Protokół Konferencji Plenarnej Episkopatu Polski na Jasnej Górze 5-7 IX 1947
Protokół Konferencji Plenarnej Episkopatu Polski odbytej na Jasnej Górze w dn. 5-7 września 1947 roku, [fragmenty]
[...] 1. Kardynał Prymas przedstawia obecnym jak stoi sprawa urzędowych stosunków naszych z rządem i jakie jest położenie Kościoła w kraju. Rząd obecny w tej chwili stara się unikać otwartej walki z Kościołem, by nie było wrażenia, że władze państwowe prowadzą walkę; natomiast rząd nie tylko pozwala, lecz i pobudza partie i organizacje partyjne do walki z Kościołem, a nawet z religią jako taką; w każdym razie jest wyraźny nakaz, by Kościołowi nie czynić żadnego ustępstwa, ani nawet grzeczności. Takiej polityki rządu w stosunku do Kościoła mamy liczne dowody.
Konferencja Plenarna otrzymała ze źródeł pewnych informacje o konferencji Ministra Oświaty z kuratorami, która wyraźnie odsłoniła oblicze polityki rządu w stosunku do Kościoła w dziedzinie wychowawczej młodzieży; padły tam b. charakterystyczne wskazania - należy likwidować szkolnictwo prywatne i zakonne przez stopniowe cofanie koncesji; tymczasem nie można sobie pozwolić na otwieranie przez władze rządowe szkół świeckich bez religii, ale należy popierać działalność R.T.P.D., które takie szkoły, przedszkola i ochronki prowadzi; katecheta w szkole nie powinien mieć żadnego wpływu wychowawczego, komitety rodzicielskie należy również odsunąć od wpływu na kierunek wychowania w szkole; obecność kapelanów w harcerstwie jest wielkim błędem i należy ich usunąć; przy tych wszystkich wskazaniach wrogich Kościołowi jednocześnie Minister Oświaty zastrzegał się, że rząd w tej chwili nie walczy z religią, lecz tylko z dewocjonalizmem" w szkole.
W dalszym ciągu Konferencja Plenarna zajęła się innymi faktami. A więc cenzura pozwala różnym pismom - Odrodzenie, Kuźnica, Przekrój, Szpilki, jak również organom partyjnym na ataki przeciw Kościołowi i wierze, a nawet na wyraźne bluźnierstwa, - a kiedy nasza prasa chce te ataki odpierać i bluźnierstwa piętnować ulega konfiskacie. Różne sekty doznają wyraźnego poparcia od czynników rządowych; prasa sekciarska jest pełna plugawych napaści na religię i nasze świętości. W dalszym ciągu gwałci się wolność obywatelską i wolność sumienia przez stosowanie przymusu wstępowania do partii rządowych; a kiedy ktoś pod przymusem do partii się zapisze, dalej jest gnębiony, by dał wyraźne znaki odszczepieństwa od wiary i kościoła. Prasa Katolicka, która jak wiadomo jest ograniczona li tylko do tygodników i miesięczników, napotyka na wielkie trudności ze strony cenzury i ograniczeń przydziału papieru. Instytucje kierowane przez R.T.P.D. wychowują dzieci i młodzież nie tylko bez religii, lecz w duchu zupełnie ateistycznym i komunistycznym.
Kardynał Prymas kończy sprawozdanie stwierdzeniem, że nasze własne postępowanie jest słuszne, jak to widać ze stanowiska przeciwników Kościoła; idziemy po dobrej linii, Kościół wzmacnia swoje pozycje; w dalszym ciągu należy wzmocnić pracę duszpasterską i organizacyjną przez jej pogłębienie.
