Tkocz Józef

Z e-ncyklopedia

Tkocz Józef (1901-1969), działacz społeczny i oświatowy, malarz

Tkocz-Jozef2.jpg

Urodził się 17 marca 1901 w Wełnowcu w rodzinie Ernesta i Albiny z d. Szweda. Ojciec, robotnik, był działaczem PPS zaboru pruskiego oraz Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Został aresztowany za propolską działalność agitacyjną w okresie wyborów do parlamentu pruskiego w 1903 roku. Po uwolnieniu w 1908 roku przeniósł się z rodziną do Chwałowic koło Rybnika i zatrudnił się w kopalni Donnersmack. Rodzice Józefa zajmowali się działalnością niepodległościową oraz kolportażem polskiej prasy i książek. Ojciec Ernest brał również udział w trzech powstaniach śląskich.

Patriotyczna działalność ojca i matki ukształtowały drogę życiową Józefa. Ukończywszy w 1915 roku szkołę powszechną w Jankowicach Rybnickich rozpoczął naukę w Seminarium Nauczycielskim w Pilchowicach. Jednak na skutek sprzeciwu ojca, który nie chciał aby jego syn został niemieckim nauczycielem, po trzech latach przerwał naukę i wyjechał do Krakowa, gdzie dzięki Towarzystwu Obrony Kresów zachodnich rozpoczął studnia malarskie.

Mimo wszystko, nie porzucił myśli o karierze nauczycielskiej i po drugim powstaniu śląskim, w 1920 roku przeniósł się do Kcyni w województwie poznańskim by pobierać naukę w polskim seminarium nauczycielskim. Na Górny Śląsk wrócił w 1921 roku i zaangażował się w działalność powstańczą. Pracował w biurze Parytetycznym w Chwałowicach, a w czasie trzeciego powstania śląskiego był łącznikiem w sztabie Szefostwa Łączności Grupy „Południe”. Po zakończeniu walk wrócił do Wielkopolski i zdał maturę w seminarium nauczycielskim w Wągrowcu. We wrześniu 1922 roku rozpoczął pracę nauczyciela w szkole powszechnej w Odrze, a od 1924 roku w szkole w Skrbeńsku, pełniąc tam również funkcję sekretarza gminnego.

Na własną prośbę, w 1926 roku został przeniesiony do szkoły powszechnej w Jastrzębiu Górnym. Rok później ożenił się z Wiktorią z domu Mazur, córką Franciszka Mazura – znanego polskiego działacza niepodległościowego, powstańca śląskiego i przez kilka lat wójta Jastrzębia Górnego. Józef Tkocz uczył prac ręcznych oraz rysunku w szkołach w Jastrzębiu Górnym i Dolnym. Organizował liczne wystawy pomocy naukowych, modeli i rysunków wykonanych przez swoich uczniów. Jako prezes związku Powstańców Śląskich w Jastrzębiu Górnym przyczynił się do postawienia, na cmentarzu w Jastrzębiu Górnym, pomnika Powstańców Śląskich, który został przez niego zaprojektowany. W 1930 roku na świat przyszła jego córka Lidia, a rok później syn Stanisław. Za swoje zasługi został w 1933 roku. odznaczony Gwiazdą Górnośląską oraz Krzyżem na Śląskiej Wstędze Walecznych i Zasługi I Klasy.

Przed wybuchem II wojny światowej w 1939 roku został wcielony do jednego z oddziałów Obrony Narodowej, pełnił funkcję łącznika między dowództwem batalionu w Rybniku a kombatanckimi organizacjami, Związkiem Powstańców Śląskich i Związkiem Strzeleckim, na terenie powiatu. Ta działalności zwróciła uwagę Niemców i jego nazwisko znalazło się na liście osób kwalifikowanych do egzekucji od razu po zatrzymaniu. Świadomy niebezpieczeństwa opuścił 1 września 1939 Jastrzębie i wyjechał do Krakowa, skąd rozpoczął wieloletnią tułaczkę. Przez Zaleszczyki, 17 września, przekroczył granicę polsko – rumuńską. W Rumunii spotkał ks. Emila Drobnego, z którym wspólnie zaangażował się w pomoc uchodźcom z polskim. Niemcy, jednak szybko zlokalizowali miejsce pobytu Józefa Tkocza i zażądali od władzy rumuńskiej jego natychmiastowego wydania. 28 sierpnia 1940. Józef Tkocz, pod zmienionym nazwiskiem „Franciszek Malarski” udał się do Palestyny na Bliski Wschód. Tam wstąpił do Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich i brał udział w walkach o Tobruk. Został ranny w bitwie pod Al-Ghazala. Po wyleczeniu ran zwolniono go z wojska. Zamieszkał w Tel Awiwie, gdzie zaangażował się w życie polityczne i kulturalno-oświatowe polskiej emigracji. Współpracował z Komitetem Uchodźców Polskich w Jerozolimie, rysował grafiki dla pism emigracyjnych oraz uczył w polskich szkołach. Zaangażował się również życie religijne. Zaprojektował wystrój plastyczny wielu uroczystości kościelnych, był także organistą w polskiej kaplicy. Przyczynił się do wybudowania dwóch polskich stacji Drogi Krzyżowej w Jerozolimie, gromadząc na ten cel fundusze. Józef Tkocz za prace na rzecz Kustodii Ziemi Świętej został odznaczony Srebrnym Krzyżem Jerozolimskim. Lata spędzone w Palestynie poświęcił malarstwu i studiom orientalistycznym. W twórczości malarskiej przedstawiał miejscową kulturę, obyczaje i folklor.

