Konkordat polski i Akcja Katolicka

Z e-ncyklopedia

TEKST


KOMENTARZ

  • KONKORDATY są poniekąd wynikiem walki pomiędzy sacerdotium i imperium. Pojawiły się w tej kwestii dwie teorie: legalna (wyraża przewagę państwa nad Kościołem) i przywileju ( wyraża przewagę Kościoła nad państwem).
  • Istotę każdego konkordatu stanowi układ państwo-papież (przedstawiciel Kościoła) podpisany, ratyfikowany i wchodzący w życie. Układające się strony wydają przepisy prawne, zgodnie z zawartym konkordatem.
  • Jaką wartość miały konkordaty podpisywane w latach 1870-1929? Były to układy jak gdyby międzynarodowe, bo papież nie był suwerenem.
  • Do początku XIX wieku podpisano 73 konkordaty; do wybuchu I wojny światowej - 60 konkordatów.
  • Ważniejsze konkordaty w historii: wormacki (1122), boloński (1516), Napoleona (1801).
  • KONKORDAT POLSKI - podpisany 10 II 1925 r.; ratyfikowany przez Sejm 26 III 1925 r. większością 70 głosów: ; wszedł w życie 2 VIII 1925 r. [Episkopat Polski już w 1917 r. powołał Komisję Konkordatową; w 1924 r. rząd Władysława Grabskiego podjął rozmowy ze Stolicą Apostolską; pertraktacje trwały 7 miesięcy; dotyczył trzech obrządków katolickich w Polsce; Kościołowi dał wolność jurysdykcyjną i majątkową; Episkopat bez przeskód mógł kontaktować się ze Stolicą Apostolską, z duchownymi i wiernymi; w Watykanie powołano ambasadora polskiego, w Warszawie - nuncjaturę I klasy; w wykonaniu konkordatu miał pomóc rząd RP; duchowni byli wolni od służby wojskowej i posiadali uposażenie; kościoły, kaplice i cmentarze zachowywały nienaruszalność; nauka religii (2 godz. w tygodniu) była obowiązkowa w szkołach: podstawowych i średnich; diecezja gdańska podlegała nuncjaturze warszawskiej; w wojsku byli kapelani; w niedziele i święta - obowiązkowe modlitwy o pomyślność RP i prezydenta; żadna część RP nie mogła podlegać władzy biskupa zewnętrznego; granice kościelne należało dostosować do granic państwa; prezydent mógł wetować nominacje biskupów diecezjalnych; zabroniono cudzoziemcom sprawowania urzędu proboszczowskiego].
  • Ramy organizacyjne AKCJI KATOLICKIEJ (apostolatu świeckich) nadał papież Pius XI w encyklice Ubi arcano z 23 XII 1922 r., a także w liście tego papieża do kard. Adolfa Bertrama z Wrocławia z dnia 13 XI 1928 r. Ojciec Święty pisał: Istota Akcji Katolickiej nie polega jedynie na osobistym dążeniu do doskonałości chrześcijańskiej (...), lecz na rozwijaniu prawdziwego apostolatu (...). Jest to aparat skoordynowanych sił i obowiązków, podległych jednolitemu kierownictwu.
  • W Polsce poprzednikiem Akcji Katolickiej była Liga Katolicka, utworzona w 1920 r. w Poznaniu przez kard. Edmunda Dalbora. Posiadała ona dwa typy: poznański (dziłał na bazie organizacji i stowarzyszeń już istniejących) i warszawski (w ramach czterech Stowarzyszeń: Mężów i Kobiet Katolickich, Młodzieży Polskiej: Męskiej i Żeńskiej).
  • Akcję Katolicką w Polsce utworzył kard. August Hlond w dniu 24 XI 1930 r. Powstał Naczelny Instytut Akcji Katolickiej (NIAK) z siedzibą w Poznaniu oraz Diecezjalne Instytuty Akcji Katolickiej (DIAK) i Parafialna Akcja Katolicka (PAK).
  • Czasopisma Akcji Katolickiej w Polsce: "Ruch Katolicki" (Poznań) i "Głos Akcji Katolickiej" (Lwów).
  • W diecezjim katowickiej istaniała Akcja Katolicka z czterema oddziałami: KSM, KSK, KSMM i KSMŻ oraz Misja Wewnętrzna.


