Szpital Sióstr Elżbietanek w Katowicach
Pierwsze elżbietanki – siostry ze zgromadzenia św. Elżbiety dotarły do Katowic 1870 roku. Siostry cieszyły się popularnością ze względu na swe zaangażowanie w opiece nad chorymi. W mieście działał od 1874 roku szpital Ojców Bonifratrów w najstarszej dzielnicy - Bogucice. W 1895 roku wybudowany został szpital spółki „Bracka", który roztaczał opiekę nad robotnikami i górnikami. Na początku XIX w. w mieście mieszkało około 700 osób, ale już w 1855 roku młode miasto liczyło już 2945 mieszkańców. Ks. Wiktor Schmidt proboszcz parafii Najświętszej Maryi Panny zwrócił się więc z prośbą do s. Marii Merkert, przełożonej generalnej Szarych Sióstr św. Elżbiety w Nysie prosząc o dwie siostry, co było powszechną praktyką przy zakładaniu nowych placówek zakonnych.
Siostry przybyły do Katowic w 1870 roku, a już w 1883 roku zamieszkały we własnym domu przy ówczesnej ulicy Friedrichstrasse (obecnie ulica Warszawska). Zamieszkało tam siedem sióstr, a kilka pokoi przystosowano do pielęgnacji chorych. W wyniku epidemii siostry otworzyły pierwszą ochronkę, a drugą już w 1895 roku, do opieki nad dziećmi. Z powodu wzrostu zachorowań siostry postanowiły otworzyć własny szpital, który spełniał by oczekiwania mieszkańców Katowic.
18 kwietnia 1896 został poświęcony kamień węgielny pod nowy budynek. Zaprojektowanie budynku siostry powierzyły diecezjalnemu architektowi z Wrocławia Józefowi Ebersowi, zaś prace budowlane prowadziła firma Ericha Kaila, stroną administracyjną zajęła się s. Fabiana Dietrich, pierwsza przełożona domu w Katowicach. Siostry borykały się cały czas z problemami finansowymi. Długi z powodu zaciągniętych kredytów wynosiły w 1932 roku - 220 tys zł. Po niespełna dwóch latach neogotycki budynek był gotowy. Został poświęcony 25 listopada 1897. Szpital posiadał 108 łóżek. Lekarzem naczelnym został dr Maksymilian Kuntze. W skład personelu weszło dziewięciu lekarzy i dwadzieścia trzy siostry, które pełniły funkcje: pielęgniarskie, administracyjne i gospodarcze.
W 1905 roku klasztor oraz szpital zostały rozbudowane. Projekt stworzył Herman Kustosch. Rok później zaczęły się prace nad podłączeniem do kanalizacji i wodociągu, uruchomiono także elektryczną pralnie. W 1905 roku, w miejscu starego domu, siostry zbudowały nowy, w którym znalazła miejsce szkoła robot ręcznych dla dziewcząt, ochronka, internat dla dziewcząt, mieszkanie dla lekarza i klinika.
W 1930 roku oddany został do użytku dom św. Józefa, który pełnił funkcję jako dom dla zakaźnie chorych. Mieścił na dwóch piętrach 60 łóżek. W styczniu 1931 roku siostry w suterenach szpitala wybudowały laboratorium. Już w kwietniu 1931 roku zaczęto prace budowlane według projektu inż. Jana Biasiona aby zwiększyć zaplecze gospodarcze. Powstał dwu piętrom - budynek łączący poprzednie dwa. Jednak od razu trzeba było go podnieść o jedno piętro. W ten sposób zyskano miejsce na dodatkowe łóżka, ich ilość zwiększyła się do 200. W XIX wieku nastąpił rozwój nauk medycznych, co spowodowało powstanie nowych oddziałów w szpitalach. Z pierwszego oddziału internistycznego został wydzielony oddział chirurgiczny.
