Tekst źródłowy strony Kalwaria w Panewnikach

[[Plik:Panewniki Kalwaria2.jpg|thumb|right]]
[[Plik:Panewniki Kalwaria1.jpg|thumb|right]]
Kalwaria panewnicka - jest to zespół parkowo architektoniczny, a także miejsce wydarzeń o charakterze pielgrzymkowo - duszpasterskim znajdujący się w południowej dzielnicy Katowic. Jej terytorium obejmuje 13 hektarów. Decyzją  Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Katowicach z dnia 19 II 1973 roku kościół i klasztor [[Franciszkanie - Panewniki|OO. Franciszkanów]], został wpisany do rejestru zabytków. Cały zespół wraz z otaczającym go parkiem, jak podano w argumentacji, posiada poważne znaczenie dla historii i charakterystyki regionu. 
                  
W powstaniu kalwarii miał udział wybitny śląski misjonarz w Ziemi Świętej franciszkanin [[Schneider Edward|o. Władysław Schneider]] (1833-1919) Pierwsze obiekty na przyszłej kalwarii pojawiły się już w latach 1904-1905. Przykładem takiego obiektu jest [[Lourdes|grota lourdzka, zbudowana na wzór oryginalnej]]. Była to pierwsza inicjatywa budowlana franciszkanów na terenie Panewnik. Jej poświęcenia dokonano 27 sierpnia 1905, a więc na całe trzy lata przed konsekracją kościoła franciszkańskiego w Panewnikach. Grota ta była od samego początku swego istnienia miejscem licznych pielgrzymek. Jeszcze przed wybudowaniem kościoła odbywały się przy niej wielkie zgromadzenia religijne.  Grota została wykonana z brunatnego tufu trachitowego z Andernach nad Renem. Architektem był Jan Karol Baum z Duisburga. W grocie został umieszczony ołtarz z białego szwedzkiego marmuru. Jego darczyńcą został hrabia Ulryk Schaffgotsch z Kopienic. Statua Matki Bożej jest zaś darem Joanny Schaffgotsch. Inicjator i wykonawcą projektu budowy groty nad Kłodnicą był [[Bolczyk Wincenty|o. Andrzej Bolczyk]], wykonawca podobnego projektu w Prudniku. 
                 
Wzrost popularności Panewnik jako miejsca pielgrzymkowego spowodował, że pomimo trudności finansowych liczono się z koniecznością poważnych realizacji budowlanych na terenie kalwarii. W archiwum panewnickim zachowały się plany i rysunki niektórych kaplic projektowanie w 1916 roku przez zabrzańskiego architekta Maxa Śliwkę. Jednak zostały one w sferze planów.
                  
Kluczową rozbudowę rozpoczęto jednak dopiero w 1937 roku i trwała kilkanaście lat ze względu na przerwę związaną z II wojną światową. Budowę kalwarii w obecnym kształcie rozpoczął pierwszy proboszcz [[Parafia Św. Ludwika Króla i Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Panewnikach|parafii panewnickiej]] [[Bik-Zdzieszowski Emanuel|o. Karol Emanuel Bik-Zdzieszowski]]. Projekt kalwarii został wykonany zgodnie z oczekiwaniami wiernych. Kalwarię planowano budować po obu stronach rzeki Kłodnicy płynącej za klasztorem. Zachowany został podstawowy podział dla kalwarii na drogę pojmania i [[Droga Krzyżowa|drogę krzyżową]]. Ograniczony areał działki nie pozwalał jednak na stosowanie odległości jerozolimskich. Franciszkanie zakładali wykonanie następujących pawilonów i kaplic - Góra Oliwna, gmachy Annasza i Kajfasza z kryptą dla Pana Jezusa przy słupie, gmach Piłata, w pobliżu gradusy - święte schody, pałac Heroda, stacje drogi krzyżowej. Stacja nr 11 miała być większą kaplicą na 200 osób. 
              
