Boromeuszki: Różnice pomiędzy wersjami

Aktualna wersja na dzień 14:35, 28 paź 2023

Boromeuszki – Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia św. Karola Boromeusza

św. Karol Boromeusz

łac. Congregatio Sororum Misericordiae Sancti Caroli Boromaei (SCB)

Zgromadzenie zakonne, habitowe, założone w drugiej połowie XVII wieku we Francji (Nancy) po wojnie trzydziestoletniej. Dzieło rozpoczął Józef Chauvenel, który w 1651 roku założył bezpłatną przychodnię i aptekę dla ubogich i chorych. Po jego śmierci działanie charytatywne kontynuował ojciec – Emmanuel Chauvenel, który 8 czerwca 1652 przekazał współpracowniczkom swojego syna fundację Dom Miłosierdzia pw. Świętej Rodziny, a jego pierwszą przełożoną została Barbara Thouvenin. W 1662 roku powstał drugi dom pw. św. Karola Boromeusza, od którego biorą potoczną nazwę „boromeuszki”. W celu zapewnienia trwałości oraz wypełnienia idei Chrystusowego miłosierdzia, członkinie stowarzyszenia przyjęły za podstawę życia zakonnego konstytucję Franciszka Salezego, który dążył do jedności w życiu kontemplacyjnym z czynnym zaangażowaniem charytatywnym. W 1663 roku biskup Toul (Andre de Saussay) erygował Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia Świętej Rodziny. Od 1679 roku pierwsze siostry zaczęły składać śluby: wytrwałości i służby ubogim, opuszczonym i chorym, śluby posłuszeństwa i ubóstwa oraz czystości. Są to tzw. śluby podstawowe, zaś charakterystyczną cechą zgromadzenia jest dodatkowo składany ślub miłosierdzia, praktykowanego w myślach, słowach i postępowaniu wobec wszystkich i zawsze. Do 1810 roku zgromadzenie rozwijało się tylko we Francji. Z czasem boromeuszki dotarły na tereny Niemiec i Czech, a w 1848 roku także na ziemie polskie. Boromeuszki w poszczególnych krajach zaczęły się usamodzielniać i tworzyć niezależne kongregacje. Wszystkie kongregacje uważają za patrona Karola Boromeusza, który jest wzorem w naśladowaniu miłosierdzia. 11 października 1970 zgromadzenia połączyły się w federację. Popularnym zawołaniem sióstr boromeuszek jest: „Bóg i ubodzy”.

Pierwsza placówka boromeuszek na Śląsku powstała w Nysie (1848 r.). Siostry zostały sprowadzone z Pragi przez wrocławskiego kard. Melchiora Diepenbrocka w celu objęcia posługi w szpitalu. Rozwijająca się działalność sióstr oraz napływ miejscowych powołań przyczyniły się do powstania, niezależnego od domu generalnego w Pradze, Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia św. Karola Boromeusza na Śląsku (1857 r.). Pierwszą przełożoną generalną nowego zgromadzenia została s. Helena Tichy, a dom generalny mieścił się w nyskim klasztorze. Dalszy rozwój działalności zgromadzenia skłonił władze zakonne do przeniesienia domu generalnego z Nysy do pocysterskiego klasztoru w Trzebnicy (1871 r.). W okresie kulturkampfu dom generalny przeniesiono do Cieszyna, położonego w ówczesnej monarchii Austro-Węgierskiej. Cieszyński klasztor pełnił tę funkcję w latach 1879-1889. Po złagodzeniu polityki państwowej w relacji do Kościoła, dom generalny śląskich boromeuszek ponownie przeniesiono do Trzebnicy. W tym czasie powstało wiele placówek na terenie krajów Austro-Węgier: Śląska, Galicji, Moraw. Ponadto w 1884 r. boromeuszki rozpoczęły działalność w Aleksandrii w Oriencie. W konsekwencji, w 1894 r., zgromadzenie podzielono na trzy prowincje: niemiecką z domem generalnym w Trzebnicy (w 1898 r. prowincja ta liczyła 682 sióstr, 221 nowicjuszek, 113 placówek); austriacką z domem prowincjalnym w Cieszynie (w 1989 r. prowincja ta liczyła 213 sióstr, 53 nowicjuszki, 30 placówek); orientalną z domem prowincjalnym w Aleksandrii w Egipcie (w 1898 r. prowincja ta liczyła 28 sióstr, 27 nowicjuszek, 6 placówek). W materiałach historycznych pisanych w języku niemieckim, na określenie zgromadzenia lub jego członkiń, stosowano nazwy: Barmherzige Schwestern aus dem Orden des hl. Carl Borromäus, Kongregation der barmherzigen Schwestern vom hl. Karl Borromäus, Borromärinnen.

