Szmula Juliusz

Z e-ncyklopedia

Szmula Juliusz (1829-1909), polityk

Jego rodzina zarządzała dobrami rycerskimi w Pszowie. Z zamiłowania do wojska przeszedł służbę w armii pruskiej, gdzie dosłużył się stopnia majora. Jako protestant, pod wpływem małżeństwa z katoliczką konwertowal do Kościoła katolickiego. Małżeństwo zaowocowało również odejściem z armii. Zachował jednak prawo do noszenia munduru wojskowego, co było nie bez znaczenia dla jego późniejszej kariery politycznej. Według relacji mu współczesnych, podczas wystąpień publicznych, polityk ten często pokazywał się publicznie w swoim majorskim mundurze, a także w białym uniformie wyszywanym złotem – strój taki należny jest rycerzom Grobu Pańskiego w Jerozolimie.

Juliusz Szmula nazywany był przez wielu działaczy polonijnych tamtego okresu i przez badaczy historii Górnego Śląska osobą, która w kluczowy sposób przyczyniła do rozwoju ruchu górnośląskiego po śmierci Karola Miarki. Istnieje opinia, iż rozbudził on w społeczeństwie polskiego ducha narodowego, był „przedstawicielem polskich Ślązaków” (E. Szramek) oraz „eksponentem obozu polskiego” (M. Pater) i po prostu „poczciwym Niemcem” (K. L. Koniński) oraz, że bez niego „nie byłoby wyboru Korfantego” (A. Skowroński).

Początek jego działalności politycznej przypada na okres połowy lat 80. XIX wieku, kiedy to na fali rozluźnienia założeń kulturkampfu osłabła dotychczasowa pozycja polityczna duchowieństwa – zrodziło się wtedy zapotrzebowanie na zaistnienie na niwie społecznej nowego typu działacza, przedstawiciela ludu działającego na gruncie świeckim. Szmula – katolik związany z „Centrum”, rolnik i dawny żołnierz imponujący swoją pracowitością doskonale się nadawał do tej roli. Dzięki działaniu z prasą polską – wydawanym w Bytomiu „Katolikiem” oraz „Głosem Opolskim” Szmula mógł nieco uzależnić się od wrocławskiej centrali swojej partii, która też jednak często na terenach wschodnich Górnego Śląska pozwalała swoim reprezentantom o oparcie się na żywiole polskim – wynikły stąd jednak także zatargi Szmuli z kard. Georgiem Koppem, który niezbyt tolerował model świeckiego przewodnika ludu oraz częste oskarżenia przez gazety niemieckie, jak na przykład wrocławską „Schlesische Volkszeitung”, o „szerzenie agitacji wielkopolskich”. Swoją misję na rzecz ochrony polskości na Górnym Śląsku, którą szczerze pokochał kierując się podstawowymi zasadami humanizmu w sprzeczności do agresywnych założeń kulturkampfu, realizował poprzez kandydowanie do pruskich sejmów ze swojego okręgu – i tak też po raz pierwszy wybrany został do Landtagu 5 XI 1885 z okręgu bytomsko-tarnogórskiego, a do parlamentu Reichstagu 21 II 1887. Potem jeszcze aż do śmierci wybierany był do obu izb kilkukrotnie, wykorzystując swoją wielką popularność wśród prostego ludu.

W czasie swojej pracy jako poseł ziemi górnośląskiej, Szmula zawzięcie bronił praw do języka polskiego, daleki był jednak przy tym od radykalizmu i nacjonalizmu polskiego. Zachowało się archiwum prawie 40 listów Szmuli, będących fragmentem dawnego archiwum domowego redaktora „Gazety Opolskiej” Bronisława Koraszewskiego. Listy te pisane łamaną polszczyzną z zachowaniem niemieckiej składni, zdradzają wiele szczegółów życia społecznego Górnego Śląska tamtego okresu. Zbiór listów traktowany jest jako zwarty zbiór epistolarny i obejmuje okres przełomu XIX i XX wieku. Szmula utrzymywał częste kontakty z polskimi naukowcami i działaczami niepodległościowym z Poznania, Krakowa oraz Warszawy. Ponadto był także autorem broszurki, w której instruował w jakich przypadkach oraz jak występować o odszkodowania od zakładów przemysłowych za szkody górnicze, zatrucie wód i ziemi wpływające niekorzystnie na wysokość plonów.

Bibliografia

A. Kwiatek, Juliusz Szmula w świetle korespondencji własnej, [w:] Studia z teorii i historii wychowania oraz nauk pokrewnych, Katowice 2010, s. 143-155; B. J. Karch, Nationalism on the Margins, Silesians between Germany and Poland 1848-1945, Cambridge 2010, s. 88-150; A. Galos, Szmula Juliusz, Śląski Słownik Biograficzny, t. 1, pod red. J. Kantyki i W. Zielińskiego, Katowice 1977, s. 247-250; J. Piernikarczyk, Juliusz Szmula. Zapomniany wódz i wielki obrońca polskiego ludu na Górnym Śląsku”, [w:] "Polska Zachodnia” 1939, nr 149, s. 7-8.