Gawlina Józef

Z e-ncyklopedia

Gawlina Józef (1892-1964), biskup polowy Wojska Polskiego

Gawlina 5.jpg
Gawlina Jozef11.jpg
Monte Cassino
Monte Cassino
pomnik abpa J. Gawliny w Raciborzu

Urodził się 18 listopada 1892 w Strzybniku na Górnym Śląsku w rodzinie Franciszka i Joanny z d. Banaś. W 1914 roku ukończył Gimnazjum w Rybniku (obecnie I Liceum Ogólnokształcące im. Powstańców Śląskich w Rybniku). Podjął studia na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Wrocławskiego przerwane w kwietniu 1915 roku z powodu powołania do armii pruskiej. Ranny na froncie francuskim w listopadzie 1915 roku i odesłany do służby garnizonowej we Wrocławiu. We wrześniu 1917 roku został wysłany na front bliskowschodni, w bitwie pod Damaszkiem wzięty do niewoli angielskiej (od października 1918 roku do listopada 1919 roku). Po powrocie do Wrocławia w lipcu 1920 roku ukończył studia teologiczne, a 19 czerwca 1921 przyjął święcenia kapłańskie z rąk kard. A. Bertrama.

Pracował jako wikariusz w Dębieńsku (od 1921 roku) oraz Tychach (od 1922 roku). W lipcu 1924 roku został mianowany przez ks. Augusta Hlonda sekretarzem generalnym Ligi Katolickiej Administracji Apostolskiej Górnego Śląska. Od września 1924 roku do marca 1927 roku kierował redakcją „Gościa Niedzielnego". Na zlecenie prymasa Augusta Hlonda zorganizował Katolicką Agencję Prasową (1927-1929). W marcu 1929 roku w diecezji katowickiej objął kierownictwo diecezjalnej Akcji Katolickiej.

W lipcu 1931 roku został proboszczem parafii św. Barbary w Królewskiej Hucie. W swojej parafii zasłużył się na polu działalności dobroczynnej, założył m.in. biuro „Caritasu”, ochronkę dla dzieci, kuchnię ludową. W 1932 roku założył tygodnik parafialny pt. „Wiadomości Parafialne". Po rezygnacji bpa Stanisława Galla, 14 lutego 1933 został mianowany biskupem polowym Wojsk Polskich. Sakrę biskupią otrzymał 19 marca 1933 w Królewskiej Hucie z rąk kard. A. Hlonda. W nocy z 6 na 7 września 1939 na polecenie naczelnych władz WP opuścił Warszawę i dotarł do granicy polsko-rumuńskiej, którą przekroczył w dniu 18 września.

Po krótkim pobycie w Bukareszcie, 5 października przybył do Rzymu. Sekretariat Stanu Stolicy Apostolskiej przedłużył mu jurysdykcje biskupa polowego, co pośrednio oznaczało uznanie ciągłości państwa polskiego i jego armii. 18 października 1939 po przybyciu do Paryża formalnie podjął obowiązki Biskupa Polowego Wojsk Polskich (Polskich Sił Zbrojnych na uchodźstwie). Od stycznia 1940 roku był członkiem Rady Naczelnej Światowego Związku Polaków z Zagranicy. 21 grudnia 1939 dekretem prezydenta Raczkiewicza został mianowany członkiem I Rady Narodowej RP, następnie zastępcą członka Komisji Wojskowej, członkiem Komisji Prawno-Konstytucyjnej i przewodniczącym Komisji Spraw Zagranicznych. Jego jurysdykcji jako biskupa polowego podlegali żołnierze Polskich Sił Zbrojnych we Francji, w Wielkiej Brytanii, Kanadzie, na Bliskim Wschodzie, w Afryce i w ZSRR (od 1942 roku), a od 1944 roku we Włoszech, Belgii, Holandii i w Niemczech.

Przeprowadził wizytację obozów uchodźców polskich ewakuowanych z ZSRR do Iranu; 19 kwietnia 1942 przekroczył granicę ZSRR i po krótkim pobycie w Moskwie rozpoczął trzymiesięczną wizytację oddziałów Armii Polskiej w ZSRR gen. dyw. Władysława Andersa - w Uzbekistanie, Tadżykistanie, Kirgizji i Kazachstanie. W połowie października 1942 roku przeniósł się z Iranu do Iraku, a następnie na początku listopada do Jerozolimy. Na mocy dekretu papieża Piusa XII z 3 października 1942 został mianowany biskupem ordynariuszem dla polskich uchodźców cywilnych na Wschodzie. 15 lutego 1943 wyruszył w podróż do USA, gdzie spotkał się z prezydentem Franklinem D. Rooseveltem. Przy pomocy prasy amerykańskiej apelował o pomoc dla dzieci polskich znajdujących się w ZSRR. Brał udział w kampanii włoskiej; w bitwie pod Monte Cassino, bitwie o Loreto i Ankonę. W Ankonie, 31 lipca 1944 z rąk Naczelnego Wodza gen. broni Kazimierza Sosnkowskiego otrzymał Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari.

8 lutego 1945 został mianowany Opiekunem (Protektorem) Emigracji Polskiej na czas niemożności wykonywania tych zadań przez Prymasa Polski, a 5 czerwca 1945 Stolica Apostolska powierzyła mu opiekę nad uchodźcami polskimi w Niemczech i Austrii. Po śmierci kard. Augusta Hlonda 28 stycznia 1949 papież Pius XII mianował Józefa Gawlinę Opiekunem Duchowym Polaków na uchodźstwie, czyli Protektorem Emigracji Polskiej. Od połowy 1947 roku zamieszkał jako rektor przy polskim kościele św. Stanisława w Rzymie przy via Botteghe Oscure 15.

