Archidiecezja Katowicka

Powstanie Diecezji

Diecezja katowicka została powołana do życia bullą papieża Piusa XI „Vixdum Poloniae unitas” z 28 X 1925 i została włączona do metropolii krakowskiej. Jej obszar powstał z połączenia dwóch różniących się geograficznie i historycznie części: dawnego Wikariatu Cieszyńskiego (do końca I wojny światowej był częścią zaboru austriackiego) oraz Górnego Śląska, który wcześniej należał do Prus. Obydwie części kościelnie podlegały biskupowi wrocławskiemu.

Granice

Granice diecezji, liczącej 4225 km2, pokrywały się prawie w całości z granicami województwa śląskiego. W 1938 roku, na krótko, biskupowi katowickiemu przekazano pod zarząd jeszcze jeden fragment diecezji wrocławskiej, leżącej na terytorium Czechosłowacji, tzw. Zaolzie, w sumie trzy dekanaty: Frysztat, Jabłonków i Karwina. Dodatkowo 13 I 1939 r. bp S. Adamski przejął zarząd nad skrawkiem diecezji nitrzańskiej w okręgu czadeckim (chodziło o dwie parafie: Czerne i Skalite). Z dniem l stycznia 1940 r. Zaolzie powróciło pod jurysdykcję biskupa wrocławskiego.

W momencie powołania do życia diecezja liczyła ok. 915 tys. wiernych, których liczba gwałtownie rosła w następnych dziesięcioleciach (w 1938 – l305 tys., 1988– 2500 tys. wiernych). Na Górnym Śląsku na początku lat trzydziestych XX w. żyło ponad 100 tys. ludzi używających języka niemieckiego. Mieli oni możliwość uczestniczenia we mszach św. i nabożeństwach sprawowanych w języku niemieckim. Liczba Niemców w diecezji w okresie dwudziestolecia międzywojennego systematycznie cofała się (spowodowane to było licznymi wyjazdami do Niemiec). Znaczna część wyjechała dobrowolnie lub została wysiedlona po zakończeniu II wojny światowej.

W 1992 roku w wyniku nowego podziału administracyjnego Kościoła w Polsce uszczuplone zostało terytorium diecezji katowickiej: diecezji gliwickiej przekazano 6 dekanatów (200 tys. wiernych), a diecezji bielsko-żywieckiej – 8 dekanatów (350 tys. wiernych). Obecnie archidiecezje katowicka zamieszkuje około 1 500 000 mieszkańców, w tym około 1 450 000 katolików. Archidiecezja liczy liczy parafii: 317, w których pracuje księży diecezjalnych: 1068, księży zakonnych: 136, 935 osób konsekrowanych. W instytutach zakonnych żeńskich: 820; w instytutach zakonnych męskich: 23; w instytutach świeckich: 80; dziewic konsekrowanych: 12. W seminarium duchownym przygotowuje się do kapłaństwa 143 alumnów.

Biskupi diecezjalni

Administracją Apostolską Śląska Polskiego, powołaną do życia w listopadzie 1922 r. kierował ks. August Hlond. Po utworzeniu diecezji katowickiej (śląskiej) został jej pierwszym biskupem. Po jego przejściu na stolicę prymasowską w Gnieźnie (1926), ordynariuszem katowickim został pochodzący z diecezji poznańskiej ks. Arkadiusz Lisiecki. Rządził diecezją tylko cztery lata. Po jego śmierci, w 1930 roku, kolejnym rządcą diecezji został ks. Stanisław Adamski. Swój urząd sprawował długo, bo aż 37 lat, z tym jednak, że w 1950 r. ze względu na stan zdrowia, otrzymał biskupa koadiutora w osobie ks. Herberta Bednorza. Ten kierował on diecezją wpierw jako biskup koadiutor, a po śmierci bpa S. Adamskiego (12 XI 1967) jako samodzielny biskup. W 1985 roku przeszedł na emeryturę, a piątym ordynariuszem katowickim został ks. Damian Zimoń (od 1992 roku arcybiskup metropolita). Od 2011 roku archidiecezja kieruje abp Wiktor Skworc.

Biskupi Pomocniczy

Diecezja katowicka w swojej historii miała następujących sufraganów: bp Teofil Bromboszcz, bp Juliusz Bieniek, bp Józef Kurpas, bp Czesław Domin, bp Janusz Zimniak, bp Gerard Bernacki, bp Piotr Libera, bp Stefan Cichy oraz bp Józef Kupny.

