Sanktuarium Matki Bożej Łaskawej w Krzeszowie
Krzeszów, niewielka wieś, położona w leśnej dolinie rzeki Zadrny, w Sudetach Środkowych. To tu, ukryty pośród górskich szczytów, znajduje się pocysterski kompleks klasztorny, będący europejską perłą baroku.
Cudowna Ikona
Cudowny obraz Bogurodzicy był od wieków czczony w Krzeszowie. Ikona datowana jest na XIII wiek. Ikona została napisana na desce o wymiarach 60 x 37 cm i przedstawia Maryję z Dzieciątkiem na prawym ramieniu. Jezus zwrócony jest twarzą do swojej Matki, w dłoni trzyma zwinięty pergamin - symbol Bożej tajemnicy. Głowę i ramiona Bogurodzicy okrywa pofałdowana chusta w kolorze czerwieni. Tunika Matki Bożej jest turkusowa. Ikona nie posiada światłocienia, gdyż wszystko na niej jest światłością zespoloną z barwą. Tło jest złote. Ikona przedstawia typ Hodighitria, czyli tę, która prowadzi, pokazuje drogę. Swoją dłonią pokazuje na Dzieciątko i jednocześnie na swoje serce. Łaciński tytuł ikony to Gratia Sanctae Mariae - łaska Świętej Maryi, co jednocześnie jest najstarszą nazwą opactwa krzeszowskiego, wymienioną w 1291 roku jako antiqua nomen (najstarsza nazwa). Według legend ikonę miał napisać pustelnik o imieniu Krzesz, mieszkający nad rzeką Zadrną, a wizerunek mieli pomóc mu stworzyć aniołowie. Polujący w nadgranicznych lasach książę Bolko I Surowy miał znaleźć pustelnię, a zauroczony pięknem obrazu miał złożyć obietnicę, że w tym miejscu ufunduje klasztor i sprowadzi zakonników. Druga legenda także tłumaczy pojawienie się obrazu ingerencją anielską. Wracający z IV krucjaty rycerz Benitto z rodu Tankrettów miał wziąć obraz ze zdobytego Bizancjum i przewieźć go do rodzinnego miasta Rimini. Z tego miejsca aniołowie przynieśli obraz do krzeszowskiego klasztoru za pontyfikatu papieża Jana XXII. W ten sposób tłumaczono styl ikony, który jest bizantyjsko - włoski. W 1318 roku tenże papież potwierdził przywileje opactwa. W czasie wojen husyckich klasztor został splądrowany, a obraz ukryto i zaginął na dwa stulecia. Dopiero w czasie wojny trzydziestoletniej opat Adam Wolfgang zmuszony był do renowacji zakrystii.
18 grudnia 1622 w trakcie prac restauratorskich smuga światła padła na pękniętą posadzkę. Cystersi w tym miejscu odnaleźli zbutwiałą skrzynię z wizerunkiem MB Łaskawej. Przeleżała w ukryciu 196 lat, a na pamiątkę cudownego wydarzenia dzień 18 grudnia ustanowiono w Krzeszowie Festum Lucis (Świętem Światła). Ikona została umieszczona w renesansowej kaplicy św. Marii Magdaleny. 10 listopada 1626 wrocławski biskup sufragan Jan Baltazar Liesch von Hornau konsekrował tę niewielką kaplicę, zmieniając jej wezwanie na maryjne. Doszło do wielu cudów i uzdrowień, pątnicy pozostawili liczne wota, a wizerunek zyskał tytuł Nostra Taumaturga (Nasza Cudotwórczyni). Pielgrzymi licznie przybywali do sanktuarium. W 1696 roku było ich jednorazowo aż sześć tysięcy. Za opata Bernarda Rosy obraz przeniesiono do kaplicy Trójcy Świętej, w obrębie gotyckiego kościoła klasztornego pw. św. Jana Chrzciciela. W czasie budowy nowego kościoła mariackiego w l. 1728 - 1735 obraz umieszczono w kościele brackim pw. św. Józefa. W chwili ukończenia kościoła opackiego pw. Wniebowzięcia NMP ikona została osadzona w retabulum ołtarza głównego. Obraz oprawiono w srebrna ramę, którą wykonał wrocławski złotnik Benjamin Hentschel. Po wkroczeniu wojsk pruskich na Śląsk w 1741 roku, opat Benedykt był zmuszony uciekać z klasztoru i zabrał ze sobą cudowną ikonę. Zatrzymał się w Pradze w budynku broumovskich benedyktynów, a następnie udał się na zamek Stary Rokytnik k. Trutnova, który był rezydencją jezuicką. Ikonę umieszczono tymczasowo w zamkowej kaplicy. W następnym roku opat wrócił razem z obrazem do Krzeszowa. Król Ferdynand II wydał zakaz urządzania pielgrzymek, a sekularyzacja w 1810 roku jeszcze bardziej utrudniła kult ikony. Dopiero po przybyciu w 1919 roku benedyktynów z opactwa Emaus rozpoczął się ponowny rozkwit kultu maryjnego. W 1937 roku dokonano konserwacji obrazu i zdjęto z niego liczne przemalowania.
