Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Wodzisławiu Śląskim: Różnice pomiędzy wersjami

Wersja z 00:09, 27 maj 2010

Wodzisław Śląski znajduje się w południowej części Górnego Śląska. Został założony na prawie niemieckim w 1257 roku przez księcia opolsko-raciborskiego, Włodzisława. Osada na początku była niewielka, a liczba mieszkańców w XIV wieku wynosiła ok. 600 osób. Od 1327 roku miasto stało się lennem czeskim. Następnie, przez kilka stuleci przechodziło w ręce różnych właścicieli . W czasach reformacji i kontrreformacji nastąpił znaczny upadek miasta. Szczególnie dotkliwa w skutkach była dla Wodzisławia wojna trzydziestoletnia, podczas której miasto uległo prawie całkowitemu spaleniu.

W 1808 roku ordynacja dała miastu pełny wymiar samorządności. Miasto nie straciło nic na swoim rozwoju mimo ponownego pożaru w 1822 roku i epidemii tyfusu głodowego w 1848 roku. W efekcie I wojny światowej i powstań śląskich Wodzisław został przyznany Rzeczpospolitej Polskiej. W okresie II Rzeczpospolitej nastąpił znaczny rozwój miasta. II wojna światowa przyniosła znów ogromne zniszczenia, których skutki szybko zaczęto. W 1954 roku wskrzeszony Wodzisław stał się siedzibą władz powiatowych. Powstały nowe osiedla mieszkaniowe i liczba ludności wzrastała w szybkim tempie. W skład Wodzisławia aż do 1992 roku, czyli do wprowadzenia w życie nowego podziału administracyjnego, wchodziły takie miasta, jak: Pszów, Rydułtowy, Radlin. Obecnie miasto liczy ok. 45 tys. mieszkańców i jest centrum powiatu wodzisławskiego .

Parafia swój początek datuje na 1257 rok, kiedy to powstało miasto. Świadczy o tym dokument pochodzący z 1299 roku, mówiący o podziale księstwa opolsko-raciborskiego pomiędzy książęta: Władysława i Przemysława. Spisał go pleban wodzisławski- Jesco (Jan, Jaśko), który jest uważany za pierwszego proboszcza parafii.

Kościół, prawdopodobnie drewniany, został wzniesiony na miejscu obecnego kościoła parafialnego. Natomiast kościół murowany wybudowano około 1528 roku. Przetrwał on do pożaru z 12 czerwca 1822, kiedy wraz z miastem spłonął. Po tym wydarzeniu przeszedł gruntowne remonty w 1823 i w 1901 roku . W 1904 roku proboszczem został ks. Henryk Weltike, który podjął się budowy nowego kościoła. Prace przy budowie rozpoczęto 26 czerwca 1909, a miesiąc wcześniej rozebrano stary kościół. 15 sierpnia 1909 poświęcono i położono kamień węgielny pod budowę nowej świątyni. Projektantem kościoła w stylu neogotyckim został architekt Ludwik Schneider z Wrocławia, a wykonawcą wszystkich prac budowlanych była firma „Grzonka”. Kościół w stanie surowym zbudowano w ciągu 12 miesięcy. 17 listopada 1911 odbyła się konsekracja, której dokonał ks. prałat Frank. Do nowego kościoła przeniesiono z rozebranej świątyni trzy dzwony spiżowe, wykonane w Opawie przez firmę Franciszka Stonkiego, które zarekwirowali Niemcy podczas II wojny światowej. W 1912 roku zostały zamontowane w kościele 27-rejestrowe organy firmy Berschdorf z Nysy, które po wielu remontach przetrwały do czasów obecnych. Na 40 metrowej wieży w 1916 roku umieszczono zegar 4-tarczowy o wymiarach 2x2 metry, który został wykonany przez firmę z Głogówka. Na głównej ścianie prezbiterium znajdowała się drewniana, złocona nadstawa ołtarzowa z olejnym obrazem Matki Boskiej Wniebowziętej w centralnej części. Nad nim wizerunek Serca Jezusowego, z boku umieszczono zaś figury przedstawiające Św. Elżbietę z różami i Św. Antoniego. Na bokach znajdowały się płaskorzeźby przedstawiające cztery ofiary ze Starego i Nowego Testamentu .

