Pius VII

Pius VII (1740-1823), papież

Barnaba Nicolo Lodovico Chiaramonti urodził się 14 sierpnia 1740 w Cesenie. Pochodził ze starej szlacheckiej rodziny. Był synem hrabiego Scipiona i markizy Giovanny Chini, powiązanej z rodziną Braschi, z której wywodził się papież Pius VI. W wieku czternastu lat wstąpił do benedyktynów, przyjmując w zakonie imię Gregorio. Studiował w Padwie i Rzymie. Był profesorem teologii w Parmie i w rzymskim kolegium San Anselmo. W 1782 roku został biskupem Tivoli, a w 1785 roku Pius VI mianował go kardynałem i biskupem Imoli. Będąc ordynariuszem angażował się w sprawy duszpasterskie, budował kościoły, szpitale i kolegia, przyjmował wielu kapłanów uciekających z Francji. Po wkroczeniu Francuzów w 1797 roku do Imoli pozostał na miejscu, próbując bronić miejscową ludność przed grabieżą. Jako biskup okazał się odważnym przywódcą w czasach politycznych przeobrażeń. Na Boże Narodzenie 1797 roku wygłosił kazanie w którym oświadczył, że konflikt pomiędzy demokracją a chrześcijaństwem wcale nie jest nieunikniony.

Stolicę św. Piotra objął 14 marca 1800, po długim konklawe zebranym w Wenecji pod protekcją cesarza Austrii. Do Rzymu przybył dopiero w lipcu i dlatego nie zdążył celebrować Jubileuszu Roku Świętego. Papież od razu mianował sekretarzem stanu kardynała Ercole Conslaviego. Kardynał Consalvi był najwierniejszym doradcą papieża i współtwórcą prawie wszystkich jego decyzji.

Pius VII nakłonił Austriaków i Neapolitańczyków (ale nie Francuzów), by opuścili tereny Państwa Kościelnego, które zajęli w czasie poprzedniego pontyfikatu. Zarówno on, jak i Consalvi, pragnęli porozumienia z rewolucyjną Francją. W odpowiedzi na propozycje Napoleona, wówczas pierwszego konsula, wynegocjowano konkordat, podpisany 16 lipca 1801. Przywrócił on katolicyzm we Francji, uznając, że jest religią znakomitej większości Francuzów. Korzyści, które przyniósł Kościołowi konkordat ograniczyły artykuły organiczne, narzucone jednostronnie przez Napoleona 6 kwietnia 1802, zacieśniły one kontrolę państwa nad Kościołem i ograniczyły interwencje papieskie we Francji. Według artykułów wszystkie pisma papieskie, dekrety soborów, synodów krajowych i prowincjonalnych wymagały zatwierdzenia przez rząd. W 1804 roku Pius VII udał się do Paryża, gdzie 2 grudnia w Katedrze Notre Dame był świadkiem koronacji Napoleona na cesarza. Papież tylko błogosławił cesarza, Napoleon sam włożył sobie na głowę koronę, po czym koronował Józefinę. Nadzieje Piusa VII, że Napoleon zgodzi się na pewną modyfikację artykułów organicznych oraz, że zwróci terytoria papieskie nadal okupowane przez Francję, okazały się złudne. Wraz ze wznowieniem wojny w Europie stosunki papieża z cesarzem Francuzów gwałtownie się pogorszyły. Napoleon wymógł na papieżu rezygnację Conslaviego (17 czerwca 1806), odmowa papieża w sprawie poparcia blokady kontynentalnej Anglii doprowadziła do okupowania Rzymu przez Napoleona (2 lutego 1808) i zajęcia pozostałej części Państwa Kościelnego (17 maja 1806). Papież ekskomunikował (10 czerwca) wszystkich „rabusiów patrymonium św. Piotra”, nie wymieniając jednak imienia Napoleona. W następstwie czego został aresztowany (5 lipca) i internowany w Sawonie koło Genui, gdzie pozostawał w całkowitej izolacji. Papież odmówił udzielenia inwestytury kanonicznej biskupom mianowanym przez Napoleona, w obliczu nacisków zgodził się ustnie (wrzesień 1811) na wprowadzenie ich na urzędy przez metropolitów. To nie zadowoliło Napoleona, który kazał przewieźć papieża do Fontainebleau (maj – czerwiec 1812). Tutaj zmusił wyczerpanego i chorego papieża do podpisania preliminariów przyszłego układu pokojowego (25 stycznia 1813), czyli tzw. konkordatu z Fontainebleau, w którym znalazło się wiele daleko idących ustępstw ze strony papieża, włącznie z wyrzeczeniem się Państwa Kościelnego. Nękany wyrzutami sumienia papież odwołał 24 marca 1813 swój podpis, a niepowodzenia militarne zmusiły Napoleona do odesłania papieża do Savony (styczeń 1814) i uwolnienia go 10 marca 1814. Papież powrócił do Rzymu 24 marca 1814, ale wiosną 1815 roku, gdy Napoleon uciekł z Elby, musiał szukać schronienia w Genui. Ostatecznie powrócił do Watykanu 7 czerwca 1815.