W latach 1949-1952 złożył wizyty w polskich ośrodkach emigracyjnych w jedenastu krajach Europy, Ameryki Północnej i Ameryki Południowej. Brał udział w tworzeniu Polskich Misji Katolickich w Argentynie, Australii, Brazylii, Chile, Danii, Hiszpanii, Holandii, Luksemburgu, Republice Południowej Afryki, Szwajcarii, Szwecji i Tanzanii. Jego zasługą było także zbudowanie polskiej kaplicy w podziemiach Bazyliki Watykańskiej Św. Piotra. W czasie wojny założył dwa seminaria duchowne - w Bejrucie (Liban) i w Glasgow (Wielka Brytania). Pod jego patronatem w 1947 roku w Londynie powstał Katolicki Ośrodek Wydawniczy „Veritas". W 1947 roku założył Instytut Wydawniczy „Hozjanum" (Edizioni Hosianum) przy Hospicjum S. Hozjusza. Od 1949 roku do końca życia był wydawcą i redaktorem naczelnym „Duszpasterza Polskiego Zagranicą". W 1954 roku zainicjował edycję rocznika „Sacrum Poloniae Millenium". 29 listopada 1952 został mianowany arcybiskupem tytularnym Madito. Papież Jan XXIII powołał Gawlinę na członka Komisji Przygotowawczej dla Spraw Biskupów i Zarządu Diecezjami Soboru Watykańskiego II. Od 1962 roku brał udział w dwóch pierwszych sesjach soboru jako sekretarz Komisji dla Spraw Biskupów i Diecezji. Zmarł 21 września 1964 w Rzymie. Pochowany na cmentarzu Campo Verano w Rzymie. 8 kwietnia 1965 jego zwłoki przeniesiono na polski cmentarz wojenny na Monte Cassino. Autor Wspomnień (Katowice 2004).

W 2019 roku zostały opublikowane dzienniki bpa Gawliny z lat 1939-1945: In viam pacis, Dziennik Biskupa Polowego Wojska Polskiego 1939-1945, wstęp i edycja [1].

Bibliografia

AAKat, Akta personalne bpa Józefa Gawliny; Schematyzm 1923-1924; J. Bańka, Arcybiskup Józef Gawlina (1892-1964), Katowice 1992, Biskupi Kościoła w Polsce w l. 1965-1999; J. Borkowicz, Duszpasterska i charytatywna działalność biskupa polowego Wojska Polskiego Józefa Gawliny w l. 1939-1945, cz.1: SSHT 19-20 (1986/1987), s. 212-228; cz. 2: 21 (1988), s. 191-213; M. Chrostowski, Ks. Biskup J. Gawlina wśród Wojska Polskiego w Rosji, nakł. Collegium Marianum, Brighton brw; Encyklopedia Polskiej Emigracji i Polonii, t. 2, pod red. K. Dopierały, Toruń 2003, s. 81-82; Kapelani wrześniowi, s. 9 i nn; Korespondencja, s. 58 i nn.; Z. Kotkowski, Biskup polowy ks. Józef Gawlina, Bagdad-Londyn 1964; Olszar, Duchowieństwo, s. 94; J. Pater, Gawlina Józef (hasło), [w:] Słownik biograficzny, s. 111-112; J. Serwański, K. Dopierała, Gawlina Józef (biogram); WD 1926, nr 5, s. 23; 1926, nr 13, s. 84; 1928, nr 12, s. 83; 1929, nr 3, s. 31; 1929, nr 7, s. 65; 1930, nr 5-7, s. 77; 1931, nr 4, s. 48; 1931, nr 8-9, s. 100; 1931, nr 9, s. 110; 1931, nr 10, s. 122; 1964, nr 8-9-10, s. 123; A. Zawisza, Studenci Polacy na Uniwersytecie Wrocławskim w l. 1918-1939. Katalog zachowanych archiwaliów, Wrocław 1972, s. 23, 24; Żaryn, Kościół w Polsce, s. 5 i nn.; Macała, Duszpasterstwo a narodowość wiernych, s. 37 i nn.; Gawlina, Wspomnienia; A. Grajewski, Twój Gość, s. 16 i nn.; J. Myszor, Gawlina Józef Feliks (hasło), [w:] Chorzowski Słownik, s. 102-105; J. Żurek, Ruch "księży patriotów" w województwie katowickim w latach 1949-1956, Warszawa-Katowice 2009, s.39 i nn; J. Cop, "Mile wspominam moją pracę w Brzeziu... Brzezie leży tak blisko mojej rodzinnej miejscowości." Ks. Abp Józef Feliks Gawlina, Brzezie nad Odrą 1997; Sz. Wesoły, Wspomnienie o arcybiskupie Józefie Gawlinie, WD 1989, nr 11, s. 417-426; J. Kiedos, 50 rocznica sakry arcybiskupa Józefa Gawliny, WD 1983, nr 2, s. 52-5; M. Ł. Największa diecezja świata, GN 2006, nr 50, (dodatek katowicki), s. 16; W. Bochnak, W służbie Bogu i ludziom. Sylwetki Ślązaków, Warszawa 1989, s. 200-211; G. Wawoczny, Gawlina Feliks (hasło), [w:] Raciborzanie Tysiąclecia, red. K. Gruchot, G. Wawoczny, Racibórz 2002, s. 36-37; P.J. Badura, Gawlina Józef Feliks (1892-1964), SPTK, t. 5, Warszawa 1983, s. 429-432; [2] (dostęp: 27.11.2019)