W czasie II wojny światowej kościół uległ poważnemu zniszczeniu. Ostatecznie ślady wojny usunięto w 1955 roku, kiedy to przywrócono jego wygląd sprzed wojny z wyjątkiem wieży, która nie odzyskała charakterystycznego, barokowego kształtu. W 1958 roku zainstalowano trzy nowe dzwony: św. Barbara , św. Józef i św. Katarzyna , wykonane przez firmę Niesbroj z Rudy Śląskiej. Zmiany w wyglądzie kościoła zaczęły się w 1969 roku, kiedy to nowy ołtarz został przystosowany do liturgii posoborowej. W 1983 roku nad ołtarzem głównym pojawił się 4-metrowy obraz namalowany na drewnie. Znajduje się on tam obecnie i przedstawia Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny. Tradycyjny wygląd wieży został przywrócony 8 sierpnia 2001. W tym dniu założono u jej szczytu barokowy hełm, będący repliką tego sprzed 90 lat z 4-metrowym krzyżem. 4 lipca 2000 po uprzednim wyburzeniu, pochodzącego z 1796 roku, budynku probostwa, rozpoczęto budowę nowego. 10 marca 2005 abp Damian Zimoń poświęcił nowe probostwo wraz ze znajdującą się wewnątrz, kaplicą pw. Dobrego Pasterza .

Wraz z początkiem istnienia parafii zaczęły powstawać liczne grupy parafialne. To zjawisko mocno wpływało i wciążwpływa na rozwój i umocnienie życia religijnego wiernych. W 1923 roku w parafii działały następujące bractwa i stowarzyszenia katolickie: Bractwo Szkaplerza NMP, III Zakon św. Franciszka, Arcybractwo do Pocieszania NMP, Arcybractwo św. Wincentego a Paulo, Żywy Różaniec, Arcybractwo do Serca Pana Jezusa i Kongregacja Mariańska dla dziewcząt. W 1930 roku została założona Krucjata Eucharystyczna. Po II wojnie światowej mimo ograniczeń ze strony władz państwowych, działalność grup parafialnych nadal rozwijała się. Na początku lat 70-tych działalność w parafii rozpoczął Ruch-Światło-Życie, a 16 października.1978 pierwsze spotkanie miał Ruch Domowego Kościoła. Obecnie w parafii działa 26 grup religijnych. Są to m.in.: Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży, Legion Maryi Stowarzyszenie Rodzin Katolickich, Droga Neokatechumenalna, Dzieci Maryi , Ministranci, Katecheza dla dorosłych, Chór „Assumptio Beatae Mariae Virginis”, Róże Różańcowe – Żywy Różaniec. Wielki wpływ na rozwój duszpasterstwa miały Misje Święte, które odbyły się w parafii dziesięciokrotnie w latach: 1928, 1938, 1948, 1958, 1966, 1972, 1982, 1990, 1999, 2007. Ważną rzeczywistością w umacnianiu duchowości parafian jest, zorganizowana od 2000 roku w jednym z bocznych ołtarzy, Kaplica Wiecznej Adoracji Najświętszego Sakramentu. Ogromną wagę przywiązuje się do kultywowania istniejącej od początku parafii tradycji pielgrzymkowej. Cała parafia, oraz poszczególne grupy parafialne, w wyznaczonych porach roku, pielgrzymują do Turzy Śląskiej, Pszowa, Skrzyszowa i na Jasną Górę. Na terenie parafii znajduje się sześć kapliczek murowanych, pochodzących z okresu XIX i początku XX wieku. Wielkim przejawem pobożności w życiu parafii jest także obecność dziewięciu krzyży przydrożnych . Obecnie parafia liczy 12500 wiernych i obejmuje swoim zasięgiem ścisłe centrum miasta.

