Theiner i Ronge
Na okres rządów biskupa Diepenbrocka przypadło powstanie i spektakularny rozwój narodowego – katolickiego Kościoła niemieckiego. Teoretykiem tego ruchu był już wspomniany Anton Theiner, wychowany i wykształcony na Śląsku. W dwutomowym dziele „Die katholische Kirche Schlesiens“ (1826 i 1830), bardzo krytycznym wobec stosunków panujących w Kościele wrocławskim, postulował podniesienie poziomu nauczania i wychowania w seminariach duchownych, likwidację celibatu, sprawiedliwy rozdział kościelnych beneficjów, polepszenie materialnej sytuacji wikarych, odrzucenie prymatu papieskiego, likwidację kultu świętych, bractw różańcowych, spowiedzi w konfesjonale. Krytyka Kościoła wrocławskiego, nawet - jeśli w niektórych miejscach była uzasadniona – w swoim radykalizmie szła za daleko i spychała Theinera w stronę Kościoła narodowego. W 1845 roku wystąpił on z Kościoła katolickiego, włączył się w budowę Kościoła narodowego zainicjowanego przez ks. Johannesa Rongego, a w konsekwencji tego czynu, 28 października 1845 został ekskomunikowany.
Większość poglądów Theinera przejął wspomniany Ronge - właściwy organizator Kościoła narodowego w Niemczech. Bezpośrednim powodem jego wystąpienia były okoliczności depozycji bpa Leopolda Sedlnitzkiego. We Wrocławiu, po rezygnacji Sedlnitzkiego, kapituła rozpoczęła starania, aby obsadzić stolicę wrocławską duchownym o ultramontańskiej orientacji, a tym samym utrącić kandydaturę wywodzącą się z ruchu reformatorskiego. Na znak protestu wobec kierunku, w jakim zmierzał Kościół wrocławski, ks. Ronge wystosował otwarty list pt. „Rom und das Breslauer Domkapitel”, opublikowany w „Sächsische Vaterlandsblatt”. Ten brak subordynacji wywołał protest prepozyta kapituły wrocławskiej, ks. I. Rittera, który zażądał suspensy dla ks. Rongego. Po nałożeniu suspensy, Ronge przeniósł się do Siemianowic, gdzie został nauczycielem domowym synów tamtejszych urzędników.
Drugim impulsem, który wywołał reakcję łańcuchową były uroczystości związane z relikwią tzw. Tuniką Chrystusa. Jesienią 1844 roku biskup Trewiru Wilhelm Arnoldi wystawił w katedrze relikwię - Tunikę Chrystusa, która zaczęła przyciągać tłumy pielgrzymów. Ronge na wieść o pielgrzymkach zdążających do Trewiru napisał list otwarty do biskupa Trewiru, krytykujący kult tej relikwii. List rozszedł się w tysiącach ulotnych drukach i zrobił duże wrażenie na opinii publicznej w Niemczech. Tuż po publikacji bp Latussek, wpierw pojednawczy wobec Rongego, zdecydował się na ekskomunikowanie niepokornego księdza (4 grudnia 1844). Od tego momentu dla Rongego rozpoczął się okres gorączkowej działalności i starań mających na celu stworzenie niemiecko – katolickiego Kościoła. Współpracownikiem Rongego przy budowie Kościoła narodowego stał się ks. Kerbler (Ślązak) i ks. Jan Czerski - suspendowany przez biskupa poznańskiego za życie w konkubinacie. W sierpniu 1844 roku zrezygnował z sutanny, a 19 października 1844 wystąpił z Kościoła i wraz częścią parafii w Pile stworzył Apostolsko – Katolicką Gminę ("chrześcijańsko-katolicką” sektę). Odrzucił prymat papieża, kult świętych, odpusty, posty, język łaciński w liturgii, celibat i komunię pod jedną postacią.
