Związek Niemieckich Katolików w Polsce

Z e-ncyklopedia
Wersja z dnia 09:50, 21 gru 2014 autorstwa Jemy (dyskusja | edycje) (linki)

Historia Związku

Związek Niemieckich Katolików w Polsce (Verband Deutscher Katholiken in Polen) był jedną z bardziej znaczących niemieckich organizacji w II Rzeczpospolitej. Ten społeczno-religijny związek został założony w Katowicach dnia 22 lipca 1923 r. przez działaczy powstałej wcześniej Katolickiej Partii Ludowej (Katholische Volkspartei) – senatora RP Thomasa Szczeponika, przyszłego senatora Eduarda Panta i posła na Sejm Śląski Franza barona von Reitzensteina. Z Górnego Śląska organizacja rozwinęła swą działalność na większość terenów zamieszkiwanych przez mniejszość niemiecką (z wyjątkiem Polski Centralnej) - tereny Poznańskie, Pomorskie, Małopolskę, wschodnią Galicję, a także na Śląsk Cieszyński, gdzie w jej skład weszli członkowie rozwiązanego w 1924 r. Związku Ludowego Niemieckich Katolików Polski (Volksbund der Deutschen Katholiken Polens).

Do połowy lat trzydziestych Związek tworzył społeczną bazę dla mającej powstać Niemieckiej Partii Chrześcijańsko-Ludowej (Deutsche Christliche Volkspartei) i ściśle współpracował z innymi niemieckimi towarzystwami katolickimi. W początkowych latach swego funkcjonowania starał się intensywnie oddziaływać na linię polityki tworzącej się wówczas Diecezji Katowickiej, co doprowadziło do ostrego konfliktu z jej władzami – zwłaszcza z wikariuszem generalnym ks. Teofilem Bromboszczem, do tego stopnia, iż Związek zgłosił w Stolicy Apostolskiej protest przeciw ewentualnemu powołaniu go na biskupstwo, a następnie z biskupem ordynariuszem Arkadiuszem Lisieckim. W ideologii związku istotną rolę odgrywały hasła zachowania narodowej tożsamości – starał się on zapobiec polonizacji niemieckiego kleru oraz katolików w polskich strukturach kościelnych. Konflikt ten zahamowało dopiero objęcie Diecezji Katowickiej przez biskupa Stanisława Adamskiego w 1930 r.

W latach trzydziestych Związek stopniowo zaczął tracić swoje wpływy na rzecz ruchu młodoniemieckiego. Pozostał jednak jednym z najsilniejszych ugrupowań mniejszości niemieckiej aż do wybuchu wojny. Od 1933 r. wchodził w skład Niemieckiego Związku Kulturalnego dla Polskiego Śląska (Deutscher Kulturband für Polnisch-Schlesien) – związku niemieckich stowarzyszeń kulturalnych, oświatowych, sportowych, religijnych, zawodowych i młodzieżowych, którego celem było połączenie wszelkich organizacji działających na polu fizycznego i duchowego rozwoju w ramach niemieckiej wspólnoty narodowej.

Działalność i struktura Związku

Celem statutowym Związku było ugruntowanie światopoglądu chrześcijańskiego wśród mniejszości niemieckiej zamieszkującej w Polsce. Z czasem jednak stał się nie tylko religijną, ale i społeczno-kulturalną reprezentacją niemieckich katolików. Organizacja określała się jako odległa polityce i skupiała się na realizacji celów edukacyjnych i religijnych. Jej działalność w województwie śląskim polegała m. in. na: organizacji związanych ze świętami kościelnymi zebrań połączonych z wykładami, muzyką i teatrem; wydawaniu własnych publikacji prasowych („Katholische Welt” - cotygodniowy dodatek do „Der Oberschlesische Kurier”, „Kinderwelt”, przeznaczony dla kierowników towarzystw miesięcznik „Monatsweiser” oraz kalendarze katolickie „Katholischer Volkskalendar”); zwoływaniu zgromadzeń ogólnych połączonych z sesjami na temat rodziny chrześcijańskiej i wychowania młodzieży; organizacji systemu opieki społecznej opartego na specjalnych komitetach w poszczególnych jednostkach miejscowych (np. pośmiertna kasa związkowa, akcja zimowa); budowaniu sieci bibliotek; pomocy towarzystwom w przygotowaniu wyjazdów wypoczynkowych dla dzieci i młodzieży oraz pielgrzymek; fundowaniu wsparcia stypendialnego dla niemieckich studentów teologii uczących się w Krakowie, by przyciągnąć ich z powrotem na Śląsk.

Struktura Związku składała się z okręgów obejmujących samodzielne towarzystwa (Ortsgruppen) oraz mężów zaufania. W województwie śląskim początkowo istniał tylko okręg górnośląski. W 1926 r. utworzono osobny okręg bielsko-cieszyński, który jednak w 1934 r. połączył się z okręgiem górnośląskim, tworząc jednolity okręg śląski. Na czele Związku stał zarząd główny z siedzibą mieszczącą się w Katowicach.

Liczebność:

1. okręg górnośląski (1923-1934):

  • 1924 r. – 23 towarzystwa, 13 000 członków
  • 1929 r. – 52 towarzystwa, 17 000 członków
  • 1932 r. – 45 oddziałów

okręg bielsko-cieszyński (1926-1934):

  • 1929 r. – 9 towarzystw
  • 1932 r. – 11 oddziałów

2. okręg śląski (1934-1939)

  • 1936 r. – 54 oddziały, 12 500 członków
  • 1938 r. – 56 towarzystw, 14 000 członków

W 1930 r. związek ogólnopolski liczył 132 towarzystwa z 23 800 członków, w 1937 r. 149 towarzystw z 26 800 członków.

Przewodniczący i działacze

Przewodniczący Związku:

Przewodniczący okręgu górnośląskiego:

  • Eugen Franz 1922-1933
  • Otto Olbrich 1933-1934

Przewodniczący okręgu bielsko-cieszyńskiego:

  • Hugo Semler 1926-1931
  • Joseph Seibert 1932-?
  • Eduard Fiala  ?-1934

Przewodniczący okręgu śląskiego: *Otto Olbrich 1934-1939

Czołowi działacze

  • Thomas Szczeponik
  • Felix Bartosch
  • Eduard Lischeński
  • Franz Schoppa
  • Victor Prochaska
  • Joseph Schimke

Bibliografia

P. Greiner, R. Kaczmarek, Leksykon mniejszości niemieckiej w województwie śląskim w latach 1922-1939: zarys dziejów, organizacje, działacze, Katowice 2002; P. Greiner, R. Kaczmarek, Leksykon organizacji niemieckich w województwie śląskim w latach 1922-1939, Katowice 1993 [1] [dostęp: 08.01.2014]