Po sprawozdaniu Kardynała Prymasa Bp. Z. Choromański, jako Sekretarz Episkopatu informuje zebranych jakie poczynił kroki od ostatniej Konferencji Plenarnej; korespondencja z Ministerstwem Komunikacji w sprawie przewozu pielgrzymek, w której było wykazane, że brak taboru nie wynikał z istotnych warunków kolejnictwa, lecz z nakazów Ministerstwa, oraz zawarta była prośba, by czynniki rządowe nie traktowały pielgrzymek jako wyjazdy wczasowe i wycieczkowe, przesłana została wszystkim XX. Biskupom w odpisie; na pisma swoje do premiera w sprawie cenzury /Encyklika o wychowaniu/ i w sprawie niebezpieczeństwa upaństwowienia drukarń Sekretarz Episkopatu nie otrzymał żadnej odpowiedzi, na druk jednak Encykliki cenzura pozwoliła. Sekretarz Episkopatu przesłał jeszcze jedno pismo do Premiera w sprawie druku trzeciego wydania książki
Prawo Kanoniczne Ks. prof. I. Grabowskiego; cenzura już pół roku zwleka z pozwoleniem na druk tej książki, rzekomo z tego powodu, że katedra tego przedmiotu na uniwersytetach została skasowana; na to pismo również odpowiedź nie nadeszła. Żadnych rozmów urzędowych Sekretarz Episkopatu w tym czasie nie przeprowadził. Zgodnie z uchwałą Komisji Głównej z dn. 3 lipca r.b. Sekretarz Episkopatu usiłował odbyć rozmowę z ministrami Bezpieczeństwa /Radkiewiczem/ i Oświaty /Skrzeszewskim/; do rozmów nie doszło min. Radkiewicz "nieobecny", a min. Skrzeszewski "nie miał czasu" i wyznaczył rozmowę na piątek, kiedy wiedział, że właśnie w czwartek Bp. Choromański wyjeżdża. Zupełnie przypadkowo Sekretarz Episkopatu spotkał się z Ministrem Spraw Zagranicznych Z.Modzelewskim na wystawie Grafiki Czeskiej w Warszawie w dn. l września. W trakcie rozmowy towarzyskiej była poruszona sprawa stosunku Kościoła do Rządu; Min. Modzelewski oświadczył - rząd ma nadzieję, że przyjazd Wizytatora Apostolskiego przyczyni się do ustalenia i uzgodnienia stosunków między Kościołem i Państwem; Sekretarz Episkopatu zaznaczył, że przyjazd Wizytatora Apostolskiego nie wiele pomoże jeżeli nie będzie odpowiedniej atmosfery. Min. Modzelewski zapytał dlaczego nie a dobrej atmosfery. Bp. Choromański oświadczył, że według memoriału min. Pruszyńskiego Stolica Apostolska jako warunek wszczęcia rozmów między Kościołem i Rządem Polskim postawiła jako pierwszy - nieumniejszanie wolności Kościoła w Polsce, a tymczasem, niestety, wolność ta coraz więcej jest krępowana. Wtedy Min. Modzelewski zaznaczył, że i rząd ma wiele pretensji do Kościoła i zaczął wyliczać, według słownika Min. Wolskiego, zwykłe zarzuty np. sprawa wysiedlenia Polaków z ziem białoruskich, na ziemiach odzyskanych dawni proboszczowie wysiedleni za kordonem są uznawani jako proboszczowie itp. Bp. Choromański odpowiedział, że Kościół w sprawie ziem odzyskanych ma piękną kartę w historii, bowiem zaraz mianował administratorów apostolskich, natomiast rząd ich nie uznał. Min. Modzelewski wyraził chęć odbycia rozmowy dłuższej z Sekretarzem Episkopatu, co ma nastąpić po powrocie ministra z Ameryki. Rozmowa była prowadzona w tonie przyjaznym.
2. Następnie Kardynał Prymas zgłosił wniosek, by Konferencja Plenarna Episkopatu wydała specjalną odezwę do społeczeństwa o tych wszystkich sprawach; odezwa ta powinna być odczytana w jednym oznaczonym dniu w całej Polsce z ambon. Po długiej i wszechstronnej dyskusji, w której zabierali głos Kardynał Prymas, Kardynał Sapieha, Arc. Dymek, XX. Bp.Bp. Łukomski, Kubina, Adamski, Kaczmarek, Wyszyński, Świrski, Klepacz i Choromański - ustalono, że Konferencja Plenarna uznaje zasadniczą linię Episkopatu, dotyczącą stosunku do dzisiejszego regimu i Episkopat nadal poleca duchowieństwu ostrożność i roztropność, by niepotrzebnie nie drażnić; w pertraktacjach ze sferami rządowymi starać się przez dozwolone środki dyplomatyczne osiągać te rezultaty, które są możliwe [...]
za: W. Kozub-Ciembroniewicz, J. J. Majchrowski, Najnowsza Historia polityczna Polski, wybór źródeł, cz. IV: 1945-1948, Kraków 1993,s. 161-163.