W czasie pierwszej wojny światowej szpital pełnił funkcje szpitala wojskowego zwanego lazaretem. Miasto wynajęło 75 łóżek dla rannych wojskowych, ale już w 1916 roku w szpitalu było miejsce dla 140 chorych. Szpital pełnił też ważną rolę podczas III powstania śląskiego. Szpital zajmowali Niemcy, a lekarzem naczelnym był dr Kuntze niemieckiego pochodzenia. Z powodu obecności Niemców budynek został ostrzelany. W 1929 roku ustąpił ze stanowiska dr Kuntze i jego miejsce zajął dr Władysław Kowalski (1930-51).
W 1939 roku siostry poczyniły przygotowania na zbliżającą się wojnę. Zbierały leki, materiały opatrunkowe i żywność. Przygotowano 100 dodatkowych sienników, większą ilość bielizny i sprzętu ratowniczego. Lekarzom wstrzymano urlopy. 31 sierpnia w lecznicy pozostało trzydziestu (z dwustu) najciężej chorych. W nocy 1 września ze szpitala uciekli lekarze i kapelan. W szpitalu pozostały same siostry, ale dołączyła do nich dr Jadwiga Gabszewicz - okulistka. Razem z s. Damianą Półrolniczak wykonywała operacje i cięższe opatrunki, resztą chorych i rannych zajmowały się siostry. Siostry leczyły Niemców na pierwszym piętrze, kobiety na drugim, a na trzecim polskich wojskowych i harcerzy, niejednokrotnie ratując im życie przed okupantem.
8 września 1939 do pomocy zgłosił się dr Stanisław Stach - chirurg z Sosnowca, który dokonywał najpilniejszych operacji i zabiegów. Szpital podczas wojny był centralnym szpitalem wojskowym w regencji katowickiej, a 1 lutego 1941 dom prowincjalny został przejęty przez Hauptreuhandstelle - Ost. -Treuhandstelle Kattowitz, na mocy rozporządzenia o opiekowaniu się polskim majątkiem. 14 stycznia 1945 Niemcy nakazali ewakuacje szpitala, żołnierze Wermachtu przetransportowali chorych do Legnicy. Następnego dnia siostry dostały nakaz spakowania sprzętu oraz z lekarzami i wojskiem miały się przenieść do Legnicy. Do Legnicy pojechało 20 sióstr które zajmowały się rannymi. W szpitalu w Katowicach zostało jednak czterech oficerów i trzech żołnierzy niemieckich. Ci jednak uciekli w nocą 25 stycznia. Od razu siostry przyjęły do opustoszałego budynku szpitala dziewiętnastu polskich uchodźców. Już 5 kwietnia 1945 pracę dyrektora i lekarza naczelnego objął dr Stefan Kwaśniewski. 17 kwietnia wybrano z powrotem zarząd szpitala. 15 kwietnia 1947 do szpitala trafił bp Stanisław Adamski dotknięty paraliżem. 18 listopada 1948 Zakład św. Elżbiety stał się szpitalem publicznym.
1 października 1949 wszystkie szpitale zakonne, w tym szpital św. Elżbiety, został przejęty przez państwo. Siostry przestały mieć prawa do lecznicy. Zmieniono także nazwę szpitala z zakładu św. Elżbiety na Szpital Miejski nr 2. Szpital działał jednak nieprzerwanie do 1987 roku, kiedy to wszystkie oddziały zostały przeniesione do innych placówek, razem z lekarzami oraz siostrami pracującymi na tych oddziałach. Rozpoczął się remont szpitala, który trwał około 10 lat. W 1991 roku władze zakonne doszły do porozumienia z urzędem miejskim w Katowicach i odzyskały wszystkie zabrane przez władzę prawa do budynków i zakładu leczniczego. 6 września 1996 przyjęto pierwszych pacjentów w Szpitalu św. Elżbiety na oddziałach chirurgicznym i wewnętrznym. Szpital działa do dnia dzisiejszego.
Bibliografia
D. Polaczek, Posługa sióstr Elżbietanek w szpitalu św. Elżbiety w Katowicach (1897-1997), mps Biblioteka WTL UŚ; B. Szczypka-Gwiazda, Wystrój kaplicy Elżbietanek w Katowicach. Młoda Polska - secesja czy historyzm, [w:] Oblicza secesji w Katowicach i na obszarze województwa śląskiego, Katowice 2006, s. 55-66.