Po powstaniu diecezji legnickiej w 1992 roku Krzeszów stał się najważniejszym sanktuarium maryjnym diecezji.
2 czerwca 1997 w czasie pobytu w Legnicy, papież Jan Paweł II dokonał uroczystej koronacji ikony Matki Bożej Łaskawej, nakładając na obraz papieskie korony.
Bazylika pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
Cystersi na Śląsku nie burzyli gotyckich kościołów klasztornych. Stanowiły one swoiste relikwie, które otaczano wspaniałym barokowym relikwiarzem w formie nowych obrazów, rzeźb, ołtarzy i innego wyposażenia. Tak było i w Krzeszowie za panowania opata Bernarda Rosy, który dokonał barokizacji założenia. 6 marca 1728 uroczyście położono kamień węgielny, rozpoczynając siedmioletnią budowę , zakończoną konsekracją 3 lipca 1735. Kościół wzniesiono z kamienia lokalnego, jako spoiwo stosując zaprawę dolomitową. Anonimowy pozostał architekt krzeszowskiego kościoła pw. WNMP. Do dnia dzisiejszego historycy sztuki poprzez analogie próbują go ustalić, wymieniając jako najbardziej prawdopodobnych jezuitę Krzysztofa Tauscha albo Kiliana Dientzenhofera. Bazylika krzeszowska jest dziełem unikalnym jako najdoskonalszy przykład sztuki komplementarnej i jako największy kościół barokowy na Śląsku.
Fasada kościoła wznosi się na wysokość 71 m. Autorami rzeźb na fasadzie byli: Ferdynand Maksimilian Brokoff wraz z uczniem Antonim Dorasilem i we współpracy z Jerzym Janem Gode z Wrocławia. Fasada stanowi sztukę komplementarną, gdzie połączono architekturę, rzeźbę i malarstwo, ale także włączono do tego słowo, poprzez umieszczone na banderolach cytaty biblijne.
Organy wykonał Michał Engler Młodszy z Wrocławia w latach 1732 - 1736. Całe organy posiadają 2728 grajacych piszczałek, 50 registrów, 3 manuały i klawiaturę pedałową. Instrument dysponuje 7 miechami klinowymi i 14 wiatrownicami klapowo - zasuwowymi. Z czasów budowy organów zachowało się ponad 95 % oryginalnych, barokowych części. W latach 1873 - 1874 organy zostały przebudowane przez świdnicka firmę Schlag und Soehne. W latach 2007 - 2008 firma Jehmlich z Drezna dokonała gruntownego remontu organów, usuwając XIX-wieczne nawarstwienie i przywracając pierwotna englerowską dyspozycję.
Freski sklepienia namalował Jerzy Wilhelm Józef Neunhertz, wnuk Michała Willmanna. Pracował nad nimi dwa lata z Janem Hoffmannem. Program ikonograficzny sklepień wyróżnia się spójnością. Wydarzenia ukazane na freskach, mimo że oddalone od siebie w ogromnej przestrzeni czasu, w logiczny sposób połączono ze sobą.
W centrum ołtarza zawieszono ogromny obraz Piotra Jana Brandla, przedstawiający Wniebowzięcie NMP. Wymiary płótna to 8,5 x 3,5 m.
Na uwagę zasługują liczne kaplice z obrazami pędzla Felixa Antoniego Scheffera.
Ambonę wykonało trzech artystów: korpus Antoni Stenzel w 1736 roku, a rzeźby Józef Lachel w 1761 roku. Antoniemu Dorasilowi przypisuje się tylko grupę Ewangelistów. W koszu płaskorzeźby przedstawiono czterech doktorów Kościoła Zachodniego: św. Hieronima, św. Grzegorza Wielkiego, św. Ambrożego i św. Augustyna.
Patrz również:
Bibliografia
Krystian Michalik, Krzeszów Dom Łaski Maryi, Wydanie I, Krzeszów 2018, na zlecenie Fundacja Europejska Perła Baroku - Krzeszów.