Kościół Św. Ducha w Orzeszu

Historia ewangelicyzmu na terenie Orzesza sięga drugiej połowy XVI wieku. Jak podaje kronika Schaeffera w 1592 roku w rękach protestanckich miał znajdować się kościół w Woszczycach; a miejscowy pastor Augustyn Kraut należał do konsystorza w Pszczynie. Do 1629 roku ewangelickie nabożeństwa sprawowano również w orzeskim kościele pw. św. Wawrzyńca.

Parafia ewangelicko-augsburska w Orzeszu prawdopodobnie powstała w 1851 roku. Na początku nabożeństwa sprawowano w gospodzie oraz cechowni kopalni Zjednoczone Fryderyk i Orzesze. W kolejnych latach ich sprawowanie przeniesiono do Domu Jana (Johaneshaus) w Zawiści. Tam również ewangelickie diakonise prowadziły ochronkę dla miejscowych dzieci. W tym czasie w 550-osobowym Orzeszu mieszkało 75 ewangelików. W 1845 roku liczba ta zwiększyła się do 159 osób, przy czym cała osada miała już wówczas 1079 mieszkańców.

Ważnym wydarzeniem w dziejach społeczności ewangelickiej Orzesza było 2 listopada 1868 otwarcie własnej szkoły. W 1903 roku uczęszczało do niej 85 dzieci uczących się w dwóch klasach; w 1911 roku było to już 98 uczniów i trzy klasy. Szkoła ewangelicka istniała również w Zawiści.

Pod względem administracyjnym rejon Orzesza podlegał proboszczowi z Mikołowa. Zmieniło się to 1 listopada 1911 po przejęciu jurysdykcji nad tym obszarem przez pastora z Żor. Zwiększająca się liczba ludności wyznania ewangelickiego w tym rejonie coraz pilniejszą czyniła też potrzebę posiadania własnego kościoła. Został on zbudowany w latach 1912-1913 dzięki fundacji Katarzyny Hegenscheidt, właścicielki majątku w Zawiści. Świątynia została zaprojektowana przez arch. Feliksa Henry'ego z Wrocławia i poświęcona 13 maja 1913. W tym samym roku również oddano do użytku znajdujący się obok cmentarz.

Jednonawowy kościół na planie prostokąta z dostawioną czterokondygnacyjną wieżą zakończoną trójkątnym szczytem rezprezentuje tzw. styl wiejski meklembursko-pomorski. Jego wystrój zaprojektowało dwóch berlińskich artystów - Belling i Zabel. Otto Hegenscheidt z Ornontowic - stosownie do wezwania kościoła - ufundował witraż przedstawiający zesłanie Ducha Św. Zostali na nim uwiecznieni również orzescy górnicy i rolnicy. Sam fundator zaś został patronem świątyni. W kościele znajdują się także dziesięciogłosowe organy firmy Schlag und Sohne.

Po zakończeniu II wojny światowej Orzesze ponownie przyłączono do parafii w Mikołowie. W 1950 roku dokonano malowania wnętrz kościoła według projektu Edwarda Biszorskiego ze Skoczowa. Prace kontynuowano w 1978 roku dokonując zmiany wystroju prezbiterium. Nowy ołtarz i ambonę 31 stycznia 1983 poświęcił ks. senior Rudolf Pastucha. Samodzielna parafia w Orzeszu powstała 1 stycznia 1996.

Proboszczowie

ks. Augustyn Kraut (1593-1598) - Woszczyce
ks. Jan Pijotrowski (1601-1619) - Woszczyce
ks. Marcin Więcek (1619-1628) - Woszczyce
ks. Joachim Pragenus (od 1625)
ks. Rudolf Heinrich (1851-1884)
ks. Friedrich Jendersie (od 1922) - Żory
ks. Paul Schon (1922-1938) - Żory
ks. Włodzimierz Missol (1938-1939) - Żory
ks. Gerhard Kanzok (1942-1945) - Żory
ks. konsenior Jan Karpecki (1945-1978) - Mikołów
ks. radca Jan Gross (1978-1995) - Mikołów
ks. radca Henryk Reske (1996-nadal)

Bibliografia

A. Żukowski, A. Gudzik, Szlakami Zielonego Śląska 1, Czerwionka-Leszczyny 2010, s. 226-227; Dzieje Orzesza, red. R. Ratajczak, Orzesze 2002, s. 77; Dzieło Łaski Boga. Diecezja katowicka Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Polsce, Katowice 2003; A. Gudzik, Ewangelicy na Ziemi Pszczyńskiej. Odczyt podczas 100-lecia kościoła Św. Ducha w Orzeszu 20 maja 2013; www.luteranie.pl/orzesze