Kubina Teodor

Z e-ncyklopedia

Kubina Teodor (1880-1951), pierwszy biskup częstochowski

ks. Teodor Kubina

Urodził się 16 kwietnia 1880 w Świętochłowicach w rodzinie górnika Macieja i Joanny z d. Rolek. Do szkoły powszechnej uczęszczał w rodzinnej miejscowości, a do gimnazjum w Królewskiej Hucie. W 1901 roku podjął studia na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Wrocławskiego. Już po pierwszym semestrze studiów został przez bpa G. Koppa skierowany na studia do Rzymu. Wtedy też szczególnie zainteresowała go problematyka kwestii społecznej. Studia rzymskie ukończył zdobywając podwójny doktorat: z filozofii na uniwersytecie Angelicum (25 czerwca 1904) i z teologii na uniwersytecie Gregorianum (29 lipca 1907) na podstawie rozprawy: Wartość dóbr doczesnych w świetle nauki chrześcijańskiej (Poznań 1906,1910). Święcenia kapłańskie w Rzymie przyjął 27 października 1906.

Po powrocie do diecezji wrocławskiej został skierowany jako wikariusz do Mikołowa (wrzesień 1907 - lipiec 1909), a następnie do parafii św. Barbary w Królewskiej Hucie (lipiec 1909 - wrzesień 1910). Z Królewskiej Huty został przeniesiony przez bpa G. Koppa na Pomorze Zachodnie, gdzie pełnił obowiązki wikariusza w Kołobrzegu (wrzesień 1910 - listopad 1911), a następnie do Berlina, gdzie był wikariuszem w parafiach: św. Piusa (listopad 1911 - kwiecień 1913) i św. Jadwigi (kwiecień 1913 - 1917). W latach 1914-1917 pełnił obowiązki proboszcza w tej ostatniej wspólnocie. Działając w Berlinie organizował opiekę duszpasterską nad emigracją polską oraz współpracował z licznymi organizacjami kulturalnymi i charytatywnymi, a także pogłębiał swoją znajomość spraw społecznych.

27 września 1917 został mianowany proboszczem parafii Niepokalanego Poczęcia NMP w Katowicach. Z jego inicjatywy powstało w parafii mariackiej wiele nowych stowarzyszeń i związków, np. Towarzystwo Katolickie pod opieką św. Jacka dla polskich robotników (zał. w 1918 roku), Stowarzyszenie Pań Miłosierdzia św. Wincentego á Paulo (zał. w 1919 roku). Ks. Kubina zorganizował również tanią kuchnię dla ubogich w Domu Związkowym przy kościele NMP oraz opiekował się młodzieżą polską, organizując dla niej wykłady na temat historii i kultury polskiej. Należał do inicjatorów powstania i stał na czele Śląskiego Związku Akademickiego (zał. 20 lipca 1919), będąc jednocześnie wiceprzewodniczącym jego Sekcji Teologicznej. Był współorganizatorem Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku, Śląskiej Biblioteki Krajowej, a także działał w Towarzystwie Gimnastycznym „Sokół” oraz w Towarzystwie Czytelni Ludowych. W latach 1919-1921 redagował Chrześcijańską Bibliotekę Społeczną, w której to serii wydawał swoje prace o tematyce społeczno-politycznej.