Podczas okupacji, gdy biskupi zostali internowani, a następnie wygnani z diecezji diecezją kierował za zgodą ordynariusza wpierw ks. Franciszek Strzyż, a po jego śmierci, ks. Franciszek Woźnica. W 1952 r. na tle sporu o katechizację w szkole, biskupi ponownie zostali wygnani z diecezji, a na ich miejsce kapituła katedralna pod przymusem wybrała posłusznych władzom komunistycznym wikariuszy kapitulnych: ks. Filipa Bednorza, a po jego śmierci ks. J. Piskorza (wybrany 13 I 1954).

Duchowieństwo, zakony i zgromadzenia zakonne

Duchowieństwo powstałej w 1925 roku diecezji rekrutowało się z kleru wrocławskiego, wychowanego i wykształconego w seminariach duchownych we Wrocławiu i Widnawie. Po plebiscycie (1921), wobec perspektywy powstania w polskiej części Śląska nowej diecezji, część księży postanowiła pozostać po stronie niemieckiej, gdy tymczasem inna grupa przeniosła się na stronę polską w obawie przed prześladowaniami za swoje przekonania narodowe. W sumie, diecezja rozpoczynała swe istnienie mając do dyspozycji ok. 300 księży. Spośród nich: 64 uważało się za Niemców, a 4 z nich posiadało obywatelstwo niemieckie. W 1922 r. Administrator Apostolski ks. August Hlond przyjął również do pracy w diecezji grupę księży z innych diecezji, w tym kilku spoza granic odrodzonej Polski. Problemy narodowościowe diecezji katowickiej oraz brak odpowiedniej liczby wykładowców z zakresu teologii skłoniły bpa A. Hlonda do podjęcia decyzji o założeniu seminarium duchownego w Krakowie, mimo że papież Pius XI doradzał założenie seminarium w Katowicach. W okresie międzywojennym na jednego duchownego przypadło w diecezji 3385 wiernych. Otuchą napawał fakt napływu dużej liczby kandydatów do kapłaństwa; w seminarium duchownym w Krakowie kształciło się w 1935 r. 159 alumnów. W przeddzień wybuchu II wojny światowej diecezja liczyła 489 księży. Prześladowania, jakie spotkały duchowieństwo, mocno przerzedziły jego szeregi. Najczęstszymi powodami prześladowań był udział księży w powstaniach śląskich i plebiscycie, wybitne zasługi dla kultury polskiej w okresie międzywojennym, działalność podziemna w nielegalnym ruchu charytatywnym i zbrojnym ruchu oporu AK, czy też niestosowanie się do zakazów władz okupacyjnych w zakresie duszpasterstwa. W sumie 157 księży zostało dotkniętych różnego rodzaju represjami (45 księży i kleryków poniosło śmierć). Dwóch duchownych zostało ogłoszonych błogosławionymi męczennikami: ks. Emil Szramek i ks. Józef Czempiel. Również okresie komunistycznym wielu duchownych spotkały represje w postaci aresztów, więzień i przymusowych wysiedleń. Ówczesne władze usiłowały także podzielić wewnętrznie duchowieństwo przez propagowanie tzw. Ruchu Księży Patriotów.

Po wojnie liczba duchownych systematycznie wzrastała. Aż do 1980 roku śląskie seminarium mieściło się w Krakowie. Od czasu usunięcia Wydziału Teologicznego z Uniwersytetu Jagiellońskiego klerycy odbywali studia teologiczne w ramach studium domesticum. Dzięki staraniom bpa H. Bednorza 3 XI 1980 siedziba Wyższego Śląskiego Seminarium Duchownego z Krakowa została przeniesiona do Katowic i znalazła miejsce w gmachu dawnego gimnazjum św. Jacka przy ul. Wita Stwosza. Obecnie alumni studiują wraz ze świeckimi na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.

Duchowieństwo diecezji katowickiej liczy dziś prawie 1100 księży. Kilkudziesięciu z nich pracuje na misjach oraz w krajach, gdzie brakuje miejscowych duchownych. W 1997 roku oddano do użytku Dom Księży Emerytów. Biskupa diecezjalnego w kierowaniu Kościołem lokalnym wspierają liczne wydziały kurialne i instytucje odpowiedzialne za poszczególne sektory życia duszpasterskiego. Na terenie diecezji katowickiej powstało również wiele domów zakonnych męskich i żeńskich.

Bibliografia

J. Myszor, Historia diecezji katowickiej, Katowice 1999.