Wielki Post

stacje Drogi Krzyżowej w Chełmie Śl.

Kościół w roku liturgicznym wyznacza okres, który jest czasem Męki Pańskiej oraz Wielkiego Postu. Historycznie najstarszą formą przygotowania do świętowania Paschy był dwudniowy post w Wielki Piątek i Wielką Sobotę. Dopiero sobór w Nicei (325 r.) utworzył czterdzieści dni, które początkowo istniały w Kościele Zachodnim. Niejasne było określenie liczby dni, ponieważ ustalono początek tego okresu na sześć tygodni przed Wielkanocą, jednak niedziele pozostawały jako dni uroczyste bez postu więc liczba po ich odjęciu wynosiła trzydzieści sześć. Na przełomie VI i VII wieku, aby liczba wynosiła czterdzieści przesunięto początek Wielkiego Postu na środę, zwaną Środą Popielcową, uzyskując przez to cztery dni. Liczba czterdzieści oprócz starotestamentowego znaczenia (np. 40 dni potopu, 40 lat wędrówki Izraelitów do Ziemi Obiecanej) przede wszystkim ma związek z osobistym przygotowaniem Chrystusa do męki i zmartwychwstania (Mt 4, 1-11).

W okresie Wielkiego Postu, który jest czasem pokuty i nawrócenia, Kościół przypominając słowa Jezusa proponuje trzy drogi przybliżenia się do Boga: post, jałmużnę i modlitwę. Liturgia tego okresu jest wyciszona, dominują szaty liturgiczne koloru fioletowego. Szczególnymi nabożeństwami Wielkiego Postu są: Droga Krzyżowa, odprawiana w piątek, niedzielne Gorzkie Żale, będące nabożeństwem typowo polskim. Przeżywa się także rekolekcje, będące czasem wyjścia na pustynię, spojrzenia na prozę życia z dystansem, zrobienie dobrych postanowień.

Okres Wielkiego Postu trwający około siedmiu tygodni jest związany z wieloma zwyczajami, które mają swoje źródło w tradycji kościelnej. Jednym z takich zwyczajów jest umartwienie. Dawniej na Śląsku, umartwienie wiązało się z rygorystycznym ścisłym postem. Informacje z XIX w. są potwierdzeniem tej dużej surowości, którą przez cały okres postu odznaczali się Ślązacy, szczególnie w piątki oraz w każdy dzień Wielkiego Tygodnia. Przed I wojną światową można było zauważyć pewne łagodzenie tej surowości.

Śląskie zwyczaje można było zaobserwować szczególnie w Wielkim Tygodniu. W Niedzielę Palmową powszechnie przychodzi się do kościoła z palmami. Na Śląsku wykonuje się je z bazi – witki wierzbowe. Gdy palmy zostały poświęcone, kiedyś (w niektórych domach do dziś jest praktykowane) zostawiało się je w domu przez cały rok, stawiano obok ołtarzyków. Miało to stanowić ochronę przed burzą i piorunami, a połykane bazie chroniły przed chorobami gardła. Od Wielkiego Czwartku zamiast kościelnych dzwonów i dzwonków ministranci używają kołatek. Wielki Piątek był dniem żałoby. To dzień ciszy, obowiązuje post ścisły, zalecane skupienie. Śląską tradycją jest także odwiedzanie w Wielka Sobotę Bożego Grobu. W dniu Wigilii Paschalnej odbywa się poświęcenie pokarmów. Ten zwyczaj pojawił się dopiero po II wojnie światowej, wcześniej poświęcenie odbywało się zazwyczaj w miastach. Gdy na Śląsk zaczęli przyjeżdżać mieszkańcy z innych zakątków Polski powszechną tradycją na Śląsku stało się wielkanocne śniadanie.

Bibliografia

J. Pośpiech, Zwyczaje i obrzędy doroczne na Śląsku, Instytut Śląski, Opole 1987.