Nowy podział polityczny Europy po I wojnie światowej zaważył na podjęciu decyzji o nowej organizacji zgromadzenia na prowincje. W kwietniu 1923 r. struktury zgromadzenia przedstawiały się następująco: prowincja niemiecka z domem generalnym w Trzebnicy (155 placówek); prowincja polska z domem prowincjalnym w Cieszynie (59 placówek); prowincja czechosłowacka z domem prowincjalnym w Olbrachcicach (36 placówek); prowincja orientalna z domem prowincjalnym w Jerozolimie (15 placówek). W skład polskiej prowincji weszło 59 placówek zgromadzenia. Większość z nich znajdowała się na Górnym Śląsku (50 domów zakonnych). Pozostałe to: 2 placówki na Śląsku Cieszyńskim (Cieszyn, Skoczów), 4 w Galicji (Lwów, Łańcut, Rzeszów, Wielkie Oczy), 3 w Poznańskiem (dwie placówki w Kępnie oraz placówka w Trębaczowie). Funkcję domu prowincjalnego pełnił klasztor w Cieszynie (1923-1931), a następnie klasztor w Rybniku (1931-1939). W dwudziestoleciu międzywojennym na terenie polskiej prowincji powstało kilkanaście nowych placówek.

W 1939 r. nastąpiły zmiany w prawnych relacjach pomiędzy domem generalnym w Trzebnicy a polską prowincją zgromadzenia. Święta Kongregacja Rzymska dla Spraw Zakonnych, za aprobatą papieża Piusa XII, dekretem z 3 czerwca 1939 r. wyłączyła polską prowincję spod władzy domu generalnego w Trzebnicy i ustanowiła ją samodzielnym zgromadzeniem na prawie papieskim z domem generalnym w Rybniku. W 1945 r., gdy władze państwowe zajęły budynek rybnickiego klasztoru, siostry podjęły decyzję o przeniesieniu lokalizacji zarządu generalnego i nowicjatu do Mikołowa. Stąd pojawiła się zwyczajowa nazwa zgromadzenia: boromeuszki mikołowskie.

Tymczasem boromeuszki trzebnickie, gdy w 1945 r. tereny, na których działały znalazły się w obrębie tzw. ziem odzyskanych, przeżywały trudny czas. W latach 1945-1946 opuściły 49 placówek, co stanowiło 1/3 domów zgromadzenia. Zarząd zgromadzenia oraz bardzo liczna grupa sióstr narodowości niemieckiej musiała opuścić granice Polski. Stałe schronienie, po wielu miesiącach tułaczki, znalazły w dawnym opactwie benedyktyńskim w Grafschaft w Westfalii. W sierpniu 1951 r. obradowała tam pierwsza kapituła generalna. Klasztor w Grafschaft został ustanowiony domem generalnym. W styczniu 1952 r. papież Pius XII ratyfikował podjętą na kapitule decyzję. Natomiast klasztor trzebnicki, uznawany za dom macierzysty, ale bez praw domu generalnego, funkcjonował jako wikariat autonomiczny. Podlegały mu placówki, które w nowych granicach Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej znalazły się na jej terenie. W 1984 r. sfinalizowano proces przywrócenia domowi trzebnickiemu statusu samodzielnego generalatu.

