Tajni współpracownicy

Organa bezpieczeństwa, mniej więcej od 1947 roku, podejmowały systematycznie próby infiltracji Kościoła przy pomocy tzw. tajnych współpracowników wykorzystując wszystkie możliwe metody: tłumaczenia racjami patriotycznymi, dobrem państwa, obietnicami pomocy w realizacji kariery kościelnej i nierzadko szantażu za pomocą wiadomości zdobywanych przy pomocy podsłuchu, otwierania korespondencji, często zastosowanej prowokacji. Stosowano także metodę zastraszania, znęcania się psychicznego, a nawet groźby. W wielu przypadkach aparat bezpieczeństwa sięgał po tzw. "kombinacje operacyjne". Polegały one m.in. na fabrykowaniu "dowodów" różnego rodzaju, których celem było nakłonienie duchownego do podjęcia współpracy bądź podważeniu jego autorytetu w społeczeństwie. Przykładem zastosowania "kombinacji operacyjnej" było kolportowanie wśród księży oraz publikacja w prasie tzw. "zielonego zeszytu", w którym zawarto fałszywe oskarżenia przeciwko biskupowi Czesławowi Kaczmarkowi z diecezji kieleckiej.

Do tego nurtu należy zaliczyć duchownych, na wszystkich szczeblach, którzy zostali zarejestrowani jako tajni współpracownicy organów bezpieczeństwa, świadomie względnie nieświadomie informujący o wewnętrznym życiu Kościoła. Do przełożonych w Kościele (biskupów i przełożonych zakonnych) dochodziły tylko szczątkowe informacje o skali tego zjawiska. Organa bezpieczeństwa usiłowały zdobyć informacje głównie na temat parafii, kurii, biskupa, seminarium duchownego, redakcji „Gościa Niedzielnego”, pielgrzymki piekarskiej, Klubu Inteligencji Katolickiej.

Po powołaniu Instytutu Pamięci Narodowej i otwarciu teczek zostały uruchomione mechanizmy lustracji. Władze kościelne podchodziły do tego procesu bardzo wstrzemięźliwie ze względu na brak wypracowanych zasad interpretacji, często jednostronnie ujmujących rzeczywistość dokumentową. Z drugiej jednak strony w dokumentach bezpieki zawarta była wiedza, która mogła pomóc w zrozumieniu wielu wydarzeń z historii diecezji.

Skala tego zjawiska, z uwagi na otwarcie archiwów Instytut Pamięci Narodowej, stała się wprawdzie możliwa do oszacowania liczbowego, natomiast nadal dużą trudność sprawia ocena tego zjawiska, zwłaszcza pod względem oceny szkodliwości tej współpracy. Z zachowanego Wykazu materiałów operacyjnych na stanie Wydziału IV WUSW w Katowicach, że w 1985 roku Służba Bezpieczeństwa w Katowicach zarejestrowała 43 duchownych jako tzw. tajnych współpracowników (na 1000 księży w sumie). Fakt rejestracji nie przesądza kwestii o dobrowolnej, świadomej, aktywnej i szkodliwej w efekcie współpracy z organami bezpieczeństwa PRL. Bardzo często władzom bezpieczeństwa bardziej zależało na podtrzymywaniu kontaktu z duchownymi, bez względu na wagę przekazywanych przez nich informacji.

Komisja powołana przez Arcybiskupa Damiana Zimonia w 2007 roku ustaliła, że wśród czynnych nadal w duszpasterstwie duchownych 16 księży zostało zarejestrowanych jako tajni współpracownicy. Otrzymali oni pseudonim i numer rejestracyjny, założono im teczki: personalną i pracy.

Bibliografia

• Foto: na fotografi ks. Janczak z kościoła garnizonowego, jeden z bardziej aktywnych współpracowników UB.

Cd: Księża emeryci | Powrót do spisu treści