Towarzystwo Oświaty na Śląsku im. św. Jacka

Z e-ncyklopedia

W maju 1917 roku grono polskich działaczy duchownych i świeckich utworzyło w Opolu Komitet Wykonawczy, który wydał książkę pt. Ze Śląska Polskiego. W podtytule zaznaczono, że jest to „książka zbiorowa autorów śląskich”, a czysty dochód z jej sprzedaży był przeznaczony „na głodnych i bezdomnych w Królestwie Polskim”. Książkę tą nazwano „Jednodniówką”. Zamieszczono w niej utwory wierszem i prozą autorów dawniejszych i współczesnych. W słowie autorzy stwierdzili, że celem Komitetu Wykonawczego jest zapoznawać rodaków z tym „co swojskie”. Przypominając polską przeszłość Śląska, książka przyczyniła się do wzmocnienia poczucia odrębności narodowej wśród Ślązaków. Wydawcy książki ośmieleni i zachęceni jej popularnością, postanowili zamienić Komitet Wykonawczy na trwale działające Towarzystwo kulturalno-oświatowe, które miało bronić polskości oraz rozszerzać i pogłębiać znajomość zagadnień śląskich.

Na zebraniu księży, zwołanym z inicjatywy ks. Jana Kapicy 22 maja 1917 w Katowicach, przyjęto deklarację podkreślającą potrzebę wspólnej pracy oświatowej dla ludu polskiego na wzór niemieckiego „Volksverein fűr das katholische Deutschland” i wyrażającą nadzieję, że taka współpraca może utorować drogę do politycznej zgody. Towarzystwo Oświaty powołano do życia w październiku 1917 roku w Opolu, nie wzorowało się na niemieckim „Volksvereinie”, lecz organizatorzy opracowali własny program.

Celem nowo powstałego Towarzystwa miało być, według statutu krzewienie oświaty na gruncie katolickim wśród ludu polskiego na Śląsku. Wytyczony cel Towarzystwo miało osiągnąć za pomocą następujących środków:

  • wydawanie czasopism i książek,
  • odczyty i wykłady,
  • pielęgnowanie śpiewu,
  • zakładanie czytelni ludowych,
  • utworzenie muzeum polskiego na Śląsku i założenie książnicy,
  • wydawanie własnego organu prasowego.

Według statutu członkiem Towarzystwa mogła być każda „nieposzlakowana osoba narodowości polskiej”. Członkowie dzielili się na cztery kategorie, w zależności od wkładu finansowego:

  • członkowie nadzwyczajni, korzystający z urządzeń Towarzystwa, ze składką 2 marek rocznie,
  • członkowie zwyczajni, z prawem wyboru i wybieralności do władz Towarzystwa, ze składką 12 marek rocznie i wpisowym przynajmniej 5 marek,
  • członkowie honorowi, z jednorazową składką, co najmniej 100 marek,
  • członkowie założyciele, z jednorazową wpłatą co najmniej 500 marek.

Dzięki energicznej akcji propagandowej i uświadamiającej, prowadzonej w prasie polskiej i dzięki osobistemu oddziaływaniu członków zarządu, już wkrótce Towarzystwo liczyło kilkuset członków i w związku z tym przystąpiło do dalszej działalności.

W 1918 roku Towarzystwo wydało pierwszy zeszyt kwartalnika „Głosy z nad Odry”, które stały się organem Towarzystwa.

Bibliografia

J. Reiter, Towarzystwo Oświaty na Śląsku im. św. Jacka, Opole 1968.