Proboszczowie

ks. Franciszek Schnalke (1911-1944)
ks. Eugeniusz Kuczera administrator (1944-1957), proboszcz (1957-1965)
ks. Józef Tchórz administrator (1965-1966), proboszcz (1966-1972)
ks. Longin Kozub (1972-1978)
ks. Kazimierz Hurski (1978-1980)
ks. Stanisław Kołodziejczyk (1980-1989)
ks. Józef Moczygęba (1989-1998)
ks. Bogusław Płonka administrator (1998-1999), proboszcz (1999-nadal)

Bibliografia

Straty wojenne. Zabytkowe dzwony utracone w latach 1939-1945 w granicach Polski po 1945, t. 3 Województwo Śląskie, cz. 1 diecezja katowicka wraz z częścią diecezji częstochowskiej, opr. P. Nadolski, Katowice 2008, s. 302; A. Burda, Serce ziemi wodzisławskiej, Wodzisław Śląski - parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, GN 1997, nr 12, (dodatek katowicki) s. 13.

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
 [[Plik:Wodzislaw wniebo1.jpg|300px|right|thumb]]
-Wodzisław Śląski znajduje się w południowej części Górnego Śląska. Został założony na prawie niemieckim w 1257 roku  przez księcia opolsko-raciborskiego Włodzisława. Był miastem małym, a liczba mieszkańców w XIV wieku liczyła ok. 600 osób. Od 1327 roku miasto stało się lennem czeskim. Następnie przez kilka stuleci przechodziło w ręce różnych właścicieli . W czasach reformacji i kontrreformacji nastąpił znaczny upadek miasta. Szczególnie dotkliwa w skutkach była dla Wodzisławia Śl. wojna trzydziestoletnia, podczas której miasto uległo prawie całkowitemu spaleniu. W 1808 roku  ordynacja dała miastu pełny wymiar samorządności. Miasto nie straciło nic na swoim rozwoju mimo ponownego pożaru w 1822 roku   i epidemii tyfusu głodowego w 1848 roku. W efekcie I wojny światowej i powstań śląskich Wodzisław został przyznany Rzeczpospolitej Polskiej. W okresie II Rzeczpospolitej nastąpił znaczny rozwój miasta. II wojna światowa przyniosła ogromne zniszczenia miasta. Przystąpiono jednak szybko do odbudowy. W 1954 roku  wskrzeszony Wodzisław stał się siedzibą władz powiatowych. Powstały nowe osiedla mieszkaniowe i liczba ludności szybko wzrosła. W skład Wodzisławia aż do 1992 roku, czyli do wprowadzenia w życie nowego podziału administracyjnego, wchodziły takie miasta, jak: Pszów, Rydułtowy, Radlin. Obecnie miasto liczy ok. 45 tys. mieszkańców i jest centrum powiatu wodzisławskiego .
+Wodzisław Śląski znajduje się w południowej części Górnego Śląska. Został założony na prawie niemieckim w 1257 roku  przez księcia opolsko-raciborskiego, Włodzisława. Osada na początku była niewielka, a liczba mieszkańców w XIV wieku wynosiła ok. 600 osób. Od 1327 roku miasto stało się lennem czeskim. Następnie, przez kilka stuleci przechodziło w ręce różnych właścicieli . W czasach reformacji i kontrreformacji nastąpił znaczny upadek miasta. Szczególnie dotkliwa w skutkach była dla Wodzisławia wojna trzydziestoletnia, podczas której miasto uległo prawie całkowitemu spaleniu.
-Parafia swój początek datuje na 1257 rok, kiedy powstało miasto. Świadczy o tym dokument pochodzący z 1299 roku, mówiący o podziale księstwa opolsko-raciborskiego pomiędzy książęta Władysława i Przemysława. Spisał go pleban wodzisławski Jesco (Jan, Jaśko), który jest uważany za pierwszego proboszcza parafii.