W latach walk o przynależność państwową Górnego Śląska był jednym z czołowych działaczy polskiego ruchu narodowego. Z polecenia Sekcji Teologicznej wydał broszurę Die Stellung der Geistlichen in der oberschlesien Frage ... (Mikołów 1920). W kwietniu 1921 roku wszedł w skład misji wysłanej przez Polski Komitet Plebiscytowy do Rzymu, której celem było bezpośrednie przedstawienie stanowiska strony polskiej w kwestii plebiscytu oraz kontrowersyjnego zarządzenia kard. A. Bertrama. Działalność narodowa wpłynęła na to, że w sierpniu 1920 roku ks. Kubina z obawy o życie musiał opuścić swoją parafię. Początkowo ukrywał się przed bojówkami niemieckimi. Od lipca 1921 do czerwca 1922 roku był członkiem Naczelnej Rady Ludowej na Górnym Śląsku. Od czerwca do października 1922 roku należał zaś do Tymczasowej Rady Wojewódzkiej, sprawując w niej m.in. funkcję przewodniczącego Komisji Legislacyjnej. Nadała ona aktom TRW ostateczną formę. Z lat 1918-1922 datuje się znajomość ks. Kubiny z ówczesnym nuncjuszem apostolskim w Polsce Achillesem Rattim, późniejszym papieżem Piusem XI.

W drugiej połowie 1919 roku wstąpił w szeregi Narodowej Partii Robotniczej. Był członkiem władz naczelnych śląskiej dzielnicy tej partii. Wpływając na jej program i organizację, chronił stronnictwo od radykalizmu. NPR proponowała mu mandaty poselskie ze swych list do Sejmu RP i Sejmu Śląskiego, ale owe propozycje zostały odrzucone. Ściśle współpracował ze Zjednoczeniem Zawodowym Polskim oraz doprowadził do powstania w 1920 roku Związku Katolickich Towarzystw Robotników Polskich na Śląsku, zostając jego pierwszym prezesem. W czasie II Ogólnokrajowego Kongresu NPR w Krakowie (wrzesień 1921) ks. Kubina wziął aktywny udział w pracach Komisji Programowej. Po nominacji na biskupa zrezygnował z funkcji w partii, ale zachował i utrzymywał kontakty z jej członkami.

W 1919 i 1922 roku strona polska starała się, aby objął stanowisko „generalnego wikariusza na Górnym Śląsku”, a następnie kierownika Administracji Apostolskiej dla polskiego Górnego Śląska. Starania te nie przyniosły spodziewanych rezultatów z powodu protestów kard. A. Bertrama i strony niemieckiej. W ramach Administracji Apostolskiej dla polskiego Górnego Śląska był jednym z najbliższych współpracowników administratora apostolskiego A. Hlonda. Z jego nominacji pełnił funkcję wicedziekana kolegium księży konsultorów diecezjalnych, promotora i obrońcy węzła małżeńskiego w sądzie biskupim oraz egzaminatora prosynodalnego. W 1924 roku wszedł w skład komisji konkursowej, opiniującej projekty nowej katedry w Katowicach. W latach 1923-1924 był również pierwszym redaktorem „Gościa Niedzielnego”.

Po erygowaniu diecezji częstochowskiej przez papieża Piusa XI został mianowany jej pierwszym bpem ordynariuszem (14 grudnia 1925). Konsekracji ks. Kubiny dokonał na Jasnej Górze metropolita A. Sapieha. Jego dziełem jest zorganizowanie urzędów diecezjalnych, w tym Seminarium Duchownego, które umieścił w Krakowie. Wiele troski poświęcił organizacji oraz rozwojowi katolickich stowarzyszeń w swej diecezji, w szczególności Lidze Katolickiej, Akcji Katolickiej i stowarzyszeniom charytatywnym. Staraniem bpa Kubiny odbyło się w diecezji częstochowskiej 7 diecezjalnych kongresów eucharystycznych. Korzystając z doświadczeń śląskich starał się rozwijać w swej diecezji prasę katolicką, co zaowocowało powołaniem do życia szeregu czasopism, m.in. „Niedzieli”, „Wiadomości Diecezjalnych” i „Czynu Katolickiego”.

