Veritatis splendor

Pap. Jan Paweł II - Veritatis splendor

Opublikowana 6 sierpnia 1991 roku encyklika Veritatis splendor (Blask prawdy).

Jan Paweł II podejmuje w niej refleksję nad nauczaniem moralnym Kościoła. Dokument ten jednak ogranicza się do omówienia niektórych podstawowych kwestii, które stanowią problem i budzą kontrowersje między specjalistami w dziedzinie etyki i teologii moralnej. Zapowiedziany już w 1987 roku, w Liście apostolskim Spiritus Domini, została opublikowana 6 sierpnia 1993 roku. Poprzedziło ją ogłoszenie Katechizmu Kościoła Katolickiego, jako kompletnego i systematycznego wykładu chrześcijańskiej doktryny moralnej. Ojciec Święty dokument ten skierował szczególnie do biskupów Kościoła Katolickiego, pragnąc sformułować w niej niezbędne zasady rozeznawania tego, co sprzeczne ze „zdrową nauką” i zwrócić uwagę na te elementy doktryny moralnej, które wydają się dziś najbardziej narażone na błędne, wieloznaczne interpretacje lub na zapomnienie.

Encyklika składa się z trzech zasadniczych części. W pierwszej Jan Paweł II opiera się na dialogu Jezusa z młodzieńcem wskazując, że „również człowiek współczesny winien się zwrócić na nowo do Chrystusa, aby uzyskać od Niego odpowiedź, na pytanie, co jest dobrem a co złem” (n. 8). Bowiem tylko Chrystus może udzielić mu pełnej odpowiedzi na pytania moralne, ukryte w głębi jego serca. Pytania o naturę człowieka, o cel i sens życia, o dobro, grzech, cierpienie, szczęście, o śmierć. Tylko Bóg, który jest Drogą i Prawdą, może odpowiedzieć na te pytania. Dlatego, jak pisze Ojciec Święty „Pismo Święte pozostaje żywym i płodnym źródłem nauki moralnej Kościoła” (n. 28). Stąd też Kościół w swoim nauczaniu zdolny jest rozstrzygnąć najbardziej sporne i skomplikowane kwestie.

W drugiej części encykliki papież przedstawia stanowisko Kościoła wobec niektórych tendencji współczesnej teologii moralnej. Jako zasadniczą, szeroko omawia kwestię wolności, do której „sprowadzają się wszystkie ludzkie problemy” (n. 31). Współcześnie, wolność rozumiana jest na wiele sposobów. Często czyni się z niej absolut, który ma być źródłem wartości. W związku z tym, mówi się o „własnej prawdzie” każdego człowieka, różnej od prawdy innych, czy o autonomii sumienia w określaniu, co jest dobre a co złe. Te poglądy jednak odchodzą od prawdy o człowieku, jako stworzeniu Boga i jego obrazie, ponieważ „wolność prawdziwa, to szczególny znak obrazu Bożego w człowieku” (n.34) i wypływa z jego godności. Ojciec Święty omawia również kwestię prawa naturalnego oraz jego relację do wolności. „Prawo naturalne zostało wypisane i wyryte w duszy wszystkich ludzi i każdego człowieka, nie jest to bowiem nic innego, jak sam ludzki rozum, który nakazuje nam czynić dobro i zabrania grzeszyć” (n.44). Jest ono powszechne, wpisane w rozumną naturę osoby i niezmienne, zawsze skłaniające do szanowania ludzkiej godności. Odnosi się ono do pierwotnej natury człowieka , do „natury osoby ludzkiej”, którą jest sama osoba jako jedność duszy i ciała, podczas gdy pewne poglądy ograniczają to prawo tylko do duchowej natury człowieka, pomijając cielesną. W tym kontekście Jan Paweł II pisze również o postawie Kościoła wobec cielesności.

W kolejnych numerach, poruszona zostaje kwestia sumienia i jego relacji do prawdy. Ojciec Święty pisze, że sumienie jest „świadkiem jedynym” tego, co dokonuje się we wnętrzu osoby, jest „sanktuarium człowieka, gdzie przebywa on sam z Bogiem”. Formułuje obowiązek moralny w świetle prawa naturalnego i stanowi bezpośrednią normę osobistej moralności. Papież przypomina jednak o doktrynie o błędnym sumieniu, która głosi, że nie jest ono sędzią nieomylnym. W kształtowaniu sumienia bardzo pomaga Kościół i jego Magisterium, nie naruszając przez to wolności sumienia, ale prowadząc do prawdy.

