Jezuici

Z e-ncyklopedia

Towarzystwo Jezusowe (Jezuici), łac. Societas Iesu (TJ)

św. Ignacy Loyola
św. Ignacy Loyola, mal. P. Rubens
św. Ignacy Loyola

Założycielem zakonu jest św. Ignacy Loyola. Po swoim nawróceniu postanowił oddać się służbie Kościołowi. Przygotował zarys konstytucji nowego zakonu, który zatwierdził papież Paweł III 27 września 1540. Zakon rozprzestrzenił się bardzo szybko w całej Europie i na innych kontynentach, m.in. na Dalekim Wschodzie, w Afryce i Ameryce, gdzie jezuici docierali jako misjonarze. W początkowym okresie jezuici najwięcej uwagi poświęcali: utwierdzaniu siebie w wierności Kościołowi, walce z reformacją w Europie, katechizacji ludu, głoszeniu kazań, systemowi szkolnictwa, wychowaniu młodzieży. W okresie oświecenia zakon był bardzo mocno atakowany jako główna podpora Kościoła katolickiego. Pod naciskiem rządów Europy, zwłaszcza Burbonów, papież Klemens XIV w 1773 roku skasował Towarzystwo. W 1814 roku papież Pius VI przywrócił zakon do istnienia. Wzrost nastąpił ponownie bardzo szybko. Po II wojnie światowej rozwija się szczególnie na terenach misyjnych, zwłaszcza w Azji i Afryce. W ciągu 450 lat istnienia jezuici przynieśli Kościołowi wielu świętych, a także 2 doktorów Kościoła i licznych kardynałów. Do najsłynniejszych jezuitów należą doktorzy Kościoła: św. Piotr Kanizjusz, św. Robert Bellarmin; misjonarze: św. Franciszek Ksawery i św. Piotr Klawer; teolodzy: kard. Augustin Bea, kard. Jean Danielou, kard. Henry de Lubac, Karl Rahner, paleontolog Pierre Teilhard de Chardin.

Podstawowym polem pracy, głęboko zakorzenionym w jezuickiej tradycji, są Ćwiczenia duchowne, udzielane kapłanom i zakonnicom, a przede wszystkim ludziom świeckim. Jezuici posiadają na całym świecie gęstą sieć swoich przedszkoli, szkół podstawowych i średnich oraz uniwersytetów. Ogromny dorobek naukowy i pisarski mają uniwersytety jezuickie i ośrodki badawcze, m.in. działające w Rzymie: Uniwersytet Gregoriański, Papieski Instytut Biblijny oraz Papieski Instytut Orientalny. Jezuici bardzo mocno zaangażowali się w dziedzinę mass mediów, m.in. prowadzą Radio Watykańskie.

  • Od początku XVI wieku w Belgii działa grupa jezuitów zwanych bollandystami (od nazwiska Jeana Bollanda), którzy zajmują się krytycznym opracowywaniem życiorysów świętych. Ich praca obejmowała m.in. badanie źródeł historycznych dotyczących męczenników z pierwszych wieków chrześcijaństwa i historii ich kultu. Praca ta wymagała rozległej wiedzy historycznej i znajomości kilku języków obcych. W połowie XVII wieku opublikowano 6 pierwszych tomów Acta sanctorum. Po kasacie jezuitów w 1773 roku bollandyści działali jeszcze kilkanaście lat; zostali rozwiązani przez Józefa II Habsburga, cesarza Austrii, w 1788 roku, ale akta i materiały ocalały i od 1837 roku prace kontynuowano. Dzieło bollandystów trwa do dziś, a archiwum w Opactwie św. Michała w Brukseli jest największym na świecie zbiorem dokumentacji dotyczącej świętych.

Jezuici w Polsce

Do Polski jezuitów sprowadził w 1564 roku kard. Stanisław Hozjusz. Głównym polem ich pracy było szkolnictwo. Do najbardziej znanych przedstawicieli Towarzystwa Jezusowego w Polsce należą: św. Stanisław Kostka, św. Andrzej Bobola, św. Melchior Grodziecki, Piotr Skarga, Kazimierz Sarbiewski, Jakub Wujek oraz czołowi przedstawiciele polskiego oświecenia: Jan Bohomolec, Adam Naruszewicz, Grzegorz Piramowicz, Franciszek Bohomolec, Franciszek Kniaźnin.