Placówki

Bibliografia

Encyklopedia Katolicka t. 2 (A-B), red. F. Gryglewicz, R. Łukaszyk, Z. Sułowski, Lublin 1976; Leksykon zakonów w Polsce, red. B. Łoziński, Warszawa 1998. Foto: Wikimedia Commons, Public Domain; Samodzielne zgromadzenie SS. Boromeuszek w Polsce, „Gość Niedzielny” 1939, nr 27, s. 530; Pierwsza Kapituła Generalna Sióstr Boromeuszek w Polsce, „Gość Niedzielny” 1939, nr 35, s. 686; Gertruda Kasperek, Rozwój Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia św. Karola Boromeusza w Polsce i jego działalność w latach 1923-1939, Lublin 1977; Gertruda Kasperek, Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia św. Karola Boromeusza w Mikołowie 1939-1947, Lublin 1997; Anna Solik, Teresa Stelmach, Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia św. Karola Boromeusza w Trzebnicy 1939-1947, Lublin 1997; Fabiana Izydorczyk, Janusz Spyra, Dzieje miłosierdzia. Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia św. Karola Boromeusza w Cieszynie (1876-2001), Kraków 2002; Schematismus der Congregation der barmherzigen Schwestern vom hl. Carolus Borromäus, Trebnitz 1899; Beata Stelmach, Siostry boromeuszki w Trzebnicy (1861-1945), [w:] Spadkobierczynie św. Jadwigi Śląskiej. 150-lecie Sióstr Boromeuszek w Trzebnicy. Materiały z sympozjum, Trzebnica 2011, s. 61-74; Aleksandra Nadolska, Powojenne i najnowsze dzieje Sióstr Boromeuszek w Trzebnicy, [w:] Spadkobierczynie św. Jadwigi Śląskiej. 150-lecie Sióstr Boromeuszek w Trzebnicy. Materiały z sympozjum, Trzebnica 2011, s. 75-93.