Dalej Jan Paweł II podejmuje kwestię wyborów. Pisze o tzw. opcji fundamentalnej, jako wyborze podstawowym oraz o konkretnym postępowaniu. Wbrew niektórym tendencjom, Ojciec Święty podkreśla, że owa opcja fundamentalna „to prawdziwy i autentyczny wybór wolności, ściśle powiązany z określonymi czynami” (n. 66). Człowiek nadaje kierunek swojemu życiu właśnie poprzez wybór podstawowy, który jednak urzeczywistnia się w aktach wyboru określonych czynów. W kontekście wyborów, papież wspomina również o rozróżnieniu grzechów na śmiertelne i powszednie. Dalej podejmuje kwestię aktu moralnego. Pisze, że: „Czyny ludzkie są aktami moralnymi, bo to one wyrażają i stanowią, czy człowiek, który ich dokonuje, jest dobry, czy zły” (n.71). Natomiast o „moralnej jakości czynów stanowi relacja między wolnością człowieka, a prawdziwym dobrem” (n.72). Następnie Jan Paweł II porusza problem „źródeł moralności”, który skupia się wokół pytania, od czego zależy jakość moralna wolnego działania człowieka – od intencji podmiotu, od okoliczności i konsekwencji działania, czy też od samego przedmiotu działania. W odpowiedzi papież podkreśla, że „moralność ludzkiego czynu zależy przede wszystkim i zasadniczo od przedmiotu rozumnie wybranego przez świadomą wolę” (n. 78). Czyn tylko wtedy służy dobru osoby, gdy ukierunkowany jest na Boga. Zwraca również uwagę, że nie wolno czynić zła, aby uzyskać dobro, a „wewnętrznie złe czyny” to czyny złe i niezdatne do tego , by przyporządkować je Bogu i dobru osoby.

W trzeciej części Jan Paweł II pisze o dobru moralnym w życiu Kościoła i świata. Wskazuje, że zasadniczą kwestią, do której odnoszą się teorie moralne jest relacja między wolnością a prawdą i to wokół niej powinna skupić się praca duszpasterska Kościoła. Współcześnie, przeciwstawia się te dwa elementy – wolność i prawdę. Jest to konsekwencja oddzielenia wiary od moralności. Wiara bowiem powinna przenikać całe życie człowieka i być miernikiem dla kultury. „Poprzez życie moralne wiara staje się «wyznaniem», nie tylko wobec Boga, ale także przed ludźmi: staje się świadectwem” (n. 89). Jego największym wyrazem jest męczeństwo będące „najwyższym potwierdzeniem nienaruszalnej świętości prawa Bożego” (n. 90) i „wspaniałym znakiem świętości Kościoła” (n. 93). Ojciec Święty wskazuje również, jak istotne dla funkcjonowania państw i społeczeństw jest przestrzeganie norm moralnych. Moralność jest ważnym elementem również w dziele ewangelizacji, gdyż jest ono „przepowiadaniem i propozycją określonej moralności” (n. 107). Dokonuje się nie tylko przez głoszenie Słowa, ale również przez Jego przeżywanie, czyli przez świadectwo życia.

Głównym przesłaniem encykliki Veritatis splendor jest przypomnienie nauczania moralnego Kościoła wobec problemów, które pojawiają się we współczesnym świecie. Jan Paweł II podejmuje w niej obszerną refleksję nad niektórymi z nich, zwracając szczególną uwagę na źródła i podstawy nauki moralnej Kościoła. Dzięki temu, treść tego dokumentu jest wciąż aktualna, pomimo wciąż pojawiających się nowych problemów etycznych i moralnych. Ojciec Święty zwraca szczególną uwagę na dobro człowieka i poszanowanie jego godności i wolności. Niestety dziś zapomina się nawet o tak podstawowych zasadach moralnych, jak prawo do życia, czy istnienie powszechnego i niezmiennego prawa naturalnego. Coraz powszechniejszy staje się relatywizm, czy nawet nihilizm. Poglądy, które pomijają normy moralne, a prawda o wolności to dla nich wartości względne. Natomiast jedyna Prawda, zawarta jest tylko w Bogu i w głębi każdego ludzkiego serca.

Bibliografia

Jan Paweł II, Dzieła zebrane, t. I: Encykliki, Kraków 2006, s. 447-525 (tekst i komentarz A. Szostka); J. Poniewierski, Pontyfikat-25 lat, Kraków 2003, s. 225-226.