W 1845 roku Ronge odbył triumfalny pochód przez wszystkie większe miasta Północnych i Środkowych Niemiec. W 1847 roku na synodzie berlińskim niemiecki Kościół narodowy reprezentowany był co najmniej przez 259 gmin (ok. 60 tysięcy członków). Ronge, widząc początkowe sukcesy, zaczął uważać, że stał się Lutrem nowych czasów i jest w stanie doprowadzić do całkowitego zerwania katolików niemieckich z Rzymem. Z tego tez powodu początkowo był popierany przez protestantów, którzy użyczali mu swoich kościołów na zebrania i nabożeństwa. Katolickie duchowieństwo przyjęło zaś postawę wyczekującą, ograniczając się do ostrzeżeń z ambony o konsekwencjach zarówno dla Kościoła jak i państwa. Bardzo zdecydowanie wystąpił przeciw Rongemu kanonik Heinrich Förster – kaznodzieja katedralny we Wrocławiu. Ronge liczył na poparcie, jego zdaniem, niezadowolonego młodszego duchowieństwa, ale przeliczył się. W odpowiedzi na apel Rongego zawarty w ulotce „An die niedere katholische Geistlichkeit” swoją wierność Kościołowi rzymskokatolickiemu potwierdziło w liście do ówczesnego wikariusza kapitulnego biskupa Daniela Latusska ponad 200 młodszych księży wrocławskich. Już w 1846 roku na ruch i poglądy reprezentowane przez kierownictwo Kościoła nieufnie zaczęli spoglądać ewangelicy. Sprzeciw budziły rewolucyjne poglądy, które mogły zagrażać porządkowi publicznemu w państwie, a co mogło pośrednio wpłynąć na sytuację Kościołów ewangelickich. Stosunek władz pruskich był zróżnicowany. Pierwsze reakcje rządu pruskiego były dla władz kościelnych niepokojące. Rząd zezwalał lub przyglądał się bezczynnie ostrym atakom prasowym na Kościół katolicki. Jak zauważył nuncjusz, władze pruskie nie zdawały sobie sprawy, że Ronge i Czerski atakują nie tylko Kościół, ale w gruncie rzeczy atakują porządek społeczny w państwie i podkopują fundamenty tronu.
Rząd pruski dekretem z 30 kwietnia 1845 zalecił władzom lokalnym zajęcie stanowiska wyczekującego: należało nie popierać, ale także nie hamować ekspansji Kościoła narodowego. Kolejne dekrety rządu pruskiego zawierały już jednak pewne ograniczenia, które wskazywały na zmianę dotąd stosunkowo życzliwego spojrzenia władz na ruch Rongego. Rewolucja marcowa 1848 roku przyniosła pełną wolność „niemieckiemu katolicyzmowi”, ale na wiele się to nie przydało, gdyż ruch już stracił impet i zaczął wyczerpywać swe możliwości rozwoju a wewnętrzne podziały i konflikty dopełniły reszty. Ronge próbował więc rozszerzyć swe wpływy na katolickie kraje języka niemieckiego to jest Bawarię i Austrię. Ten plan zrealizował, ale tylko z połowicznym sukcesem. W Wiedniu powstała gmina licząca w najlepszym okresie 3200 członków, w Grazu i Monachium – po 300 członków, wszystkie pozostałe gminy, które powstały w Bawarii liczyły w sumie 2300 członków. W Austrii, na mocy cesarskiego dekretu z 16 listopada 1851, działalność gmin Kościoła niemieckiego - narodowego została zabroniona, a latem 1849 roku wszystkie gminy niemieckiego Kościoła zostały rozwiązane. Z biegiem czasu ruch Rongego na terenie niemieckim ulegał ewolucyjnym zmianom, by w końcu nabrać kształtu tzw. wolnych Kościołów, a niektóre jego odgałęzienia uległy całkowitej sekularyzacji i stały się podstawą ruchów wolnomyślicielskich a nawet ateistycznych.
Bibliografia
W. Leesch, Die Geschichte des Deutschkatholizismus in Schlesien (1844 - 1852), unter besonderer Berücksichtigung seiner politischen Haltung, Breslau 1938; H. Hoffmann, A. Theiner. Ein Beitrag zur schlesische Kirchengesichte in der ersten Hälfte des 19. Jahrhunderts, 1. Teil, ASKG 9 (1951), s . 74-143, 2. Teil: ASKG 10 (1952), s. 226-278, 3. Teil: ASKG 11 (1953), s. 169-209; E. Laslowski, Johann Anton Theiner, Schlesier 4, s. 347-353; R. Samulski, Die selbständig erschienenen Veröffentlichungen von Augustin Theiner, ASKG 31 (1973), s. 177-186; P. Knötel, Johannes Ronge, [w:] Schlesier des 18. u. 19. Jahrhundert, hrsg. von F. Andreae, M. Hippe, P. Knötel, O. Schwartzer, Breslau 1926, s. 198-203; Foto: ww.freireligioese-baden.de/wir_wurzeln.html.
Cd.
czytaj: Förster Heinrich | Powrót do spisu treści
| |||||