W Episkopacie był jednym z najlepszych znawców kwestii społecznej. Swe poglądy najdobitniej przedstawił w pracy: Akcja Katolicka a akcja społeczna (Poznań 1930). Po jej ukazaniu się nadano mu przydomek „czerwonego biskupa” i wniesiono przeciwko niemu do Stolicy Apostolskiej zarzuty o zbytni radykalizm. Po pisemnym wyjaśnieniu, które bp Kubina skierował na ręce kard. J. Pizzardo w grudniu 1931 roku, zarzuty zostały oddalone. W 1933 roku kard. A. Hlond powołał go do Rady Społecznej przy Prymasie Polski, w której działał do 1939 roku. W ramach Episkopatu bp Kubina był także członkiem Komisji Społecznej (1928-1939) i Komisji dla Spraw Akcji Katolickiej (1928-1938).

Wiele uwagi bpa Kubiny zajmował problem położenia polskiej emigracji. Kilkakrotnie wizytował polskie parafie zagranicą (1926 - USA, 1928, 1933 - Holandia, Belgia, Francja, 1934/35 - Argentyna, Urugwaj, Brazylia). Z polecenia Episkopatu brał również udział w międzynarodowych kongresach eucharystycznych (1926 - Chicago, 1934 - Buenos Aires, 1936 - Manila). W trosce o emigrantów z terenów swej diecezji powołał do życia Stowarzyszenie Wychodźców Polskich pod opieką Królowej Korony Polskiej (1931).

Bp Kubina z życzliwością odnosił się do J. Piłsudskiego, widząc w nim męża opatrznościowego, który przyczynił się w dużej mierze do odzyskania niepodległości. Zaufaniem darzyli go I. Mościcki i wojewoda śląski M. Grażyński. Wyrazem tego może być fakt, iż w 1930 roku rząd polski przedstawił go, jako swego kandydata na biskupstwo śląskie.

W okresie II wojny światowej bp Kubina rezydował w Częstochowie usiłując zorganizować życie religijne w diecezji podzielonej na skutek rozporządzeń niemieckich na trzy części. Uczestniczył w kolejnych konferencjach biskupów Generalnej Guberni (14 listopada 1940, 5 maja 1941, 1 czerwca 1943). Był też współautorem memoriału biskupów polskich, który wraz z bpami J.K. Lorkiem i Cz. Kaczmarkiem wręczył H. Frankowi (25 maja 1940), a który poruszał m.in. problemy szkolnictwa, nauki religii, opieki duszpasterskiej nad więźniami i działalności „Caritasu”. W miarę możliwości organizował pomoc charytatywną dla uchodźców przybywających do Częstochowy, np. w 1944 roku po upadku powstania warszawskiego. W 1944 roku oparł się naciskom niemieckim, aby wydać odezwę wzywającą Polaków do wspólnej walki z Niemcami przeciwko komunizmowi.

Po zakończeniu wojny opracował nowy podział diecezji częstochowskiej, zreorganizował kurię biskupią oraz konsekrował katedrę częstochowską (1950). Od 1949 roku w ramach Episkopatu był członkiem Komisji „Caritasu” oraz Komisji Studiów Konferencji Episkopatu. W latach 1945-1946 zachowywał życzliwy stosunek wobec nowych władz, jednak w swych wypowiedziach podkreślał, że Polska musi pozostać katolicka, co z pewnością zadecydowało m.in. o tym, że w opinii jednego z wysokich urzędników partyjnych, która znalazła się w raporcie przesłanym do ZSRR zaliczono bpa Kubinę wraz z biskupami: S. Adamskim i Z. Choromańskim do najbardziej „reakcyjnych” przedstawicieli Episkopatu. Po pogromie kieleckim w lipcu 1946 roku podpisał wraz z przedstawicielami władz Częstochowy dwie odezwy do mieszkańców tego miasta, potępiające wydarzenia w Kielcach. Zmarł 13 lutego 1951 w Częstochowie i został pochowany 4 dni później w krypcie katedry częstochowskiej. Pozostawił po sobie liczącą ok. 200 pozycji spuściznę pisarską. Został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. W 1931 roku nadano mu doktorat honoris causa Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Bibliografia

