Volkslista

Niemiecka lista narodowa wzięła swój początek w tzw. „Kraju Warty”, a więc na obszarze województwa poznańskiego i części województwa łódzkiego wcielonych do Rzeszy w pierwszym okresie okupacji hitlerowskiej. Gauleiter Arthur Greiser 28 października 1939 wydał rozporządzenie, które stanowi pierwszą podstawę volkslisty. Dobre wyniki osiągnięte przez Greisera skłoniły władze centralne do upowszechnienia jego inicjatywy. Zasady podziału ludności zamieszkującej tereny ziem wcielonych podano w okólniku z 1 września 1940. Według tego podziału, grupa A obejmowała obywateli narodowości niemieckiej, którzy w okresie międzywojennym brali czynny udział w walce narodowej po niemieckiej stronie. Grupa B – takich obywateli narodowości niemieckiej, którzy nie mogli wykazać się aktywnością, ale zachowali swoją odrębność narodową. Grupa C obejmowała osoby pochodzenia niemieckiego, częściowo spolonizowane, ale nie ustosunkowane negatywnie do niemczyzny, a także osoby obcego pochodzenia, które zawarły związek małżeński z osobą narodowości niemieckiej i uległy jej wpływom oraz osoby zaliczone przez Niemców do narodu niemieckiego pochodzenia mazurskiego, kaszubskiego i śląskiego. Grupa D przewidziana była dla osób pochodzenia niemieckiego spolonizowanych i propolsko zaangażowanych politycznie. W tym okólniku ustanowiono także grupę E, która obejmowała osoby pochodzenia niemieckiego z polską świadomością narodową, które były wrogo nastawione do Niemców. Tylko grupy A, B i C miały otrzymać wykaz niemieckiej listy narodowej. Według tego okólnika grupy D i E istniały tylko w Łodzi.

Sprawa ogólnej, niemieckiej listy narodowej była przedmiotem rozważań w łonie „Bund Deutscher Osten” w dniach 28 – 29 maja 1940. Ogólna niemiecka lista miała powstać wkrótce po wydaniu okólnika Himmlera z dnia 12 września 1940.

Niemiecka lista narodowościowa (DVL – volkslista) została ustanowiona dla całości ziem wcielonych do Rzeszy rozporządzeniem z dnia 4 marca 1941.

Według obliczeń prezydenta rejencji katowickiej z czerwca 1943 roku, do grupy pierwszej zaliczono około 130 tys. osób, do drugiej 210 tys., do trzeciej 875 tys., do czwartej 55 tys., odrzucono całkowicie wnioski około 100 tys. osób.

Bibliografia

Za: K. M. Pospieszalski, Ze studiów nad niemiecką listą narodową w tzw. „Kraju Warty”, „Przegląd Zachodni”,1948, z. 5, s. 508; Por. R. Rak, Biskup Stanisław Adamski i tzw. Niemiecka Volkslista, jej uwarunkowania przedokupacyjne i okoliczności pookupacyjne, [w:] J Myszor, Duszpasterz czasu wojny i okupacji Biskup Stanisław Adamski 1939-1945, Katowice 1994, s. 48-49; C. Madajczyk, Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce, t. 1,Warszawa 1970; A. Targ, Śląsk w okresie okupacji hitlerowskiej 1939 – 1945, Poznań 1946; E. Serwański, Hitlerowska polityka narodowościowa na Górnym Śląsku 1939 – 1945, Warszawa 1963; Z. Boda - Krężel, Sprawa Volkslisty na Górnym Śląsku - koncepcje likwidacji problemu i ich realizacja, Opole 1978; Zob. Z. Izdebski, Niemiecka lista narodowa na Górnym Śląsku, Katowice -Wrocław 1946; A. Dziurok, Władze komunistyczne a byli członkowie organizacji nazistowskich na Górnym Śląsku w latach 1945-1956, Warszawa 2000, s. 29.