Akcja Katolicka
Akcja Katolicka była zrzeszeniem ludzi świeckich, którzy podjęli się współudziału w misji apostolskiej Kościoła. Idea ta zrodziła się pod koniec XIX wieku. Terminu Akcji Katolickiej jako pierwszy użył papież Pius X, a w encyklice „Il fermo proposito” z roku 1905 określił on jej ramy organizacyjne i teologiczne. Wyłożył w niej również ideę ruchu wyrażoną w myśli „Odnowić wszystko w Chrystusie”.
Do rozkwitu Akcji Katolickiej przyczynił się papież Pius XI. W encyklice „Ubi arcano Dei Consilio” z 1922 roku oraz w liście „Quae nobis” z 1928 roku dokładnie określił ramy organizacyjne Akcji Katolickiej. Zalecił tworzenie Akcji Katolickiej na całym świecie. Na terenie Polski Akcję Katolicką zaczęto formować już w latach 20. Wpierw powołano do życia Ligę Katolicką, w której skład weszły różne stowarzyszenia katolickie istniejące już wcześniej. 27 listopada 1930 papież Pius XI zatwierdził statut polskiej Akcji Katolickiej.
W 1928 roku ks. August Hlond już jako kardynał i Prymas Polski wszedł wraz z kard. Aleksandrem Kakowskim, kard. Adamem Stefanem Sapiehą oraz abp. A. Szeptyckim w skład Komisji Episkopatu do Spraw Akcji Katolickiej. W 1930 roku do komisji tej dołączył ówczesny biskup diecezji katowickiej ks. Stanisław Adamski. Jest on również autorem polskiego statutu Akcji Katolickiej.
Na zjeździe, który odbył się w Krakowie w dniach 5-6 lutego 1934 zapadła decyzja o ujednoliceniu struktury. Akcja Katolicka miała zostać podzielona, na wzór włoski na 4 organizacje nazwane kolumnami. Na mocy tej decyzji dla całej Polski powołano Katolicki Związek Mężów, Katolicki Związek Kobiet, Katolicki Związek Młodzieży Żeńskiej oraz Katolicki Związek Młodzieży Męskiej. W skład związków, na poziomie diecezji wchodziły odpowiadające im stowarzyszenia. Były to: Katolickie Stowarzyszenie Mężów, Katolickie Stowarzyszenie Kobiet oraz Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Żeńskiej i Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej. Swoje struktury członkowskie KSMM oparło na istniejącym już od 1919 roku Stowarzyszeniu Młodzieży Polskiej, które w 1934 roku liczyło już ponad 100 tysięcy członków. KSMM i KSMŻ podporządkowane były Naczelnemu Instytutowi Akcji Katolickiej. Posiadały jednak odrębną władzę i organizacje.
Do najważniejszych form działalności obu stowarzyszeń młodzieżowych należała działalność religijna, kulturalno-oświatowa, charytatywna i społeczno-patriotyczna. Działalność Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej jak również innych stowarzyszeń wchodzących w skład Akcji Katolickiej została przerwana przez wojnę. Po jej zakończeniu władzę komunistyczne nie zezwoliły na wznowienie jego działalności. Mimo tego KSMM odrodził się w diecezji poznańskiej i krakowskiej. Ich działalność trwała do 7 lutego 1953 roku, kiedy to w wyniku represji ze strony państwa zostały rozwiązane. Po roku 1990 KSMM i KSMŻ wznowiły swoją działalność już jako jedna organizacja czyli Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży.
Na Górnym Śląsku
Na Górnym Śląsku za budowanie struktur Akcji Katolickiej, a co za tym idzie także KSMM rozpoczął administrator ks. August Hlond. Powołał on najpierw Ligę Katolicką. Do Ligi Katolickiej na terenie Śląska wstąpienia odmówił Verband Deutscher Katholiken czyli organizacja zrzeszająca katolicką mniejszość niemiecką. Powodem był lęk przed utratą tożsamości narodowej. Kolejnym etapem tworzenia Akcji Katolickiej było połączenie w Misję Wewnętrzną III zakonów, arcybractw oraz sodalicji i kongregacji mariańskich. Do Misji Wewnętrznej w 1938 roku weszło blisko pół miliona wiernych. Biorąc pod uwagę fakt, iż diecezja miała 1,2 miliona wiernych (stan z 1932 roku), można przyjąć, że co drugi lub co trzeci katolik należał do jakiejś organizacji, a wielu nawet do kilku. Większość inteligencji, szczególnie napływowej, pozostawała nie tylko poza Akcją Katolicką, lecz także poza wszelkimi organizacjami katolickimi.
Po kilkuletniej akcji wyjaśniającej, bp Stanisław Adamski przystąpił do formowania Akcji Katolickiej w kształcie, jaki przewidywał statut ogólnopolski. Z Akcją Katolicką powiązane zostały - ale nie podporządkowane bezpośrednio - towarzystwa dobroczynne, stowarzyszenia i bractwa pobożne wchodzące w skład Misji Wewnętrznej, katolickie organizacje społeczne, oświatowe i kulturalne. W dniu 12 stycznia 1934 biskup Adamski powołał Diecezjalny Instytut Akcji Katolickiej (DIAK), a następnie Parafialną Akcję Katolicką .
Kierownictwo Akcji Katolickiej w diecezji katowickiej
- Zarząd DIAK: prezes Wincenty Spaltenstein i sekretarz ks. Bolesław Kominek, bp Teofil Bromboszcz - asystent kościelny
- Diecezjalna Rada Akcji Katolickiej: Wincenty Spaltenstein, ks. Bolesław Kominek, Teodor Glensk, Konrad Pillich, Franciszek Śniehota, Teresa Niemczyk
Bibliografia
J. Dziwoki, Akcja Katolicka w diecezji katowickiej (1925-1939), Kraków 1993; Taż, Aspekt misyjny Akcji Katolickiej w diecezji katowickiej (1925-1939), [w:] Kościół Śląski wspólnotą Misyjną, Katowice 1995, s. 167-185; A. Bączkowski, S. Chodźko, Podręcznik. Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży, Kraków 1999; K. Jeżyna, Akcja Katolicka w II Rzeczypospolitej, Lublin 1996; J. Myszor: Historia Diecezji Katowickiej, Katowice 1999; Erygowanie Diecezjalnego Instytutu Akcji Katolickiej, WD 1934, nr 1, s. 1; Regulamin Diecezjalnego Instytutu Akcji Katolickiej, WD 1934, nr 1, s. 1-4; Nominacja Asystenta oraz Diecezjalnej Rady Akcji Katolickiej, WD 1934, nr 1, s. 5; Nominacja władz Diecezjalnego Instytutu Akcji Katolickiej w Katowicach, WD 1937, nr 1, s. 34; Mianowanie Diecezjalnej Rady Akcji Katolickiej, WD 1937, nr 1, s. 34-36; Tymczasowy regulamin Diecezjalnej Rady Akcji Katolickiej, WD 1937, nr 1, s. 36-39; Skład Diecezjalnej Rady Akcji Katolickiej Diecezji Katowickiej na okres 1937-1939, WD 1937, nr 1, s. 39-41; Katolickie ruchy, stowarzyszenia i wspólnoty modlitewne w Archidiecezji Katowickiej. Informator, red. P. Kurzela, Katowice 2010, s. 101-105.
cd: Nowe ruchy | Spis treści