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
 ==Boromeuszki – Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia św. Karola Boromeusza==
-[[Plik:Boromeusz Karol.jpg|right|thumb|200px|św. Karol Boromeusz]]
+[[Plik:Boromeusz Karol.jpg|right|thumb|250px|św. Karol Boromeusz]]
 łac. Congregatio Sororum Misericordiae Sancti Caroli Boromaei (SCB)
-Zgromadzenie zakonne, habitowe, założone w drugiej połowie XVII wieku we Francji (Nancy) po wojnie trzydziestoletniej. Dzieło rozpoczął [[Chauvenel Józef|Józef Chauvenel]], który w 1651 roku założył bezpłatną przychodnię i aptekę dla ubogich i chorych. Po jego śmierci działanie charytatywne kontynuował ojciec – Emmanuel Chauvenel, który 8 czerwca 1652 przekazał współpracowniczkom swojego syna fundację „Dom Miłosierdzia pw. Świętej Rodziny, a jego pierwszą przełożoną została Barbara Thouvenin. W 1662 roku powstał drugi dom pw. Św. Karola Boromeusza, od którego biorą potoczną nazwę „boromeuszki”. W celu zapewnienia trwałości oraz wypełnienia idei Chrystusowego miłosierdzia, członkinie stowarzyszenia przyjęły za podstawę życia zakonnego konstytucję Franciszka Salezego, który dążył do jedności w życiu kontemplacyjnym z czynnym zaangażowaniem charytatywnym. W 1663 roku biskup Toul (Andre de Saussay) erygował zgromadzenie sióstr miłosierdzia Świętej Rodziny. Od 1679 roku pierwsze siostry zaczęły składać śluby: wytrwałości i służby ubogim, opuszczonym i chorym; śluby posłuszeństwa i ubóstwa; czystości; czyli tzw. śluby podstawowe, zaś charakterystyczną cechą zgromadzenia jest dodatkowo składany ślub miłosierdzia, praktykowanego w myślach, słowach i postępowaniu wobec wszystkich i zawsze. Do 1810 roku zgromadzenie rozwijało się tylko we Francji. Z czasem boromeuszki rozprzestrzeniły się na tereny Niemiec i Czech, a w 1848 roku, także na ziemie polskie. Boromeuszki w poszczególnych krajach zaczęły się usamodzielniać i tworzyć niezależne kongregacje. Wszystkie kongregacje uważają za patrona [[św. Karol Boromeusz |Karola Boromeusza]], który jest wzorem w naśladowaniu miłosierdzia. 11 października 1970 zgromadzenia połączyły się w federację. Popularnym zawołaniem sióstr boromeuszek jest: „Bóg i ubodzy”.
+Zgromadzenie zakonne, habitowe, założone w drugiej połowie XVII wieku we Francji (Nancy) po [[Wojna trzydziestoletnia|wojnie trzydziestoletniej]]. Dzieło rozpoczął [[Chauvenel Józef|Józef Chauvenel]], który w 1651 roku założył bezpłatną przychodnię i aptekę dla ubogich i chorych. Po jego śmierci działanie charytatywne kontynuował ojciec – Emmanuel Chauvenel, który 8 czerwca 1652 przekazał współpracowniczkom swojego syna fundację '' Dom Miłosierdzia pw. Świętej Rodziny'', a jego pierwszą przełożoną została Barbara Thouvenin. W 1662 roku powstał drugi dom pw. św. Karola Boromeusza, od którego biorą potoczną nazwę „boromeuszki”. W celu zapewnienia trwałości oraz wypełnienia idei Chrystusowego miłosierdzia, członkinie stowarzyszenia przyjęły za podstawę życia zakonnego konstytucję [[św. Franciszek Salezy|Franciszka Salezego]], który dążył do jedności w życiu kontemplacyjnym z czynnym zaangażowaniem charytatywnym. W 1663 roku biskup Toul (Andre de Saussay) erygował Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia Świętej Rodziny. Od 1679 roku pierwsze siostry zaczęły składać śluby: wytrwałości i służby ubogim, opuszczonym