Stary cmentarz żydowski w Bytomiu

Z e-ncyklopedia

Na początku XVIII wieku Żydzi mieszkający w Bytomiu podjęli starania o założenie własnego cmentarza wyznaniowego, ponieważ wcześniej zmarłych trzeba było przewozić do oddalonych cmentarzy w Cieszowej, Będzinie lub Mikołowie. W 1732 roku hrabia Lazarus Henckel von Donnersmarck podarował Izraelowi Böhmowi teren leżący na dawnych wałach miejskich, w rejonie dzisiejszej ul. Piastów Bytomskich i Katowickiej, tuż koło stojących jeszcze murów miejskich, w pobliżu bramy Gliwickiej. Początkowo cmentarz w Bytomiu był traktowany przez rodzinę Böhm za prywatny mogilnik. Nie później niż od 1 lutego 1771 deputacja Żydów bytomskich uzyskała potwierdzenie tego nadania we Wrocławiu.

Do 1780 roku synowie Böhma - Hirszel i Jonas nadal traktowali ten teren jako własność rodzinną i szukali potwierdzenia swych praw w Kamerze Wojenno-Dominialnej we Wrocławiu, która przyznała im prawa własności. Część przedstawicieli gminy żydowskiej nie zgodziła się z wyrokiem i sprawę zaskarżono do sądu miejskiego w Bytomiu. Wyrokiem burmistrza Bytomia z 13 marca 1789 nakazano spadkobiercom Böhma zwrócić gminie prawa do cmentarza. W 1810 roku kirkut został po raz pierwszy powiększony; powtórnie w 1848 roku.

Najstarszy zachowany nagrobek pochodzi z 1757 roku, a ostatni pochówek odbył się w 1897 roku. Na cmentarzu pochowano czterech rabinów bytomskich: Moses Israel Freund (1743-1813), Mendel Cohen (1774-1829), Israel Deutsch (1800-1853), Jakub Jecheskel Löwy (zmarł w 1864 roku). Gdy cmentarz został całkowicie zapełniony, biorąc pod uwagę względy epidemiologiczne, ok. 1870 roku miejscowa społeczność żydowska podjęła decyzję o zorganizowaniu nowego miejsca pochówku przy ul. Piekarskiej.

Na cmentarzu tym do drugiej połowy XIX wieku grzebano także Żydów z okolicznych miejscowości m. in. Zabrza, Chorzowa Starego, Królewskiej Huty, Piekar, Bobrka, Wirka i Siemianowic. Tradycyjnie sprawami związanymi z przygotowaniem zmarłego do pochówku zajmowało się Bractwo Pogrzebowe Chewra Kadisza, założone w 1789 roku.

Podczas II wojny światowej kirkut nie został zniszczony. Cmentarz został zlikwidowany dopiero w okresie Polski Ludowej. Teren po cmentarzu w 1965 roku został przeznaczony pod zabudowę. Ostatecznie jednak, do dnia dzisiejszego nie jest zabudowany i istnieje jako pusty plac pomiędzy kamienicami. Uratowała się pewna liczba macew ze starego cmentarza. Stworzono z nich pomnik tzw. "Ścianę Płaczu" na nowej nekropolii żydowskiej przy ul. Piekarskiej.

Bibliografia

Za: [1]] dostęp 1 XI 2012; J. Drabina, Historia Bytomia 1254-2000, Bytom 2000; J. Drabina, Ludność żydowska w przedindustrialnym Bytomiu, Studia Judaica 8: 2005 nr 1-2(15-16) s. 53-64. M. Derus, Cmentarze żydowskie, [w:] Cmentarze bytomskie od średniowiecza do współczesności, red. J. Drabina, Bytom 1999, s. 63-72; P. Maser, A. Weiser, Juden in Oberschlesien, Berlin 1992, s. 79. Por. Wierzbicka, Historia Żydów w Bytomiu od XVIII wieku do 1945, Katowice 2012, pr. mgr, mps w Bibliotece Teologicznej UŚ.