+W 1808 roku  ordynacja dała miastu pełny wymiar samorządności. Miasto nie straciło nic na swoim rozwoju mimo ponownego pożaru w 1822 roku  i epidemii tyfusu głodowego w 1848 roku. W efekcie I wojny światowej i powstań śląskich Wodzisław został przyznany Rzeczpospolitej Polskiej. W okresie II Rzeczpospolitej nastąpił znaczny rozwój miasta. II wojna światowa przyniosła znów ogromne zniszczenia, których skutki szybko zaczęto. W 1954 roku  wskrzeszony Wodzisław stał się siedzibą władz powiatowych. Powstały nowe osiedla mieszkaniowe i liczba ludności wzrastała w szybkim tempie. W skład Wodzisławia aż do 1992 roku, czyli do wprowadzenia w życie nowego podziału administracyjnego, wchodziły takie miasta, jak: Pszów, Rydułtowy, Radlin. Obecnie miasto liczy ok. 45 tys. mieszkańców i jest centrum powiatu wodzisławskiego .
-Kościół, prawdopodobnie drewniany, został wzniesiony na miejscu obecnego kościoła parafialnego. Natomiast kościół murowany wybudowano około  1528 roku. Przetrwał on do pożaru z 12 czerwca 1822, kiedy wraz z miastem spłonął. Po tym wydarzeniu przeszedł gruntowne remonty w 1823 i w 1901 roku . W 1904 roku proboszczem został ks. [[ Weltike Henryk|  Henryk Weltike]], który podjął się budowy nowego kościoła. Prace przy budowie rozpoczęto 26 czerwca 1909, a miesiąc wcześniej rozebrano stary kościół.  15 sierpnia 1909  poświęcono i położono kamień węgielny pod budowę kościoła. Projektantem kościoła w stylu neogotyckim został architekt [[Schneider Ludwig|Ludwik Schneider]] z Wrocławia, a wykonawcą wszystkich prac budowlanych była firma „Grzonka”. Kościół w stanie surowym zbudowano w ciągu 12 miesięcy. 17 listopada 1911 odbyła się konsekracja kościoła, której dokonał ks. prałat Frank. Do nowego kościoła przeniesiono z rozebranej świątyni trzy dzwony śpiżowe wykonane w Opawie przez firmę Franciszka Stonkiego, które zabrali Niemcy podczas II wojny światowej. W 1912 roku  zostały zamontowane w kościele 27-rejestrowe organy firmy Berschdorf z Nysy, które po wielu remontach przetrwały do czasów obecnych. Na 40 metrowej wieży w 1916 roku  umieszczono zegar 4-tarczowy o wymiarach 2x2 metry, który został wykonany przez firmę z Głogówka. Na głównej ścianie prezbiterium znajdowała się drewniana, złocona nadstawa ołtarza z olejnym obrazem M.B. Wniebowziętej w środku. Nad nim Serce Pana Jezusa, a z boku figury przedstawiające  [[ Św. Elżbieta | Św. Elżbietę  ]] z różami i Św. Antoniego. Na bokach znajdowały się płaskorzeźby przedstawiające 4 ofiary ze ST i NT .
+Parafia swój początek datuje na 1257 rok, kiedy to powstało miasto. Świadczy o tym dokument pochodzący z 1299 roku, mówiący o podziale księstwa opolsko-raciborskiego pomiędzy książęta: Władysława i Przemysława. Spisał go pleban wodzisławski- Jesco (Jan, Jaśko), który jest uważany za pierwszego proboszcza parafii.
-W czasie II wojny światowej kościół uległ poważnemu zniszczeniu. Ostatecznie ślady wojny usunięto w 1955 roku,   kiedy to przywrócono wygląd koscioła sprzed wojny z wyjątkiem wieży, która nie odzyskała pięknego barokowego kształtu. W 1958 roku  zainstalowano trzy nowe dzwony: [[św. Barbara]] , [[św. Józef]]  i [[ św. Katarzyna Aleksandryjska|św. Katarzyna]] , wykonane przez firmę Niesbroj z Rudy Śląskiej. Zmiany w wyglądzie kościoła zaczęły się w 1969 roku, kiedy to nowy ołtarz został przystosowany do liturgii posoborowej. W 1983 roku nad ołtarzem głównym pojawił się 4-metrowy obraz namalowany na drewnie. Znajduje się on tam obecnie i przedstawia Wniebowzięcie N.M.P. Tradycyjny wygląd wieży został przywrócony 8 sierpnia 2001. W tym dniu założono barokowy hełm, bedący repliką tego sprzed 90 lat z 4-metrowym krzyżem.  4 lipca 2000  po uprzednim wyburzeniu, pochodzącego z 1796 roku, budynku probostwa, rozpoczęto budowę nowego.  10 marca 2005  abp [[Zimoń Damian| Damian Zimoń  ]] poświęcił nowe probostwo wraz ze znajdującą się wewnątrz, kaplicą pw. Dobrego Pasterza .
