Pielgrzymka stanowa do Piekar
W okresie represji stalinowskich (1945-1956), sanktuarium piekarskie stało się najważniejszą amboną w diecezji. Z niej padały najważniejsze postulaty pod adresem władz, które pilnie nasłuchiwały, co powie biskup i zaproszony główny kaznodzieja, którym przez kilkanaście lat był metropolita krakowski, kard. Karol Wojtyła.
Wskazuje się, że 1949 rok stanowił wyraźną cezurę w dziejach pielgrzymki piekarskiej. Od tego czasu władze zaczęły używać represji administracyjnych, aby ograniczyć liczbę osób uczestniczących w piekarskich uroczystościach. Był to jednocześnie rok przełomowy dla całego Kościoła w Polsce. Po rozprawieniu się z podziemiem niepodległościowym władze przystąpiły do rozprawy z Kościołem. W 1956 roku doszło do przełomu. Powrót biskupów do Katowic zapoczątkował odrodzenie pielgrzymek.
Pielgrzymki piekarskie stały się także nieformalną trybuną debaty społecznej, i co by tu nie powiedzieć o treściach głoszonych przez kaznodziejów – była to także debata polityczna, gdyż mówiła o najważniejszych kwestiach w relacjach Państwo-Kościół. Robotnicy nie zabierali w niej bezpośrednio głosu, ale ich obecność i aplauz, z jakim przyjmowali każde słowo padające z ust bpa Bednorza i kard. Wojtyły świadczyły, że w tej debacie aktywnie uczestniczą. Pielgrzymi słyszeli i w pełni identyfikowali się z oceną sytuacji religijnej i społecznej. W opinii Andrzeja Grajewskiego „w czasie uroczystości w Piekarach Śląskich kształtowało się poczucie odpowiedzialności ludzi wierzących za Kościół na Górnym Śląsku oraz świadomość własnych praw, o które należało się upominać”. W kazaniach przewijały się najważniejsze dla Kościoła na Śląsku problemy: prawo do nauki religii i obecności znaku krzyża w miejscach publicznych, prawo do budowy miejsc kultu, prawo do zachowania świętości niedzieli. Pielgrzymki spełniały również niebagatelną rolę integracyjną. Na piekarskim wzgórzu obok siebie stali Ślązacy i przybysze z różnych stron Polski lub repatrianci ze Wschodu, pielgrzymi z Górnego Śląska, Śląska Cieszyńskiego oraz Opolskiego, jak i mieszkańcy Zagłębia Dąbrowskiego.
Diecezja katowicka należała do najbardziej uprzemysłowionych i zurbanizowanych regionów Polski. Zdecydowana większość ludności zatrudniona była w przemyśle. Rzutowało to na model duszpasterstwa w diecezji, które było głęboko związane z ludźmi pracy – robotnikami. Problemy nurtujące to środowisko znajdowały zawsze oddźwięk w nauczaniu biskupów i kapłanów. Biskup Bednorz, zwany „biskupem robotników”, wielokrotnie zabierał głos w sprawie duszpasterstwa robotników oraz wypowiadał się i stawał w Ich obronie, a Piekary Śląskie ze swą pielgrzymką mężów i młodzieńców, stały się miejscem, gdzie domagano się poszanowania praw ludzkich, społecznych i religijnych. Duszpasterze popierali rozwój społeczny swoich parafian - robotników, zachęcając ich do podnoszenia wykształcenia i kwalifikacji zawodowych, popierając podejmowanie akcji społecznych korzystnych dla wspólnoty parafialnej, a także kontynuowali i pogłębiali chlubną tradycję powiązania duszpasterstwa śląskiego z robotnikami.
Biskup Bednorz w swoich listach pasterskich i wypowiedziach w czasie pielgrzymek piekarskich wielokrotnie poruszał problemy związane z budową nowych kościołów na terenie diecezji, zwłaszcza na osiedlach. Wzywał też wiernych do modlitwy w intencji budowy nowych kościołów.