AAKat, Akta personalne bpa Teodora Kubiny; EPS, s. 107, 261; Falęcki, O narodowe oblicze, s. 7 i nn; S. Gajewski, Kubina Teodor Filip (hasło), [w:] Słownik biograficzny katolicyzmu społecznego w Polsce, t. 2., Lublin 1994, s. 60-62; J. Kowalski, Biskup T. Kubina – człowiek wyprzedzający swoją epokę, [w:] Chrześcijanie. t. VI, pod red. B. Bejze. Warszawa 1981, s. 25-51; Gawlina, Wspomnienia, s. 43, 46, 68, 74, 85, 103, 142; Kapelani wrześniowi, s. 20 i nn; Korespondencja, s. 20 i nn; K. Krasowski, Biskupi katoliccy II Rzeczypospolitej. Słownik biograficzny, Poznań 1996, s. 133-139; T. Kubina, W podniosłych chwilach i doniosłych sprawach, t. 1-2. Częstochowa 1931; J. Mandziuk, Kubina Teodor Filip (hasło), [w:] SPTK, t. 6, s. 253-262; P. Mikołajczyk, Teodor Kubina i Jerzy Stroba. Biskupi ze Świętochłowic, „Z tej ziemi. Śląski kalendarz katolicki na rok 2007”, s. 153-158; Myszor, Historia diecezji, s. 19 i nn; Olszar, Duchowieństwo, s. 516; Cz. Tomczyk, Diecezja częstochowska w latach okupacji hitlerowskiej 1939-1945, [w:] „Studia z historii Kościoła w Polsce”, t. 4, Warszawa 1978, s. 207-515; M. Trąba, Katolicka wizja ustroju społecznego Polski u progu II Rzeczypospolitej w programach partii politycznych autorstwa ks. S. Adamskiego i ks. T. Kubiny, NPrz 2003, t. 99, s. 281-218; Tenże, Ks. dr Teodor Kubina. Działalność narodowa i społeczna w l. 1905-1925, Świętochłowice 2002; WA 2001, nr 2, s. 123-134; J. Wolny, Kubina Teodor Filip (hasło), [w:] PSB, t. 16 (1971), s. 28-30; J. Związek, Dzieje diec. częstochowskiej w okresie II Rzeczypospolitej, Częstochowa 1990; Tenże, Ostatnie lata życia i działalności bpa Teodora Kubiny, „Wiadomości Archidiecezji Częstochowskiej” 2001, nr 2-4, s. 51-63; Tenże, Życie i działalność bpa Teodora Kubiny (1880-1951), „Rocznik Świętochłowicki” t. 1 (1999), s. 7-31; Tenże, Biskup Teodor Kubina – rodak świętochłowicki – pierwszy biskup częstochowski; A. Grajewski, Twój Gość, s. 13-16, 42; Trąba M., Kubina Teodor Filip (hasło), [w:] Chorzowski Słownik, s. 202-205; J. Żurek, Ruch "księży patriotów" w województwie katowickim w latach 1949-1956, Warszawa-Katowice 2009, s.142 i nn; M. Trąba, Ks. biskup Teodor Kubina jako działacz społeczny i narodowy, [w:] Ziemia Śląska, t. 5 red. L. Szaraniec, Katowice 2001, s. 89-105; Tenże, Ks. Teodor Kubina jako działacz narodowy na Górnym Śląsku w latach 1918-1922, [w:] Nie tylko w Korfantym. Jeszcze o powstaniach śląskich i plebiscycie w świetle ostatnich badań, red. Z. Kapała, Bytom 2000, s. 219-244; Katowicka SB wobec kurii biskupiej w Częstochowie w latach 1962-1975, [w:] Aparat bezpieczeństwa wobec kurii biskupich w Polsce, Warszawa 2009, s. 36, 37; J. Jungnitz, Die Breslauer Germaniker, Wrocław 1906, s. 391.