Osobisty autorytet papieża i papiestwa wzrósł na skutek jego niewoli, którą znosił odważnie m.in. dzięki swemu benedyktyńskiemu wychowaniu. Dzięki niej zyskał powszechną sympatię ludu. Jednym z pierwszych aktów Piusa VII (7 maja 1814) było przywrócenie na urząd sekretarza stanu Consalviego, który na Kongresie Wiedeńskim (1814-1815) wynegocjował zwrot wszystkich posiadłości Stolicy Apostolskiej prócz Awinionu i Venaissin. Papież odmówił przyłączenia się do Świętego Przymierza, podpisanego w 1815 roku, gdyż wiązało się to z podpisaniem wraz ze schizmatykami i heretykami manifestu religijnego.

Papież, korzystając z pomocy Conslaviego, przystąpił do odnowienia organizacji kościelnej, znajdującej się w wyniku niedawnych wstrząsów w całkowitym rozkładzie. Współpracując we Francji i Hiszpanii z kontrrewolucjonistami, a w kręgach niekatolickich, gdzie istniały Kościoły państwowe, odwoływał się do nowych ideałów tolerancji i wolności. Zarówno zmiany terytorialne, przeprowadzone przez Kongres Wiedeński, jak i bardziej sprzyjający klimat umożliwiły mu zawarcie konkordatów z wieloma państwami, z protestanckimi Prusami (1821) i prawosławną Rosją (1818) włącznie. We Francji ostatecznie został przyjęty konkordat z 1801 roku.

Zainteresowania sprawami religii przeważyły nad zainteresowaniami administracyjnymi i politycznymi Piusa VII. Po swym powrocie do Rzymu, 31 lipca 1814, pomimo sprzeciwu mocarstw katolickich reaktywował Towarzystwo Jezusowe, legalizując już wcześniej (w 1801 i 1804 roku) jego istnienie w Rosji i w Neapolu. Uważał się za obrońcę zdrowej doktryny i potępił protestanckie Towarzystwo Biblijne (czerwiec 1816). Jako człowiek szlachetny i odważny, chętnie udzielił w Rzymie schronienia rodzinie swego obalonego prześladowcy Napoleona. Popierał artystów, na przykład Canovę, ponownie otworzył zamknięte przez Francuzów kolegia i starał się uczynić Rzym ośrodkiem sztuki. Pius VII uczynił wiele dla restauracji Rzymu, inicjując m.in. liczne prace wykopaliskowe antycznego miasta. Podjął się odnowienia miasta i konserwował jego zabytki, m.in. Koloseum, Forum Romanum, łuki Konstantyna i Septymiusza Sewera, port w Ostii.

W Królestwie Polskim organizację kościelną za sprawą Piusa VII ustalały bulle: Militantes Ecclesiae (12 marca 1818) i Ex imposita nobis (30 czerwca 1818). Biskupstwo warszawskie zostało podniesiono 12 marca 1818 do rangi arcybiskupstwa wraz z 6 diecezjami: kujawsko-kaliską, płocką, augustowską, podlaską, sandomierską i krakowską. Pius VII w brewe Romani Pontifices z 6 października 1818 zatwierdził tytuł prymasa Królestwa Polskiego, nadany przez cara Aleksandra I arcybiskupom warszawskim. Biskupstwo poznańskie 17 lipca 1821, bullą De salute animarum i brewe Quod de fidelium , zostało podniesione do rangi arcybiskupstwa i złączone z arcybiskupstwem gnieźnieńskim unią personalną.

Papież był autorem konstytucji Ecclesiam a Jesu Christo o tajnych stowarzyszeniach karbonariuszy.

Pius VII zmarł 20 sierpnia 1823 w Rzymie po 23-letnim pontyfikacie; został pochowany w Bazylice Świętego Piotra, a jego serce umieszczono w kościele S. Vincenzo. Był człowiekiem wyzbytym egoizmu, pełnym pobożności i dobroci, w cierpieniach pontyfikatu sprawdziła się jego wielka wytrwałość. Jego działalność, po pozornym upadku papiestwa za pontyfikatu Piusa VI, przyczyniła się znacznie do odrodzenia papiestwa.

Bibliografia

G. Bordonove, Napoleon Bonaparte, Warszawa 2010, s. 152-154, 182-185; P. Cau, Napoleon. Od rewolucji do cesarstwa, Warszawa 2008, s. 49, 53-55; K. Dopierała, Księga papieży, Poznań 1996, s. 373-377; M. Gryczyński, Poczet papieży, Poznań 2006, s. 231-233; J.N.D. Kelly, Encyklopedia papieży, Warszawa 1997, s. 423-426; J.W. La Due, Na tronie św. Piotra. Historia papiestwa, Wrocław 2004, s. 278-284; A. Manfred, Napoleon Bonaparte, część II, Warszawa 1986, s. 466-468, 589-590, 640-642; R.P. McBrien, Leksykon papieży. Pontyfikaty od Piotra Apostoła do Jana Pawła II, Warszawa 2003, s. 230-231; D. O’Grady, Lata święte w Rzymie, Warszawa 1999, s. 172-181; J.W. O’Malley, Historia papieży, Kraków 2011, s. 291-301; A.M. Piazzoni, Historia wyboru papieży, Kraków 2004, s. 296-311; J. Tulard, Napoleon – mit zbawcy, Warszawa 2003, s. 146-151, 182-183, 394-397; Z. Zieliński, Papieże i papiestwo dwóch ostatnich wieków, Poznań 1986, s. 69-105; foto: [1]