i chorym, śluby posłuszeństwa i ubóstwa oraz czystości. Są to tzw. śluby podstawowe, zaś charakterystyczną cechą zgromadzenia jest dodatkowo składany ślub miłosierdzia, praktykowanego w myślach, słowach i postępowaniu wobec wszystkich i zawsze. Do 1810 roku zgromadzenie rozwijało się tylko we Francji. Z czasem boromeuszki dotarły na tereny Niemiec i Czech, a w 1848 roku także na ziemie polskie. Boromeuszki w poszczególnych krajach zaczęły się usamodzielniać i tworzyć niezależne kongregacje. Wszystkie kongregacje uważają za patrona [[św. Karol Boromeusz |Karola Boromeusza]], który jest wzorem w naśladowaniu miłosierdzia. 11 października 1970 zgromadzenia połączyły się w [[Boromeuszki - Federacja|federację]]. Popularnym zawołaniem sióstr boromeuszek jest: „Bóg i ubodzy”.
+Pierwsza placówka boromeuszek na Śląsku powstała w Nysie (1848 r.). Siostry zostały sprowadzone z Pragi przez wrocławskiego kard. [[Diepenbrock Melchior|Melchiora Diepenbrocka]] w celu objęcia posługi w szpitalu. Rozwijająca się działalność sióstr oraz napływ miejscowych powołań przyczyniły się do powstania, niezależnego od domu generalnego w Pradze, Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia św. Karola Boromeusza na Śląsku (1857 r.). Pierwszą przełożoną generalną nowego zgromadzenia została [[Tichy Katarzyna|s. Helena Tichy]], a dom generalny mieścił się w nyskim klasztorze. Dalszy rozwój działalności zgromadzenia skłonił władze zakonne do przeniesienia domu generalnego z Nysy do [[Sanktuarium św. Jadwigi Śląskiej w Trzebnicy|pocysterskiego klasztoru w Trzebnicy]] (1871 r.). W okresie kulturkampfu dom generalny przeniesiono do [[Boromeuszki w Cieszynie|Cieszyna]], położonego w ówczesnej monarchii Austro-Węgierskiej. Cieszyński klasztor pełnił tę funkcję w latach 1879-1889. Po złagodzeniu polityki państwowej w relacji do Kościoła, dom generalny śląskich boromeuszek ponownie przeniesiono do Trzebnicy. W tym czasie powstało wiele placówek na terenie krajów Austro-Węgier: Śląska, Galicji, Moraw. Ponadto w 1884 r. boromeuszki rozpoczęły działalność w Aleksandrii w Oriencie. W konsekwencji, w 1894 r., zgromadzenie podzielono na trzy prowincje: niemiecką z domem generalnym w Trzebnicy (w 1898 r. prowincja ta liczyła 682 sióstr, 221 nowicjuszek, 113 placówek); austriacką z domem prowincjalnym w Cieszynie (w 1989 r. prowincja ta liczyła 213 sióstr, 53 nowicjuszki, 30 placówek); orientalną z domem prowincjalnym w Aleksandrii w Egipcie (w 1898 r. prowincja ta liczyła 28 sióstr, 27 nowicjuszek, 6 placówek). W materiałach historycznych pisanych w języku niemieckim, na określenie zgromadzenia lub jego członkiń, stosowano nazwy: Barmherzige Schwestern aus dem Orden des hl. Carl Borromäus, Kongregation der barmherzigen Schwestern vom hl. Karl Borromäus, Borromärinnen.
+Nowy podział polityczny Europy po I wojnie światowej zaważył na podjęciu decyzji o nowej organizacji zgromadzenia na prowincje. W kwietniu 1923 r. struktury zgromadzenia przedstawiały się następująco: prowincja niemiecka z domem generalnym w Trzebnicy (155 placówek); prowincja polska z domem prowincjalnym w Cieszynie (59 placówek); prowincja czechosłowacka z domem prowincjalnym w Olbrachcicach (36 placówek); prowincja orientalna z domem prowincjalnym w Jerozolimie (15 placówek).