Po zakończeniu wojny Józef nawiązał ponowny kontakt z żoną, która zdecydowanie sprzeciwiła się propozycji przyjazdu do Palestyny. Wobec tego Józef postanowił wrócić do ojczyzny. Po powrocie do kraju nie mógł objąć zajmowanej przed wojną posady nauczyciela w Jastrzębiu Górnym. Zatrudniono go w szkole powszechnej w Moszczenicy. Po jakimś czasie zasugerowano mu, że wstąpienie do partii może zmienić jego sytuacją życiową. Józef wybrał członkostwo w PPS i już rok później powrócił do szkoły w Jastrzębiu Górnym. Po zjednoczeniu partii został członkiem PZPR, lecz usunięto go z partii, kiedy to w 1953 roku jego syn Stanisław Tkocz wstąpił do Wyższego Śląskiego Seminarium Duchownego w Krakowie. W 1947 roku objął funkcję przewodniczącego Rady Gminnej w Jastrzębiu Zdroju. Nowa posada dała mu możliwość wpływania na kształt szkolnictwa w gminie. Po upaństwowieniu Zakładu Uzdrowiskowego został jego administratorem. Jednak w 1948 roku zmuszono go do zrezygnowania z funkcji przewodniczącego Prezydium Gminnej Rady Narodowej, ponieważ w tym okresie takich funkcji nie mogły pełnić osoby przybyłe po wojnie z zachodu. W tym samym roku mianowano go kierownikiem szkoły w Jastrzębiu Dolnym. Józef Tkocz zajął się remontem budynku szkoły i organizowaniem niezbędnych pomocy naukowych. Józef uczył rysunku, malarstwa, prac ręcznych oraz wychowania politechnicznego, a także był instruktorem Zespołu Metodycznego Powiatowego Ośrodka Doskonalenia Kadr w Rybniku, natomiast w latach 1955-1961 pełnił taką samą funkcję w Wodzisławiu. Kierownikiem szkoły był do czasu przejścia na emeryturę w 1961 roku, chociaż pracował tam aż do 1968 roku jako nauczyciel kontraktowy. Działał aktywnie w Związku Weteranów Powstań Śląskich oraz przyczynił się do stworzenia Muzeum Ziemi Wodzisławskiej.

Józef Tkocz pozostawił po sobie wielką spuściznę w postaci obrazów inspirowanych pobytem w Palestynie oraz o tematyce związanej z Jastrzębiem Zdrojem. Wielokrotnie honorowano go różnymi odznaczeniami – najważniejsze z nich to: Krzyż na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi I Klasy (1933), Śląski Krzyż Powstańczy (1947), Srebrna Odznaka „Zasłużonego w Rozwoju Województwa Śląskiego” (1960), Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1966). Zmarł nagle 1 marca 1969. W pamięci swoich uczniów pozostał jednym z najbardziej lubianych nauczycieli, zarówno jako artysta, jak i przede wszystkim jako pedagog uczący wrażliwości w odbiorze otaczającego świata.

Bibliografia

Jastrzębie Zdrój Dzieje Uzdrowiska. Parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa 1951-2001, oprac. Towarzystwo Miłośników Ziemi Jastrzębskiej, red. Wiesław Lesiuk, Ewa Dawidejt-Jastrzębska, Gliwice 2001, s. 78-79; J. Podworski, Józef Franciszek Tkocz 1901 – 1969. Patriota, nauczyciel i artysta malarz, Katowice 2003.