Po objęciu rządów w diecezji 29 czerwca 1985, nowy bp Damian Zimoń w swoim programie duszpasterskim wiele miejsca poświęca pielgrzymce piekarskiej. Pielgrzymka piekarska, zwłaszcza w tym pierwszym okresie, w niczym nie straciła na znaczeniu, wręcz przeciwnie w Polsce bardzo uważnie słuchano głosu nowego biskupa katowickiego, który tradycyjnie sporo miejsca w swoim słowie wstępnym, przygotowanym dla pielgrzymów, poświęcał sprawom społecznym. Po 1989 roku pojawiły się głosy, że pielgrzymka piekarska nie utrzyma się w dotychczasowej formule. Według prowadzonych statystyk nie zauważa się wyraźnego spadku liczby uczestników pielgrzymki. Sam biskup katowicki, jak i zaproszeni kaznodzieje, dostrzegając znaki czasu, inaczej stawiają akcenty w swoich przemówieniach. Po normalizacji na linii Państwo-Kościół przestały istnieć sprawy konfliktowe. W kazaniach natomiast można znaleźć więcej nauczania moralnego skierowanego do rodzącego się społeczeństwa konsumpcyjnego. Więcej jest apeli o solidarność międzyludzką, potrzebę niesienia pomocy ludziom dotkniętymi zmianami społecznymi, ustrojowymi i gospodarczymi oraz ludziom wyrzuconych na margines społeczeństwa. W listach pasterskich biskupa katowickiego z tego okresu znajdujemy więcej niż zwykle postulatów odnowy moralnej i etycznej społeczeństwa postkomunistycznego. Nie przestał On zabierać głosu w konkretnych sprawach społeczno–politycznych, gdyż uważał, że hierarchia kościelna - zgodnie z nauką Soboru Watykańskiego II - ma prawo do oceny działań społecznych i politycznych, zwłaszcza wtedy, gdy chodzi o podstawowe dobro człowieka, jakim jest wolność religijna .
Zdaniem biskupa Damiana Zimonia, nawiązywanie do przeszłości ma swoje głębsze uzasadnienie, ponieważ nie można budować demokracji bez moralnego odrodzenia, które jest możliwe w oparciu o chrześcijańskie wartości tysiącletniego narodu. W nauczaniu biskupa katowickiego „bitwa o Kościół” w Polsce dokonuje się na płaszczyźnie posługi duszpasterskiej, rodziny i kultury . Wśród problemów lokalnych wymienić trzeba zagrożenia moralne, będące skutkami frustracji, ubóstwa i bezrobocia. Do takich trudności z pewnością należy zaliczyć szerzący się alkoholizm, narkomanię wśród młodzieży i brutalizację życia społecznego. Bardzo niepokojącym zjawiskiem jest zanikanie poczucia solidarności międzyludzkiej, która jeszcze tak niedawno była cechą wyróżniającą Polaków w świecie. Do tych zjawisk dołączają stale nowe zagrożenia, będące już bezpośrednimi skutkami nowej sytuacji gospodarczej, społecznej i politycznej .
Kaznodzieje na pielgrzymce piekarskiej
- 1979 - kard. Franciszek Macharski z Krakowa
- 1980 - kard. Franciszek Macharski z Krakowa
- 1981 - kard. Franciszek Macharski z Krakowa
- 1982 - kard. Józef Glemp, prymas Polski
- 1983 - kard. Franciszek Macharski z Krakowa
- 1984 - abp Henryk Gulbinowicz z Wrocławia
- 1985 - bp Tadeusz Gocłowski z Gdańska
- 1986 - kard. Franciszek Macharski z Krakowa
- 1987 - bp Alfons Nossol z Opola
- 1988 - bp Stanisław Szymecki z Kielc
- 1989 - bp Władysław Ziółek z Łodzi
- 1990 - kard. Józef Glemp, prymas Polski
- 1991 - bp Zygmunt Kamiński ze Szczecina