Zakon wydaje różnego rodzaju czasopisma, od specjalistycznych po najbardziej popularne. Są to m.in.: Przegląd Powszechny, „Życie Duchowe" i Posłaniec Serca Jezusowego. Wielu jezuitów poświęca się pracy w parafii, katechizowaniu w szkołach i apostolstwu rekolekcyjno-misyjnemu, inni udzielają się w stowarzyszeniach i ruchach kościelnych. Kierują Redakcją Katolickich Programów Radiowych i Telewizyjnych działającą w ramach Polskiego Radia i Telewizji.

Jezuici na Górnym Śląsku

Najwcześniej zawitał na teren obecnej diecezji katowickiej ks. Piotr Abramowicz SJ, wydelegowany przez prowincję polską w 1662 roku do Pszczyny w celach misyjnych. Stamtąd dochodził do Tarnowskich Gór i Piekar. Około 1672 roku powrócił do Krakowa. Rezydencję erygowano z ramienia prowincji czeskiej w Cieszynie w 1670 roku, która przetrwała do kasaty Towarzystwa Jezusowego w 1773 roku.

  • W Tarnowskich Górach założyli jezuici z Opola dom misyjny w 1675 roku zniesiony przy kasacie w 1765 roku.
  • W Piekarach założyli opolscy jezuici rezydencję w 1677 roku. Tutaj opiekowali się łaskami słynącym obrazem MB Piekarskiej aż do kasaty w 1776 roku. W 1851-1856 przebywali tu jezuici przejściowo.
  • Po wskrzeszeniu Towarzystwa Jezusowego założona została pierwsza placówka w Rudzie w 1870 roku przy tamtejszym kościele z obowiązkiem duszpasterzowania w rozwijającej się miejscowości przemysłowej. Ale już w lipcu 1872 roku dekret banicyjny rozwiązał rezydencję. Powtórnie otwarli tu swoją placówkę w 1922 roku jako stację misyjną, a od 1929 roku objęli również duszpasterstwo w wydzielonej części parafii rudzkiej. W 1987 roku dekret generała zakonu jezuitów rozwiązał rezydencję tegoż zakonu, a parafię przejęli księża diecezjalni.
  • W 1905 roku utworzono dom zakonny w Czechowicach z obszerną kaplicą. Dom przewidziany był na rekolekcje zamknięte dla mężczyzn wszelkich stanów. 10 kwietnia 1940 Niemcy wywieźli wszystkich tamtejszych jezuitów do obozu koncentracyjnego w Dachau. Po odzyskaniu domu prowadzi się rekolekcje dla kapłanów, a od 1951 roku również duszpasterstwo.
  • Obecnie jezuici prowadzą na terenie archidiecezji katowickiej: Szkołę Policealną Socius Jezuitów w Chorzowie, Publiczną Szkołę Podstawową Jezuitów w Mysłowicach (w związku z reformą edukacji w 2017 roku przekształcona z Publicznego Gimnazjum Jezuitów w Mysłowicach) oraz Szkołę Policealną Socius Jezuitów w Mysłowicach.
  • Ks. Henryk Fros, jezuita pochodzący z Rybnika, był jedynym Polakiem wśród bollandystów. Jego autorstwa Księga imion i świętych stanowi do dziś najbardziej wyczerpujące na polskim rynku kompendium wiedzy o świętych.

Bibliografia

I. Loyola, Pisma wybrane, t. 1-2, Kraków 1968; J. Brodrick, Powstanie i rozwój Towarzystwa Jezusowego, t. 1-2, Kraków 1969; Historia nauki polskiej, t. 1-9, Wrocław 1970-1986; Ch. Hollis, Historia jezuitów, Warszawa 1974; Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy (1564-1995), Kraków 1996; J. Kiedos, Jezuici i ich działalność na terenie diecezji katowickiej do roku 1992, Skoczów 1992; J. Kiedos, Zakony i zgromadzenia zakonne w życiu diecezji katowickiej do wybuchu II wojny światowej, Katowice 1996; Towarzystwo Jezusowe na Śląsku Cieszyńskim. Studium ekumeniczne, red. J. Budniak i K. Mozor, Kraków 2005; Ch. Kurek, Działalność zakonów i zgromadzeń zakonnych na terenie diecezji katowickiej w latach 1925-1973, NPrz. 44 (1975), s. 199-200; Gość Niedzielny, nr 43 rok XCIX, 30 października 2022, s. 28-29