+W skład polskiej prowincji weszło 59 placówek zgromadzenia. Większość z nich znajdowała się na Górnym Śląsku (50 domów zakonnych). Pozostałe to: 2 placówki na Śląsku Cieszyńskim (Cieszyn, Skoczów), 4 w Galicji (Lwów, Łańcut, Rzeszów, Wielkie Oczy), 3 w Poznańskiem (dwie placówki w Kępnie oraz placówka w Trębaczowie). Funkcję domu prowincjalnego pełnił klasztor w [[Boromeuszki w Cieszynie|Cieszynie]] (1923-1931), a następnie klasztor w [[Boromeuszki w Rybniku|Rybniku]] (1931-1939). W dwudziestoleciu międzywojennym na terenie polskiej prowincji powstało kilkanaście nowych placówek.
+W 1939 r. nastąpiły zmiany w prawnych relacjach pomiędzy domem generalnym w Trzebnicy a polską prowincją zgromadzenia. Święta Kongregacja Rzymska dla Spraw Zakonnych, za aprobatą [[Pius XII|papieża Piusa XII]], dekretem z 3 czerwca 1939 r. wyłączyła polską prowincję spod władzy domu generalnego w Trzebnicy i ustanowiła ją samodzielnym zgromadzeniem na prawie papieskim z domem generalnym w Rybniku. W 1945 r., gdy władze państwowe zajęły budynek rybnickiego klasztoru, siostry podjęły decyzję o przeniesieniu lokalizacji zarządu generalnego i nowicjatu do [[Boromeuszki w Mikołowie|Mikołowa]]. Stąd pojawiła się zwyczajowa nazwa zgromadzenia: boromeuszki mikołowskie.
+Tymczasem boromeuszki trzebnickie, gdy w 1945 r. tereny, na których działały znalazły się w obrębie tzw. ziem odzyskanych, przeżywały trudny czas. W latach 1945-1946 opuściły 49 placówek, co stanowiło 1/3 domów zgromadzenia. Zarząd zgromadzenia oraz bardzo liczna grupa sióstr narodowości niemieckiej musiała opuścić granice Polski. Stałe schronienie, po wielu miesiącach tułaczki, znalazły w dawnym opactwie benedyktyńskim w Grafschaft w Westfalii. W sierpniu 1951 r. obradowała tam pierwsza kapituła generalna. Klasztor w Grafschaft został ustanowiony domem generalnym. W styczniu 1952 r. papież Pius XII ratyfikował podjętą na kapitule decyzję. Natomiast klasztor trzebnicki, uznawany za dom macierzysty, ale bez praw domu generalnego, funkcjonował jako wikariat autonomiczny. Podlegały mu placówki, które w nowych granicach Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej znalazły się na jej terenie. W 1984 r. sfinalizowano proces przywrócenia domowi trzebnickiemu statusu samodzielnego generalatu.
 ==Placówki==
-*[[Szpital św. Józefa w Mikołowie|Boromeuszki w Mikołowie]]
+*[[Boromeuszki - Bielszowice|Boromeuszki w Bielszowicach]]
+*[[Boromeuszki w Brzozowicach]]
 *[[Boromeuszki - Chorzów parafia św. Barbary|Boromeuszki w Chorzowie, parafia św. Barbary]]
-*[[Boromeuszki - Bielszowice|Boromeuszki w Bielszowicach]]
+*[[Sierociniec - Chorzów parafia św. Barbary]]
 *[[Boromeuszki - Chorzów II|Boromeuszki w Chorzowie]]
+*[[Boromeuszki w Chorzowie Batorym]]
+*[[Szpital Sióstr Boromeuszek w Chorzowie Batorym]]
+*[[Boromeuszki w Chorzowie Starym]]
 *[[Boromeuszki - Chropaczów|Boromeuszki w Chropaczowie]]
+*[[Boromeuszki w Cieszynie]]
+*[[Boromeuszki - Dąbrówka Wielka|Boromeuszki w Dąbrówce Wielkiej]]
 *[[Boromeuszki - Jastrzębie Zdrój|Boromeuszki w Jastrzębiu Zdroju]]
-*Boromeuszki -  w katowickiej kurii
+*[[Boromeuszki w Kaletach]]
-*Boromeuszki - Katowice - dom Księdza Arcybiskupa
+*[[Boromeuszki - Katowice - Kuria Diecezjalna|Boromeuszki w Katowickiej Kurii]]
+*[[Boromeuszki - Katowice - dom Księdza Arcybiskupa]]
 *[[Boromeuszki - Kochłowice ul. Oddziałów Młodzieży Powstańczej]]