NAUCZANIE PAPIEŻY ODNOŚNIE DO RELACJI KOŚCIÓŁ-WŁADZA ŚWIECKA

  • Grzegorz VII - Dictaus papae (1075) - 27 tez dotyczących władzy papieskiej, stojącej wyżej od władzy świeckiej i rozciągającej się na wszystkie sfery życia doczesnego i na życie wieczne (Tylko papież ma prawo do rozdzielania insygniów monarszych, ustanawiania biskupów i mianowania biskupów, deportowania książąt i cesarzy, uwalniania poddanych z przysięgi wierności złożonej niegodnemu władcy. Jedynie papież może zwolnić ze zwołania soboru powszechnego. I nikt nie może sądzić papieża).
  • Innocenty III - jako papież rościł pretensje do zwierzchnictwa nie tylko nad całym Kościołem, ale również nad całym światem. Książęta mają władzę na ziemi, kapłani nad duszami - pisał. Ponieważ jedank dusza jest ważniejsza od ciała, dlatego kapłaństwo jest o wiele ważniejsze od władzy kólewskiej. Uważał się niemal za Melchizedeka, biblijnego króla-kapłana, czyli za kogoś, kto stoi między Bogiem a ludźmi, niżej od Boga, ale wyżej od ludzi.
  • Bonifacy VIII - encyklika Unam sanctam (1302) - zawierała ona stwierdzenia, że (1) poza [Kościołem katolickim] nie ma zabawienia ani odpuszczenia grzechów; (2) że ten Kościół jeden jedyny ma jedno ciało i jedną głowę, a nie dwie głowy jak dziwoląg. Ta głowa to właśnie Chrystus i Piotr, Jego następca, a także następca Piotra; (3) że w Kościele i w jego władaniu są dwa miecze, duchowy i świecki. Ale ten ostatni ma być używany za Kościół, ten pierwszy przez Kościół; ten pierwszy przez kapłana, ten drugi przez królów i dowódców, ale za przyzwoleniem i zgodą kapłana. Jeden miecz powinien więc być pod drugim, a władza świecka podporządkowana duchowej; (4) że jeśli władza ziemska błądzi, powinna być osądzona przez przez władzę duchową, ale jeśli najwyższa władza duchowa błądzi, jej sędzią może być tylko Bóg, nie człowiek; (5) że posłuszeństwo Biskupowi Rzymskiemu jest konieczne dla osiągnięcia zbawienia.


