Centesimus annus

Pap. Jan Paweł II - Centesimus annus

Encyklika została napisana przez papieża Jana Pawła II i podpisana 1 maja 1991 roku z okazji setnej rocznicy wydania encykliki Leona XIII Rerum novarum z 15 maja 1891 roku. Jest skierowana do biskupów, kapłanów, rodzin zakonnych, do wiernych świeckich oraz do wszystkich ludzi dobrej woli.

We wstępie i pierwszym rozdziale noszącym tytuł Znamienne rysy encykliki Rerum novarum papież Jan Paweł II przypomina zawarte w Rerum novarum tezy oraz podkreśla ważność i aktualność rozwiązań i zaleceń tam umieszczonych. Przypomina, że również jego poprzednicy nawiązywali w swych wypowiedziach do „nieśmiertelnego Dokumentu” papieża Leona XIII. Encyklika Leona XIII była napisana z powodu właśnie „Rzeczy nowych” (Rerum novarum), które niestety były szkodliwe dla pokoju społecznego, dla sprawiedliwości i równości. Pod koniec XIX wieku zaczęło liczyć się tylko wzbogacanie i kapitał, nie liczył się człowiek-robotnik. Doprowadzono w ten sposób do podziału na dwie klasy. Papież Leon podkreślał wyższość człowieka nad kapitałem, bardzo zależało mu na tym, aby nie wybuchło z tego powodu jakieś powstanie, dążył do pokoju. Dla papieża Leona ważne było niezbywalne prawo do wolności religijnej, przypominał o obowiązku umożliwienia przez Państwo swobodnego wyznawania wiary i do odpoczynku w dni świąteczne. Jan Paweł wtóruje mu przypominając, że Kościół ma zarówno prawo jak i obowiązek zabierania głosu w sprawach trudnych i ważnych dla społeczeństwa, co nazywa nauką społeczną Kościoła.

Rozdział II zatytułowany Ku „Rzeczom nowym” naszych czasów papież Jan Paweł II poświęcił rozpatrzeniu tez zawartych w encyklice Leona XIII w świetle wydarzeń przed 1991 rokiem. Podkreślił, iż papież Leon trafnie wykazał niebezpieczeństwo systemów takich jak socjalizm oraz konsekwencje do jakich owa ideologia doprowadziła. Jan Paweł zaznacza, że podstawą takich, a nie innych rozwiązań socjalizmu jest ateizm, który prowadzi do błędnego rozpatrywania wartości w życiu społecznym i rodzinnym. W tym rozdziale papież mówi również o walkach klas, które są nieuniknione, ale dobre tylko wówczas, gdy opierają się na dążeniu do sprawiedliwości. Jan Paweł przypomina, co papież Leon mówił o relacji między gospodarką a państwem. Oboje uważają, że są pewne dziedziny, które państwo powinno nadzorować jednakże swoboda też jest niezbędna. W II rozdziale Jan Paweł II przypomina konkretne działania jakie miały miejsce po ogłoszeniu encykliki Rerum novarum.

Rozdział III papież poświęcił przywołaniu wydarzeń i ich konsekwencji, które miały miejsce niedawno w stosunku do powstającej encykliki, czyli w roku 1989 i tak też brzmi tytuł rozdziału - Rok 1989. Papież uważa rok 1989 za kulminacyjny pod względem wielu przełomów dokonujących się od kilku lat zarówno w Europie jak i Ameryce Łacińskiej, Afryce i Azji. Według autora encykliki Kościół odegrał dużą rolę w obronie praw człowieka. Jan Paweł mówi również o przyczynach upadku dotychczasowych systemów. Papież podkreśla, że rok 1989 jest przykładem „zwycięstwa woli dialogu i ducha ewangelicznego w zmaganiach z przeciwnikiem…”

O własności prywatnej i powszechnym przeznaczeniu dóbr mowa jest w rozdziale IV. Wg obu papieży prawo do własności prywatnej jest naturalne. Posiadanie dóbr jest dobre, o ile dysponuje się nimi w sposób należyty, powinno uważać się posiadane dobra jako wspólne. Bóg po to dał dobra ziemi-pisze papież- aby go utrzymać przy życiu. Papież wspomina również w tym rozdziale o innych dobrach, które posiadają państwa wysokorozwinięte a są to: wiedza, technika i umiejętności. Jan Paweł II przestrzega także przed niebezpieczeństwem jakie niesie ekonomia przedsiębiorstwa. Są bowiem ludzie, których i taki system jest w stanie wykorzystać. W rozdziale jest mowa również o wolnym rynku, który jest - zdaniem papieża - najskuteczniejszym narzędziem dysponowania zasobami. Autor porusza także kwestię ekologiczną w szerokim tego słowa znaczeniu. Przypomina również obowiązki Państwa. Zwraca uwagę na trudną sytuację Państw Trzeciego Świata.

Rozdział V jest poświęcony kulturze i jej relacji z Państwem, stąd tytuł Państwo i kultura. Jan Paweł II w tym rozdziale bardziej skupia się na państwach totalitarnych i krytykuje ich niedopuszczalne ingerowanie w tworzenie się kultury. Papież krytycznie odnosi się także do wpływu systemów totalitarnych na społeczeństwo. Autor jest również pełen obaw jeżeli chodzi o fundamentalizm i mówi także o fundamentalizmie religijnym. Pochwalona w tym rozdziale zostaje demokracja oraz obrona praw człowieka.

Rozdział VI, który nosi tytuł Człowiek jest drogą Kościoła, papież podsumowuje jeszcze raz dorobek Leona XIII i jego wkład w nauczanie Kościoła. Jan Paweł II dziękuje wszystkim, którzy podjęli wysiłek studiowania, pogłębiania i rozpowszechniania chrześcijańskiej nauki społecznej. W rozdziale VI papież pozostawia nam również refleksję etyczną.

Bibliografia

Jan Paweł II, Dzieła zebrane, t. I: Encykliki, Kraków 2006, s. 393-445 (tekst i komentarz P. Mazurkiewicza); J. Poniewierski, Pontyfikat-25 lat, Kraków 2003, s. 197-199.