 *[[Boromeuszki - Kochłowice ul. Piłsudskiego]]
+*[[Boromeuszki w Kokoszycach]]
 *[[Boromeuszki - Lędziny|Boromeuszki w Lędzinach]]
+*[[Boromeuszki w Lipinach Śląskich]]
+*[[Boromeuszki w Lyskach]]
 *[[Boromeuszki - Michałkowice|Boromeuszki w Michałkowicach]]
+*[[Boromeuszki w Mikołowie]]
+*[[Szpital św. Józefa w Mikołowie|Szpital św. Józefa w Mikołowie]]
 *[[Boromeuszki - Mikołów ul. Żwirki i Wigury]]
-*[[Boromeuszki - Nakło]]
 *[[Boromeuszki - Mysłowice|Boromeuszki w Mysłowicach]]
+*[[Dom Pomocy Społecznej w Nakle Śląskim|Boromeuszki - Nakło]]
+*[[Boromeuszki w Piaśnikach]]
 *[[Boromeuszki - Piekary Śląskie|Boromeuszki w Piekarach Śląskich]]
-*[[Boromeuszki - Dąbrówka Wielka|Boromeuszki w Dąbrówce Wielkiej]]
 *[[Boromeuszki - Pszczyna|Boromeuszki w Pszczynie]]
 *[[Boromeuszki - Pszów|Boromeuszki w Pszowie]]
-*[[Boromeuszki - Rybnik|Boromeuszki w Rybniku]]
+*[[Boromeuszki w Rybniku|Boromeuszki w Rybniku]]
-*[[Boromeuszki - Siemianowice Śląskie|Boromeuszki w Siemianowicach Śląskich]]
+*[[Dom Pomocy Społecznej w Siemianowicach Śląskich|Boromeuszki w Siemianowicach Śląskich]]
 *[[Boromeuszki - Suszec|Boromeuszki w Suszcu]]
 *[[Boromeuszki - Szopienice|Boromeuszki w Szopienicach]]
-*[[Boromeuszki - Świętochłowice|Boromeuszki w Świętochłowicach]]
+*[[Boromeuszki w Świerklańcu]]
+*[[Dom Sióstr Boromeuszek w Świętochłowicach|Boromeuszki w Świętochłowicach]]
 *[[Boromeuszki - Wirek|Boromeuszki w Wirku]]
 *[[Boromeuszki - Wodzisław Śląski|Boromeuszki w Wodzisławiu Śląskim]]
@@ Linia 36: / Linia 58: @@
 ==Bibliografia==
-Encyklopedia Katolicka t. 2 (A-B), red. F. Gryglewicz, R. Łukaszyk, Z. Sułowski, Lublin 1976; Leksykon zakonów w Polsce, red. B. Łoziński, Warszawa 1998. Foto: Wikimedia Commons, Public Domain.
+Encyklopedia Katolicka t. 2 (A-B), red. F. Gryglewicz, R. Łukaszyk, Z. Sułowski, Lublin 1976; Leksykon zakonów w Polsce, red. B. Łoziński, Warszawa 1998. Foto: Wikimedia Commons, Public Domain; Samodzielne zgromadzenie SS. Boromeuszek w Polsce, „Gość Niedzielny” 1939, nr 27, s. 530; Pierwsza Kapituła Generalna Sióstr Boromeuszek w Polsce, „Gość Niedzielny” 1939, nr 35, s. 686; Gertruda Kasperek, Rozwój Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia św. Karola Boromeusza w Polsce i jego działalność w latach 1923-1939, Lublin 1977; Gertruda Kasperek, Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia św. Karola Boromeusza w Mikołowie 1939-1947, Lublin 1997; Anna Solik, Teresa Stelmach, Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia św. Karola Boromeusza w Trzebnicy 1939-1947, Lublin 1997; Fabiana Izydorczyk, Janusz Spyra, Dzieje miłosierdzia. Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia św. Karola Boromeusza w Cieszynie (1876-2001), Kraków 2002; Schematismus der Congregation der barmherzigen Schwestern vom hl. Carolus Borromäus, Trebnitz 1899; Beata Stelmach, Siostry boromeuszki w Trzebnicy (1861-1945), [w:] Spadkobierczynie św. Jadwigi Śląskiej. 150-lecie Sióstr Boromeuszek w Trzebnicy. Materiały z sympozjum, Trzebnica 2011, s. 61-74; Aleksandra Nadolska, Powojenne i najnowsze dzieje Sióstr Boromeuszek w Trzebnicy, [w:] Spadkobierczynie św. Jadwigi Śląskiej. 150-lecie Sióstr Boromeuszek w Trzebnicy. Materiały z sympozjum, Trzebnica 2011, s. 75-93.
 [[Kategoria:Boromeuszki]]
+[[Kategoria:Słownik historyczny]]