+Kościół, prawdopodobnie drewniany, został wzniesiony na miejscu obecnego kościoła parafialnego. Natomiast kościół murowany wybudowano około  1528 roku. Przetrwał on do pożaru z 12 czerwca 1822, kiedy wraz z miastem spłonął. Po tym wydarzeniu przeszedł gruntowne remonty w 1823 i w 1901 roku . W 1904 roku proboszczem został ks. [[ Weltike Henryk|  Henryk Weltike]], który podjął się budowy nowego kościoła. Prace przy budowie rozpoczęto 26 czerwca 1909, a miesiąc wcześniej rozebrano stary kościół.  15 sierpnia 1909  poświęcono i położono kamień węgielny pod budowę nowej świątyni. Projektantem kościoła w stylu neogotyckim został architekt [[Schneider Ludwig|Ludwik Schneider]] z Wrocławia, a wykonawcą wszystkich prac budowlanych była firma „Grzonka”. Kościół w stanie surowym zbudowano w ciągu 12 miesięcy. 17 listopada 1911 odbyła się konsekracja, której dokonał ks. prałat Frank. Do nowego kościoła przeniesiono z rozebranej świątyni trzy dzwony spiżowe, wykonane w Opawie przez firmę Franciszka Stonkiego, które zarekwirowali Niemcy podczas II wojny światowej. W 1912 roku  zostały zamontowane w kościele 27-rejestrowe organy firmy Berschdorf z Nysy, które po wielu remontach przetrwały do czasów obecnych. Na 40 metrowej wieży w 1916 roku  umieszczono zegar 4-tarczowy o wymiarach 2x2 metry, który został wykonany przez firmę z Głogówka. Na głównej ścianie prezbiterium znajdowała się drewniana, złocona nadstawa ołtarzowa z olejnym obrazem Matki Boskiej Wniebowziętej w centralnej części. Nad nim wizerunek Serca Jezusowego, z boku umieszczono zaś figury przedstawiające  [[Św. Elżbieta|Św. Elżbietę]] z różami i Św. Antoniego. Na bokach znajdowały się płaskorzeźby przedstawiające cztery ofiary ze Starego i Nowego Testamentu .
+W czasie II wojny światowej kościół uległ poważnemu zniszczeniu. Ostatecznie ślady wojny usunięto w 1955 roku,   kiedy to przywrócono jego wygląd sprzed wojny z wyjątkiem wieży, która nie odzyskała charakterystycznego, barokowego kształtu. W 1958 roku  zainstalowano trzy nowe dzwony: [[św. Barbara]] , [[św. Józef]]  i [[ św. Katarzyna Aleksandryjska|św. Katarzyna]] , wykonane przez firmę Niesbroj z Rudy Śląskiej. Zmiany w wyglądzie kościoła zaczęły się w 1969 roku, kiedy to nowy ołtarz został przystosowany do liturgii posoborowej. W 1983 roku nad ołtarzem głównym pojawił się 4-metrowy obraz namalowany na drewnie. Znajduje się on tam obecnie i przedstawia Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny. Tradycyjny wygląd wieży został przywrócony 8 sierpnia 2001. W tym dniu założono u jej szczytu barokowy hełm, będący repliką tego sprzed 90 lat z 4-metrowym krzyżem.  4 lipca 2000  po uprzednim wyburzeniu, pochodzącego z 1796 roku, budynku probostwa, rozpoczęto budowę nowego.  10 marca 2005  abp [[Zimoń Damian| Damian Zimoń  ]] poświęcił nowe probostwo wraz ze znajdującą się wewnątrz, kaplicą pw. Dobrego Pasterza .
