Trzeci Zakon Franciszkański
Trzeci Zakon Franciszkański zwany również: Franciszkański Zakon Świeckich – OFS Ordo Franciscanus Saecularis, III Zakon, tercjarze, „Bracia i Siostry od Pokuty”
Geneza
Trzeci zakon św. Franciszka z Asyżu nazwany również przez swojego założyciela „Braćmi i Siostrami od Pokuty” powstał w 1221 roku. Wtedy to ten pokorny, cierpliwy i ubogi święty starając się wyjść naprzeciw palącym potrzebom Kościoła a zwłaszcza ludzi świeckich żyjących we wspólnotach rodzinnych zaproponował im nową formę życia ideałami ewangelicznymi przyjmując formę życia w stowarzyszeniu świeckim (braterskiej wspólnocie).
Franciszkański Zakon Świeckich jest zakonem dla ludzi żyjących w świecie. Franciszkański, bo oparty na regule i duchowości św. Franciszka z Asyżu. Nie wymaga on opuszczenia dotychczasowego środowiska, rezygnacji z małżeństwa czy pełnienia zadań świeckich. Starając się pogodzić powołanie zakonne z życiem świeckim umożliwił jednak wielu ludziom realizację powołania franciszkańskiego.
W Polsce
Powstanie pierwszych wspólnot III Zakonu Św. Franciszka na ziemiach polskich datuje się na okres po przybyciu franciszkanów I zakonu do Wrocławia w 1236 roku i do Krakowa w 1237 roku. Po okresie prężnego rozwoju dzieła apostolskie prowadzone przez III zakon Św. Franciszka upadły w okresie międzywojennym lub zostały administracyjnie zlikwidowane w okresie okupacji hitlerowskiej i terroru stalinowskiego. Wówczas zakon przeżywał poważny kryzys. Prężnie działający ośrodek na Górze św. Anny idąc dalej ze swoją duchowością rozwijał się w zależności od sytuacji politycznej, przeżywając okresy wzlotów, które powodowały rozwój i ekspansję na Śląsku, sekularyzacja zahamowała nieco tą ekspansję.
Odrodzenie III zakonu, już jako Franciszkański Zakon Świeckich (FZŚ), nastąpiło po Soborze Watykańskim II, na podstawie zatwierdzonej 24 czerwca 1978 przez pap. Pawła VI Reguły FZŚ (KG). Wówczas to zakon z bractwa pobożnościowego stał się stowarzyszeniem kościelnym ludzi świeckich; posiada on swoje własne struktury organizacyjne i formacyjne asystenci duchowi mianowani przez Ministrów Prowincjalnych Zakonu OFM sprawujących nad FZŚ „wyższe kierownictwo” (kan. 303).
Reguła
Reguła i życie franciszkanów świeckich jest następująca: zachowywać Ewangelię Pana naszego Jezusa Chrystusa, naśladując św. Franciszka z Asyżu, dla którego Chrystus był natchnieniem i centrum życia w odniesieniu do Boga i ludzi. Franciszkanie świeccy są ponadto zobowiązani do częstego czytania Ewangelii, przechodząc od Ewangelii do życia i od życia do Ewangelii (KG 4).
Franciszkanie świeccy (inna nazwa tercjarzy) oprócz pielęgnowania ducha modlitwy oraz życia sakramentalnego uczestniczą w spotkaniach, rekolekcjach, dniach skupienia, pielgrzymkach oraz innych formach doskonalenia duchowego. Jest to stowarzyszenie otwarte na wszystkich, generalnie każdy katolik – zarówno kobieta jak i mężczyzna, niezależnie od statusu społecznego może uczestniczyć w ich duchowości i zostać przyjęty. Reguła ponadto kładzie ogromny nacisk na apostolat: słowa, dobrego przykładu, pełnienia dzieł miłosierdzia, budowanie świata bardziej braterskiego i Ewangelicznego. Podobnie jak ich założyciel jego świeccy naśladowcy starają się prowadzić życie zgodne z zatwierdzoną prawnie Regułą będąc równocześnie w łączności z Kościołem katolickim w posłuszeństwie Ojcu Świętemu i całej hierarchii kościelnej.
Franciszkański Zakon Świeckich rządzi się prawem powszechnym Kościoła i własnym: Regułą, Konstytucjami Generalnymi, Rytuałem i Statutami partykularnymi (KG 4,1). Według obowiązującego współcześnie prawa kościelnego FZŚ jest stowarzyszeniem powszechnym – międzynarodowym, zaś w świetle kan. 303 KPK – jest III zakonem. Ponadto odpowiednio po zatwierdzeniu Statutu Wspólnoty Narodowej FZŚ przez Prezydium Rady Międzynarodowej, Rada Narodowa FZŚ podejmuje starania mające na celu uzyskanie osobowości prawnej w państwie, w trybie drogi konkordatowej.
Na Śląsku
Stan III zakonu franciszkańskiego na Górnym Śląsku w 1893 roku
- Bogucice: Trzeci Zakon zaprowadzony w 1865 roku przez ks. Atanazego Kleinwaechtera. Członków 250. Dyrektor ks. proboszcz Ludwik Skowronek. Przełożony Karol Kiełtyka.
- Mikołów. Trzeci Zakon zaprowadzony w roku 1886 przez ks. Vogta. Zakon liczy 250 członków. Dyrektorem jest ks. Weltike, kapelan. Przełożeni: Marniok z Podlesia i Franciszka Klaliacz z Wilkówyjów.