POJĘCIA

  • KONCYLIARYZM, teoria koncyliarna - w XIV i XV wieku doktryna w katolicyzmie, twierdząca, że sobory powszechne są najwyższą władzą Kościoła, mającą nawet władzę sędziowską nad papieżem. Ze względu na zdecydowane przeciwstawianie się jej papieży stawała się przyczyną odstępstwa od Kościoła rzymskokatolickiego tych chrześcijan, którzy nie akceptowali nieograniczonej władzy papieża i w konsekwencji jedną z przyczyn reformacji, a także m.in. gallikanizmu. Koncyliaryzm był głoszony przez część teologów, prawników i przedstawicieli wyższego duchowieństwa, opowiadających się za ograniczeniem władzy papieża na soborach w Pizie (1409), w Konstancji (1414-1418) i w Bazylei (1431-1439). Miał licznych zwolenników w Polsce, w szczególności w środowisku Akademii Krakowskiej. Jego zwolennikami i głosicielami byli m.in.: Paweł Włodkowic, Andrzej Łaskarz, Jakub z Paradyża, Jan Kanty i Zbigniew Oleśnicki. Współcześnie występuje w różnych formach w kościołach protestanckich przypisujących dużą wagę zasadzie kolegialności władz kościelnych. Sobór Watykański II głosi natomiast, że kolegium biskupów istnieje w łączności z papieżem i działa pod jego przewodnictwem.
  • EPISKOPALIZM - [łac. episcopus - biskup, nadzorca; gr. epískopos - nadzorca, opiekun], koncepcja organizacji kościelnej, rozwijająca się zwłaszcza w XII–XV w., według której najwyższą władzę w Kościele stanowi ogół biskupów (wraz z papieżem).
  • FEBRONIANIZM - jest doktryną opracowaną przez niemieckiego prałata Nicolasa von Hontheima (1701-1790), biskupa pomocniczego Trewiru, który posługiwał się pseudonimem Justinus Febronius, gdy w 1763 r. opublikował dzieło De statu Ecclesiae et legittima potestate romani pontificis (O obecnym stanie Kościoła i o prawowitej władzy biskupa Rzymu). Sprzyjając jedności chrześcijan, Febronius utrzymywał, że władza w Kościele należy do episkopatu. Najwyższą jej formą jest sobór, papieżowi przysługuje tylko honorowe, a nie rzeczywiste przewodnictwo w Kościele. 27 II 1764 r. Stolica Apostolska umieściła dzieło Febroniusa na indeksie ksiąg zakazanych. Ciągle jednak trwały dyskusje i polemiki, ponieważ przedstawione przez niego poglądy podzielało wielu członków Kościoła. W 1786 r. biskupi Trewiru, Kolonii, Salzburga i Moguncji przyjęli poglądy febroniańskie dla niemieckiego Kościoła narodowego, wraz z większą niezależnością od Rzymu, w myśl wskazań cezaropapizmu i józefinizmu, ingerującego w administrację kościelną oraz w życie wewnętrzne Kościoła.
  • CEZAROPAPIZM - to tendencja nazywana też cezaryzmem, prowadząca do przypisywania państwu zwierzchności nad Kościołem, w tym także w materii teologicznej. Przeciwstawia się systemowi teokracji, charakterystycznemu np. dla starożytnego Rzymu. W ciągu wieków następowały po sobie różne modele cezaropapizmu, m.in.: bizantyjski, w którym cesarze byli stawiani na równi z apostołami; święte cesarstwo rzymskie; współczesne modele Kościołów narodowych; carska Rosja.
  • JÓZEFINIZM - proces tworzenia w monarchii habsburskiej Kościoła państwowego, zapoczątkowany przez Marię Teresę, zakończony przez Józefa II. Podstawy teoretyczne pod józefinizm przygotowywał od późnych lat pięćdziesiątych XVIII w. wybitny austriacki prawnik Paul Joseph Riegger (1705-1775). Celem reformy, ingerującej w organizację Kościoła katolickiego, było włączenie Kościoła w państwową opiekę społeczną. Zamknięto wiele klasztorów, które nie prowadziły działalności socjalnej, państwo przejęło opiekę nad ubogimi, szkolnictwo i funkcję udzielania ślubów. W efekcie duchowni stali się urzędnikami państwowymi i propagandystami państwa, a także nauczycielami patriotyzmu. Król Prus Fryderyk Wielki kpił, że Józef II Habsburg dekretował nawet ilość świeczek na ołtarzu. Po śmierci Józefa w 1790 r. większość reform cesarza odwołano, zostawiając jednak jego reformy kościelne. Najwybitniejszym teoretykiem józefinizmu był Joseph von Sonnenfels (1733-1817). Polski historiozof Feliks Koneczny interpretował józefinizm jako kolejną formę, jaką przybrał bizantynizm niemiecki, głoszący prymat władzy świeckiej nad duchowną także w sprawach sumienia.
  • SAMODZIERŻAWIE (ros. самодержавие) — doktryna religijno-polityczna i prawna w Rosji, wyrosła na gruncie bizantyjskich prawosławnych nauk o charakterze władzy ziemskiej i cesarzu jako pośredniku między Bogiem i chrześcijańską społecznością. Po upadku Bizancjum w 1453 r. i przyjęciu przez wielkiego księcia moskiewskiego w 1547 r. Iwana Groźnego tytułu cara całej Rusi (царь всея Руси) zastosowana do jego monarszych prerogatyw. W XIX wieku często powtarzana była formuła hrabiego Siergieja Uwarowa prawosławie - samodzierżawie - ludowość (narodnost) (православие, самодержавие, народность), syntetyzującą ideę harmonii władzy carskiej, cerkwi oraz ludu rosyjskiego. Tytuł samodzierżcy Wszechrosji przejęli cesarze rosyjscy (Император и Самодержец Всероссийский).


LITERATURA

  • Bursche E., Historia konkordatów, Kraków 1996 ( wyd. 2 )
  • Bertram A., W służbie ideałów Akcji Katolickiej, Poznań 1938.
Źródło: „https://silesia.edu.pl/index.php?title=Konkordat_polski_i_Akcja_Katolicka&oldid=94943”