Parafia św. Marcina Biskupa i Wyznawcy w Starych Tarnowicach

kościół pw. św. Marcina, na cmentarzu

św. Marcin

Stare Tarnowice pojawiły się w źródłach już w 1313 roku. Należały wówczas do parafii Repty. W 1415 roku erygowano w Starych Tarnowicach parafię. Nowo powstała placówka posiadała już kościół pw. św. Marcina Biskupa i Wyznawcy wybudowany w 1410 roku. Zwyczajem wieków średnich parafia została uposażona w 2 łany pola oraz dziesięcinę snopową wydzieloną z podzielonej placówki w Reptach. Oprócz Starych Tarnowic do parafii dołączono Rybną, Pniowiec, Opatowice, Sowice, Lasowice i Kuźnicę. Po reformacji nastąpiła rekatolicyzacja parafii (pierwsza połowa XVII wieku).

Parafia w Starych Tarnowicach należała wcześniej do dekanatu bytomskiego, który na mocy bulli Piusa VII De salute animarum z 16 lipca 1821 przeszedł pod jurysdykcję biskupów wrocławskich. W 1847 roku wyodrębniono dekanat tarnogórski z dziewięcioma parafiami, do których należały Stare Tarnowice. Stan ten trwał do momentu utworzenia dekanatu starotarnowickiego. W 1857 roku do parafii należały obok Starych Tarnowic, Piaseczna, Rybna i Strzybnica. Schematyzmy międzywojenne wyróżniają następujące miejscowości: Czarna Huta, Lasowice, Opatowice i Sowice. W 1887 roku wydzielono ze Starych Tarnowic parafię w Rybnej (Strzybnica - nazwy tej zaczęto używać po II wojnie światowej). W 1985 roku z parafii wydzielono nową placówkę Matki Bożej Piekarskiej - Matki Sprawiedliwości i Miłości Społecznej w Opatowicach. Metryki chrztów prowadzone są od 1691 roku, zgonów od 1734 oraz ślubów od 1765 roku. Na terenie parafii znajduje się Dom Księży Salezjanów.

Kościół i inne obiekty parafialne

Pierwszy, istniejący do dziś, kościół pw. św. Marcina wybudowano w 1410 roku. Ten gotycki kościół jak wiele innych na Śląsku, w latach 1570-1608 został przejęty przez protestantów. Po oddaniu kościoła katolikom, po prawie stu latach w 1707 roku rozbudowano go, a 10 czerwca 1708 kościół został konsekrowany przez biskupa sufragana krakowskiego Michała Szembeka.

Rosnąca liczba parafian oraz „wilgoć i chłód” (protokół wizytacyjny z 1859 roku) nakazywały kolejną rozbudowę starego kościoła bądź budowę nowego. Realizacji drugiej wersji podjął się ówczesny proboszcz ks. Ludwik Spohr. Po okresie rozmów, 5 czerwca 1899 podjęto decyzję podpisując stosowne porozumienia między proboszczem a hrabią Hencklem von Donnersmarckiem ze Świerklańca. 24 września 1899 położono kamień węgielny pod budowę nowego neogotyckiego kościoła według projektu Ludwiga Schneidera z Gliwic. Przez uroczyste zainstalowanie krzyża na wieży 5 listopada 1901 oddano budynek w stanie surowym. W sierpniu następnego roku, przez Nowennę do Serca Pana Jezusa, parafia uroczyście dziękowała za zakończenie budowy nowego kościoła, który także jest pod wezwaniem św. Marcina. Rzut romański kościoła tworzą: nawa gówna, dwie nawy boczne, transept, półokrągłe prezbiterium, wieża, wieżyczka schodowa, dwie prostokątne zakrystie oraz kruchty. Stojący do dzisiaj mur zbudowany z pozostałości materiałów budowlanych okala kościół wraz z jego placem. Wyposażenie kościoła zawiera w sobie wszelkie cechy eklektyzmu charakterystycznego w sztuce sakralnej przełomu XIX i XX wieku. Poświęcenie organów w nowym kościele nastąpiło 24 maja 1906. 13 kwietnia 1902 ks. Spohr poświęcił trzy dzwony (Jezus, Maryja, Józef). Dwa z nich - Jezus i Maryja zostały 26 lipca 1917 skonfiskowane na cele wojenne. W 1928 roku uzupełniono ten brak przez odlanie dzwonów Marcin i Stanisław. Niestety w 1942 roku nastąpiła kolejna konfiskata, tym razem wszystkich trzech dzwonów parafialnych. Nowe trzy dzwony (Jezus, Maryja, Marcin) poświęcił 1 września 1957 dziekan ks. Władysław Branny. Zarówno wymienione, jak i starszy brązowy dzwonek, ufundowany przez ks. Antoniego Burzyka, a pochodzący ze starego kościoła znajdują się w wieży dzwonowej. W 1911 roku dobudowano do naroża muru otaczającego kościół kapliczkę, zaś w 1931 roku, dzięki funduszom zebranym przez proboszcza ks. Konstantego Twórza, pokryto ją freskami, otoczono drzewami i kwiatami. Znajdująca się w niej figura modlącego się Pana Jezusa i Anioła podającego Mu kielich goryczy stworzyły z tego miejsca Ogrójec, często spotykane miejsce przy polskich parafiach. Do parafii należą dwa cmentarze.

Proboszczowie

• ks. Franciszek
• ks. Czaciński (?-1515)
• ks. Andrzej Warkoszowicz (1645-1652)
• ks. Stanisław Plotowski (1652-1669)
• ks. Jan Konklicius (1669-1690)
• ks. Wojciech Wieczorkowicz (1691-1695)
• ks. Wojciech Otrębowski (1695-1733)
• ks. Maciej Widla (1734-1746)
• ks. Tomasz Kucewicz (1746-1747)
• ks. Jan Szramek (1747-1782)
• ks. Józef Parol (1782-1785)
• ks. Piotr Nyko (1785-1822)
• ks. Michał Ducka (1822-1840)
• ks. Antoni Bursig (1841-1880)
• ks. Antoni Thomas (1883-1887)
• ks. Ludwik Wandczoch (1887-1895)
• ks. Ludwik Spohr (1895-1919)
• ks. Augustyn Grochowina (1919-1924)
• ks. Konstanty Twórz (1924-1951)
• ks. Franciszek Adamczak (1951-1974)
• ks. Arkadiusz Kowalczyk (1974-1983)
• ks. Antoni Pohl (1983-1986)
• ks. Józef Jaksik administrator (1986-1986), proboszcz (1986-1995)
• ks. Krzysztof Żak (1995-2021)
• ks. Dariusz Wachowski proboszcz (2021-nadal)

Bibliografia

Schematyzm Diecezji Śląskiej 1927, Katowice 1927, s. 93; F. Maroń, Rozwój sieci parafialnej w diecezji katowickiej aż do końca XV w., ŚSHT 1969, t. 2, s. 162; tenże, Proces kształtowania wschodniej granicy biskupstwa wrocławskiego na tle wydarzeń politycznych przełomu XVIII i XIX wieku. Przyczynek do genezy ustaleń bulli "De salute animarum', ŚSHT 1971, t. 4, s. 239-240, 244; J. Myszor, Duszpasterstwo parafialne na Górnym Śląsku w latach 1821-1914, Katowice 1991, s. 8-10; źródło: [1]; www.kuria.gliwice.pl.; [2] [20.09.2021]