- 1992 - abp Tadeusz Kondrusiewicz z Moskwy
- 1993 - abp Tadeusz Gocłowski z Gdańska
- 1994 - bp Szczepan Wesoły z Rzymu
- 1995 - bp Czesław Domin z Koszalina
- 1996 - kard. Miloslav Vlk z Pragi
- 1997 - bp Jan Śrutwa z Zamościa
- 1998 - bp Ignacy Jeż emerytowany ordynariusz Koszalina
- 1999 - bp Wiktor Skworc z Tarnowa
- 2000 - kard. Henryk Gulbinowicz z Wrocławia
- 2001 - abp Szczepan Wesoły z Rzymu
- 2002 - bp Jan Wieczorek z Gliwic
- 2003 - abp Józef Życiński z Lublina
- 2004 - abp Józef Wesołowski z Kazachstanu
- 2005 - abp Józef Michalik z Przemyśla
- 2006 - kard. Stanisław Dziwisz z Krakowa
- 2007 - bp Edward Dajczak z Gorzowa
- 2008 - abp Kazimierz Nycz z Warszawy
- 2009 - bp Tadeusz Rakoczy z Bielska-Białej
- 2010 - kard. Joachim Meisner z Kolonii
- 2011 - bp Andrzej Czaja z Opola
- 2012 - abp Stanisław Budzik z Lublina
- 2013 - kard. Dominik Duka z Pragi
- 2014 - kard. Zenon Grocholewski z Watykanu
- 2015 - kard. Gerhard Müller z Watykanu
- 2016 - abp Wojciech Polak, prymas Polski
- 2017 - abp Józef Kupny z Wrocławia
- 2018 - kard. Zenon Grocholewski z Rzymu
- 2019 - abp Marek Jędraszewski, metropolita krakowski
- 2020 - abp Grzegorz Ryś arcybiskup łódzki
- 2021 - abp Stanisław Gądecki metropolita poznański, przewodniczący KEP
- 2022 - abp Jan Romeo Pawłowski, delegat ds. przedstawicielstw papieskich w Sekretariacie Stanu Stolicy Apostolskiej
- 2023 - kard. Kazimierz Nycz, metropolita warszawski
- 2024 - abp Wojciech Polak, prymas Polski
Bibliografia
J. Sopot, Pielgrzymki stanowe mężczyzn i młodzieńców do Sanktuarium Maryjnego w Piekarach Śląskich, Katowice 1989, mps Biblioteka WTL UŚ w Katowicach; K. Tryba , Znaczenie pielgrzymek mężów i młodzieńców do Piekar Śląskich w kształtowaniu ich świadomości i postaw religijnych w czasach PRL (1967-1985), Katowice 2000, mps Biblioteka WTL UŚ w Katowicach; M. Rabstein, Rozwój ruchu pielgrzymkowego do sanktuarium Matki Boskiej w Piekarach Śląskich po II wojnie światowej, Katowice 1992, mps Biblioteka WTL UŚ w Katowicach; J. Pawlik, Miejsca pątnicze w diecezji katowickiej, NPrz. 44 (1975), s. 159-168; J. Górecki, Pielgrzymowanie do Piekar Śląskich w XIX i XX wieku, [w:] Studia Piekarskie, red. M. Łuczak, s. 23–58; A. Grajewski, Sanktuarium piekarskie w czasach stalinowskich. Próba opisu, Studia Piekarskie, red. M. Łuczak, s. 81-94; W. Hudek, Z dziejów muzyki liturgicznej w sanktuarium piekarskim (1925-2000), Studia Piekarskie, red. M. Łuczak, s. 59-80; J. Kiedos, Kardynał Karol Wojtyła - uczestnik pielgrzymek mężów i młodzieńców do Piekar Śląskich, ŚSHT 16 (1983), s. 171-193; J. Wycisło, Dobrodziejstwa Matki Bożej Piekarskiej w tradycji górnośląskiej, Katowice 1999; tenże, Pielgrzymki piekarskie misją Kościoła śląskiego, [w:] Kościół śląski wspólnotą misyjną, red. W. Świątkiewicz, J. Wycisło, Katowice 1995, s. 73-104; tenże, Sanktuarium Matki Bożej w Piekarach Śląskich, Katowice 1991; tenże, W kręgu sanktuarium maryjnego w Piekarach Śląskich, Katowice 1997; tenże, Ksiądz Paweł Zielonkowski (1859-1912). Kustosz sanktuarium w Piekarach na Śląsku, Katowice 2008. Foto: Archiwum Gościa Niedzielnego.