-Wraz z początkiem istnienia parafii zaczęły powstawać liczne grupy parafialne. To zjawisko mocno wpływało i nadal wpływa na rozwój i umocnienie życia religijnego wiernych. W 1923 roku w parafii działały następujące bractwa i stowarzyszenia katolickie: Bractwo Szkaplerza NMP, III Zakon św. Franciszka, Arcybractwo do Pocieszania NMP, Arcybractwo św. Wincentego a Paulo, [[Żywy Różaniec]], Arcybractwo do Serca Pana Jezusa i Kongregacja Mariańska dla dziewcząt. W 1930 roku  została założona Krucjata Eucharystyczna. Po II wojnie światowej mimo ograniczeń ze strony władz państwowych, działalność grup parafialnych nadal rozwijała się. Na początku lat 70-tych działalność w parafii rozpoczął Ruch-Światło-Życie, a 16 października.1978  pierwsze spotkanie miał Ruch Domowego Kościoła. Obecnie w parafii działa 26 grup religijnych. Są to m.in.: Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży, [[Legion Maryi]]  Stowarzyszenie Rodzin Katolickich, Droga Neokatechumenalna, [[Dzieci Maryi]] , Ministranci, Katecheza dla dorosłych, Chór „Assumptio Beatae Mariae Virginis”, Róże Różańcowe – Żywy Różaniec. Wielki wpływ na rozwój duszpasterstwa miały Misje Święte, które odbyły się w parafii dziesięciokrotnie w latach: 1928, 1938, 1948, 1958, 1966, 1972, 1982, 1990, 1999, 2007. Ważną rzeczywistością w umacnianiu duchowości parafian jest, zorganizowana od 2000 roku w jednym z bocznych ołtarzy, Kaplica Wiecznej Adoracji Najświętszego Sakramentu. Ogromną wagę przywiązuje się do kultywowania istniejącej od początku parafii tradycji pielgrzymkowej. Cała parafia, oraz poszczególne grupy parafialne, w wyznaczonych porach roku, pielgrzymują do Turzy Śląskiej, Pszowa, Skrzyszowa i na Jasną Górę. Na terenie parafii znajduje się sześć kapliczek murowanych, pochodzących z okresu XIX i początku XX wieku. Wielkim przejawem pobożności w życiu parafii jest także obecność dziewięciu krzyży przydrożnych . Obecnie parafia liczy 12500 wiernych i obejmuje swoim zasięgiem ścisłe centrum miasta.
+Wraz z początkiem istnienia parafii zaczęły powstawać liczne grupy parafialne. To zjawisko mocno wpływało i wciążwpływa na rozwój i umocnienie życia religijnego wiernych. W 1923 roku w parafii działały następujące bractwa i stowarzyszenia katolickie: Bractwo Szkaplerza NMP, III Zakon św. Franciszka, Arcybractwo do Pocieszania NMP, Arcybractwo św. Wincentego a Paulo, [[Żywy Różaniec]], Arcybractwo do Serca Pana Jezusa i Kongregacja Mariańska dla dziewcząt. W 1930 roku  została założona Krucjata Eucharystyczna. Po II wojnie światowej mimo ograniczeń ze strony władz państwowych, działalność grup parafialnych nadal rozwijała się. Na początku lat 70-tych działalność w parafii rozpoczął Ruch-Światło-Życie, a 16 października.1978  pierwsze spotkanie miał Ruch Domowego Kościoła. Obecnie w parafii działa 26 grup religijnych. Są to m.in.: Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży, [[Legion Maryi]]  Stowarzyszenie Rodzin Katolickich, Droga Neokatechumenalna, [[Dzieci Maryi]] , Ministranci, Katecheza dla dorosłych, Chór „Assumptio Beatae Mariae Virginis”, Róże Różańcowe – Żywy Różaniec. Wielki wpływ na rozwój duszpasterstwa miały Misje Święte, które odbyły się w parafii dziesięciokrotnie w latach: 1928, 1938, 1948, 1958, 1966, 1972, 1982, 1990, 1999, 2007. Ważną rzeczywistością w umacnianiu duchowości parafian jest, zorganizowana od 2000 roku w jednym z bocznych ołtarzy, Kaplica Wiecznej Adoracji Najświętszego Sakramentu. Ogromną wagę przywiązuje się do kultywowania istniejącej od początku parafii tradycji pielgrzymkowej. Cała parafia, oraz poszczególne grupy parafialne, w wyznaczonych porach roku, pielgrzymują do Turzy Śląskiej, Pszowa, Skrzyszowa i na Jasną Górę. Na terenie parafii znajduje się sześć kapliczek murowanych, pochodzących z okresu XIX i początku XX wieku. Wielkim przejawem pobożności w życiu parafii jest także obecność dziewięciu krzyży przydrożnych . Obecnie parafia liczy 12500 wiernych i obejmuje swoim zasięgiem ścisłe centrum miasta.
 == Proboszczowie ==