Konkurs na najlepszy plan kalwarii wygrał projekt studentów Politechniki Lwowskiej - Jana Kruga i Tadeusz Brzozy. Ich projekt przedstawiał małe formy architektoniczne. Kierunek myśli architektonicznej ściśle nawiązywał do surowego konstruktywizmu, porzucając wszelką dekoratywność. Projekty realizacyjne konsultowano z prof. Bagińskim z Politechniki Lwowskiej. Do współpracy zaproszono znanych rzeźbiarzy takich jak Xawery Dunikowski, Antoni Mehl, Marian Wnuk. Ten ostatni jest autorem dwóch grup rzeźbiarskich - w sztucznym kamieniu przedstawił scenę Szymona Cyrenyjczyka pomagającego Chrystusowi nieść krzyż (V stacja) i w piaskowcu Ecce Homo (I stacja). Nawiązano także współpracę z malarzem olejnym, profesorem Antonim Michalakiem. Wykonał on do trzech stacji obrazy olejne. 
                
W chwili wybuchu II wojny światowej kalwaria panewnicka była bliska ukończenia. W stosunkowo krótkim czasie zrealizowano i wyposażono kaplice Kajfasza, Piłata, świętej Weroniki, Szymona i II Upadku. W stanie nie ukończonym lata wojny przetrwały kaplice od II do IV, VIII i IX, XIV oraz kościół Ukrzyżowania mieszczący stacje XI, XII i XIII.  Niektóre kaplice potrzebowały remontu - np. kościół Ukrzyżowania nie miał drzwi, był bez okien, bez posadzki, nieotynkowany. W sierpniu 1947 roku przystąpiono do pierwszych po wojnie robót przy kaplicach kalwaryjskich. W kaplicy Ukrzyżowania dokończono tynkowanie ścian, położono posadzkę, wprawiono drzwi, oszklono wytłuczone okna. W następnym roku kaplicę wymalowano. Również w 1947 roku kontynuowano pracę przy budowie kaplicy I Upadku. Jako malarza zatrudniono Edwarda Czucha, który wykonał polichromie do kościoła kalwaryjskiego. Prace rzeźbiarskie zlecono Bogusławowi Langmanowi, Koniuszemu, Białkowi i Józefowiczowi.
                 
Kalwaria panewnicka jest jedynym założeniem w Polsce, które ideowo wywodząc się z tradycji barokowego dramatu religijnego zostało przybrane w modernistyczny kostium okresu międzywojnie. Architektura kalwarii jest bliska wielu realizacjom typowym dla architektury Katowic ostatniego dziesięciolecia międzywojennego. Kalwaria w założeniach miała być zapleczem duchowym i miejscem duchowego pielgrzymowania do źródła tajemnicy Odkupienia Wielkich Katowic, które w jej formie odnajdą część własnej tożsamości historycznej. 

22 lutego 2019 dokonano profanacji kalwarii. Sprofanowano figury związane z przedstawieniem Męki Pańskiej oraz cztery kaplice różańcowe.

Do kolejnego aktu wandalizmu doszło pod koniec kwietnia 2020 roku, kiedy to na zabytkowym murze okalającym panewnicką kalwarię pojawiły się napisy śląskich pseudokibiców.

==Bibliografia==
H. Pyka, Założenia ideowe i architektoniczne kalwarii panewnickiej, [w:] Katowice. W 137. Rocznicę uzyskania praw miejskich, pod red. A. Barciaka, Katowice 2003; [https://katowice.gosc.pl/doc_pr/5362880.Bedzie-ekspiacja-za-profanacje-kalwarii-w-Panewnikach] (dostęp: 27.02.2019); [https://katowice.gosc.pl/doc_pr/6278695.Katowice-Wandale-popisali-mur-okalajacy-Kalwarie-Panewnicka] (dostęp: 28.04.2020) 


[[Kategoria:Kalwarie - P]]
[[Kategoria:Sanktuaria archidiecezji katowickiej]]