- Bytom. Trzeci Zakon zaprowadzony 2 sierpnia 1862 przez O. Ambrożego, gwardiana z Góry św. Anny. Zakon liczy 1050 członków. Dyrektorem jest autor Brewiarza tercjarskiego, ks. prob. Bonczyk; przełożeni: Stanisław Kubański, A. Widawski i Teodor Zabrzeski.
- Stary Bieruń. Od lat 3 zaprowadzony Trzeci Zakon św. O. Franciszka liczy 110 członków. Dyrektor ks. proboszcz dziekan August Schumann.
- Tychy. W parafii istnieje III Zakon już pięć lata; członków 80. Dyrektor ks. proboszcz Karol Palica.
- Lędziny. III Zakon istnieje tu od lat 4, liczy członków 60; dyrektor ks. proboszcz Karol Wrazidło.
- Bojszowy. Istnieje od kilku lat, dzięki staraniom ks. prob. Aleksandra Spendel, liczy 16 członków.
- Radzionków. Kanonicznie założony III Zakon 6 lutego 1889, obecnie liczy 55 członków, dyrektorem jest ks. prob. Józef Konietzko.
- Katowice. Trzeci Zakon zaprowadzony w 1889 roku. Członków 105, dyrektor – ks. prob. Wiktor Schmidt.
- Siemianowice. Zakon III zaprowadzony w 1889 roku, dyrektorem jest ks. prob. Seliwieder. Tercjarzy 150. Przełożony Maciej Dembiński.
- Wirek. Tercjarzy 180, zakon istnieje od 1869 roku, dyrektor ks. proboszcz, przełożony Andrzej Wilczek.
- Tarnowskie Góry. Trzeci Zakon zaprowadzony w 1884. Dyrektor ks. prob. Ciehoń, członków 63.
- Lipiny. W 1877 roku ks. prob. Michalski zaprowadził tu Trzeci Zakon, który liczy dziś 130 członków. Przełożony Thomiczek z Chropaczowa.
- Piekary. ks. Purkop zaprowadził w Piekarach III zakon w 1869 roku. Dziś liczy on 397 członków. Dyrektorem jest ks. Nerlich, przełożonymi są pan Wycik i pani Sterkina.
- Ruda. W 1877 roku zaprowadzony przez ks. Teofila Schoeneicha Zakon III liczy obecnie 375 członków. Dyrektorem jest Przew. ks. prob. R. Buchwald, przełożony J. Bemben.
- Godula. Tercjarzy 40.
- Kochłowice - Członków do 50-ciu.
Współcześnie
Obecnie wspólnoty FZŚ rozsiane są na terenie całej Polski, zorganizowane są na terenie parafii prowadzonych przez franciszkanów i księży diecezjalnych. Podzielone są na 16 regionów, które zasadniczo pokrywają się z metropoliami i diecezjami w których około 17 tysięcy członków skupionych jest w blisko 600 wspólnotach. Najwięcej wspólnot jest na Górnym Śląsku (przy parafiach), na Opolszczyźnie a także w archidiecezjach krakowskiej i przemyskiej. W regionie katowickim działa obecnie 22 sekcji (wspólnot) od Sosnowca poprzez Katowice aż po diecezję bielsko-żywiecką. Śląscy tercjarze wydają periodyk Pokój i Dobro na Górnym Śląsku.
Tercjarze
Na drodze franciszkańskiej, świętość osiągnęli m.in. bł. Luchezjusz z Poggibonsi, św. Elżbieta Węgierska, św. Ludwik IX, król Francji, św. Małgorzata z Kortony – pokutnica, św. Róża z Viterbo – dziewica i pokutnica, bł. Zefiryn Malla - pierwszy Cygan na ołtarzach, bł. Aniela Salawa – służąca, św. Jan XXIII, papież. Do FZŚ należało wiele wybitnych postaci jak np. gen. Józef Haller, malarz Jacek Malczewski czy św. Brat Albert (Adam Chmielowski). Tercjarzem franciszkańskim był Sługa Boży kard. Stefan Wyszyński. Patronką FZŚ w Polsce od 1992 roku jest bł. Aniela Salawa.
Bibliografia
E. M. Pacławski, Mały alfabet franciszkański, Tychy 2009; A. Gemelli, Franciszkanizm, Warszawa 1988; H. Chmielewska, J. Chmielewski, Św. Ludwik Król, patron panewnickiej bazyliki, Katowice 2008; Ch. Reisch, Historia Góry świętej Anny na Górnym Śląsku, Wrocław 2006; W. Egger, L. Lechmann, A. Rozetter, Duchowość franciszkańska, Wrocław 1992; L. Hadrick, J. Terschlus, K. Esser, Franciszkańska Reguła życia, Niepokalanów 1988; L. Iriarte, Historia franciszkanizmu, Kraków 1998; T. Waszecki, Słowem Bożym czytanym żyjmy na co dzień, Katowice Panewniki 2009; Kodeks Prawa Kanonicznego (KPK), Stowarzyszenia Wiernych, kan.303; Reguła i Konstytucje Generalne (KG) Zakonu Braci Mniejszych, Wrocław 2005; Katolickie ruchy, stowarzyszenia i wspólnoty modlitewne w Archidiecezji Katowickiej. Informator, red. P. Kurzela, Katowice 2010, s. 34-37.