Gajda Robert

Gajda Robert (1890-1952), kompozytor i muzykolog

Urodził się 28 maja 1890 w Lipinach w rodzinie Józefa, kościelnego, i Petroneli z d. Matulla. Po ukończeniu szkoły ludowej uczył się w gimnazjum w Nysie (1902-1908), a następnie w zakładzie naukowym werbistów w Mödling k. Wiednia. W latach 1910-1914 odbywał studia teologiczne i edukację muzyczną w Pradze. Tam też przyjął święcenia kapłańskie 12 lipca 1914.

Po święceniach został skierowany jako wikariusz do pracy duszpasterskiej w parafiach diecezji praskiej: w Asch (obecnie Aš) i w Charbielinie, a następnie w Ludwigsdorf (Ludwikowice Kłodzkie), Altwilmsdorf (Stary Wielisław) i w Mittelwalde (Międzylesie). Równolegle odbywał studia muzyczne w Państwowym Konserwatorium we Wrocławiu, które ukończył w 1922 roku. Na swoją prośbę został inkardynowany do Administracji Apostolskiej Śląska Polskiego i z dniem 1 kwietnia 1924 kontynuował pracę duszpasterską jako wikariusz parafii św. Jadwigi w Królewskiej Hucie, a potem parafii św. Mikołaja w Lublińcu (od kwietnia 1925 roku - 26 lipca 1926).

Od 1926 roku mianowano go katechetą w Miejskim Gimnazjum Matematyczno-Przyrodniczym w Katowicach. Natomiast od 10 grudnia 1929 ustanowiony został katechetą przy Miejskim Gimnazjum Męskim im. Mikołaja Kopernika w Katowicach. W tym też czasie odbywał krótkie wyjazdy zagraniczne, celem pogłębienia studiów z chorału gregoriańskiego (Rzym, Klosterneuburg, St. Gallen). 27 lipca 1931 ks. R. Gajda został proboszczem w parafii Najświętszej Maryi Panny Wspomożenia Wiernych w Wełnowcu. Tam przeżył lata okupacji, wstawiając się m.in. do władz w sprawie uwięzionego ks. Emila Szramka.

Po wojnie został fałszywie oskarżony o współpracę z okupantem. 20 marca 1945 aresztowany przez milicję pod zarzutem posiadania stacji radiowej i ukrywania członków partii hitlerowskiej. Osadzono go w więzieniu w Mysłowicach, a następnie w obozie karnym Sosnowcu – Radosze. Parafianie i kuria katowicka interweniowały w sprawie jego uwolnienia, tym bardziej, że stawiane mu zarzuty okazały się bezpodstawne i zweryfikowane przez milicję. Pobyt w obozie okupił ciężką chorobą. W wyniku wszystkich interwencji kurii ks. R. Gajda został zwolniony i przez jakiś czas leczył się w szpitalach: w Wełnowcu i w katowickim szpitalu sióstr elżbietanek.

21 sierpnia 1946 bp mianował go wikariuszem lokalnym w Borowej Wsi. W 1947 roku uległ paraliżowi, jednak udało mu się jeszcze częściowo odzyskać zdrowie. Zmarł 20 kwietnia 1952 na chorobę nowotworową i został pochowany obok kościoła w Borowej Wsi.

Ks. Gajda prowadził aktywną i wszechstronną działalność w pielęgnowaniu muzyki kościelnej. Współpracował z zespołami śpiewaczymi. Zainspirował działalność Związku Polskich Chórów Kościelnych, założonego 12 sierpnia 1928 i był później (od 1935 roku) jego prezesem. W latach 1937-1938 redagował czasopismo Wiadomości Związku Polskich Chórów Kościelnych Diecezji Katowickiej. W utworzonej w 1925 roku Diecezjalnej Komisji do Spraw Muzyki Kościelnej, pełnił m.in. funkcję rzeczoznawcy organowego. Był jednym z wykładowców w Szkole Muzyki Kościelnej św. Grzegorza w Katowicach. Uczył w niej chorału gregoriańskiego, harmonii, kontrapunktu, liturgiki, organoznawstwa i dzwonoznawstwa. Po likwidacji szkoły współpracował z S. M. Stoińskim, dyrektorem Instytutu Muzycznego w Katowicach, gdzie utworzono Oddział Organistowski. Dla celów dydaktycznych ks. Gajda opublikował cztery podręczniki: Nauka Harmonji. Podręcznik dla szkół organistowskich (Katowice 1931), Organy, ich historia, budowa i pielęgnacja (Katowice 1934), Mały podręcznik do nauki chorału gregoriańskiego w szkołach organistowskich, seminariach i chórach kościelnych (Katowice 1938), Estetyka muzyki kościelnej i kompozycja chórowa (publikacja niezachowana). Skomponował wiele utworów, wśród których wyróżniają się: części mszalne, msza łacińska Regina Pacis, oratorium Jan Chrzciciel, hymny, m.in. Hymn papieski, Ecce Sacerdos, fuga Salvum fac, utwory organowe: 12 Compositiones contrapunctales. Opracował akompaniament organowy do pieśni: Chorał do książki diecezjalnej Skarbiec modlitw i pieśni, cz. 1 (Katowice [1939]). Kolejne dwa zbiory, pewne fragmenty całości wydano w latach powojennych. Skomponował też kilka utworów świeckich, m.in. pieśni do tekstów ks. Konstantego Damrota. W uznaniu zasług został odznaczony papieskim orderem Pro Ecclesia et Pontifice.

Bibliografia

AAKat, Akta personalne ks. Roberta Gajdy; Schematyzm (1924-1947); Nekrolog, GN 1952, nr 24, s. 139; K. Kmak, Działalność organoznawcza, dydaktyczna i kompozytorska ks. Roberta Gajdy (1890-1952), Lublin 2004, mps; T. Kozubek-Czarnecka, Moje wspomnienia o śp. Robercie Gajdzie, WA 2001, nr 3, s. 194-196; Muzyka Liturgiczna w Kościele Katowickim 1925-2005, Katowice 2005, s. 121-140; Myszor, Historia diecezji, s. 86, 236, 237; Olszar, Duchowieństwo katowickie, s. 374, 587, 588; A. Reginek, Ks. Robert Gajda, kapłan i kompozytor z Lipin, „Rocznik Świętochłowicki”, t. 6, red. Z. Kapała, Świętochłowice 2004, s. 53-61; Represje wobec duchowieństwa, s. 29, 121-123; A. Steuer, Gajda Robert (hasło), [w:] Słownik biograficzny ziemi pszczyńskiej, s. 73-74; WD 1926, nr 12, s. 76; 1928, nr 3, s. 22; 1930, nr 2, s. 48; 1931, nr 6-7, s. 90; 1931, nr 8-9; s. 100; Krzyżanowski, Kościół katolicki wobec mniejszości niemieckiej, s. 124; Macała, Duszpasterstwo a narodowość wiernych, s. 127; Z. Janeczek, Siemianowicki słownik biograficzny, Katowice 1996, s. 55; J. Dziwoki, Gajda Robert (hasło), [w:] Leksykon duchowieństwa represjonowanego, t. 1, s. 59-61; J. Mandziuk, Gajda [Gayda, Gaida]) (1890-1952), SPTK, t. 5, Warszawa 1983, s. 419-420; WD 1953, nr 3-4, s. 44.