Parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa w Paprocanach

Z e-ncyklopedia
Paprocanykosciol1.JPG
KosciolPaprocany2.jpg

Pierwsza wzmianka o Paprocanach jest stosunkowo późna, bo pochodzi z ok. 1470 roku z Liber beneficiorum. Długosz pisze, że wieś jest własnością księcia raciborskiego i należy do parafii lędzińskiej, do której mieszkańcy Paprocan uiszczają dziesięcinę. Ok. 1482 roku Paprocany wcielono do pobliskich Tychów, w których w tym czasie utworzono samodzielną parafię i zbudowano kościół pw. św. Marii Magdaleny. Informacje o przynależności Paprocan do Tychów znajdują się w Liber retaxationum, czyli księdze oszacowań, spisanej w celu pobierania podatku od osób duchownych za biskupa krakowskiego Piotra Tomickiego w 1529 roku.

Do rozwoju wsi, w znacznej mierze, przyczyniła się powstała w 1703 roku kuźnica żelazna, zwana Paprocką Hutą. Jej usytuowanie, na skraju lasu, nad rzeką Gostynią, nie było przypadkowe, bowiem piec, który topił rudę sprowadzaną z Bytomia, był opalany węglem drzewnym, a urządzenie dymarskie wprawiała w ruch woda rzeki. Z biegiem czasu, w okolicy huty został utworzony staw paprocański o powierzchni 240 ha, który miał uniezależnić pracę huty od wahającego się poziomu wody w rzece. Chociaż huta należała do najważniejszych na Górnym Śląsku, to trudności komunikacyjne spowodowały, że w drugiej połowie XIX wieku huta została zamknięta, a w 1878 roku przystąpiono do jej rozbiórki. Część byłych pracowników huty znalazła zatrudnienie w pobliskim lesie, a pozostali byli zmuszeni wyemigrować za chlebem do okręgu przemysłowego.

Z powodu znacznej, bo liczącej 4,5 km odległości wsi od kościoła w Tychach, mieszkańcy Paprocan od 1931 roku starali się o budowę własnego kościoła. Zwrócili się z tym do tyskiego proboszcza, ks. Jana Osyry. Ten, prawdopodobnie w obawie o własne utrzymanie, przez dwa lata pozostawał obojętny na nalegania parafian. W związku z tym, przedsiębiorczy mieszkańcy spontanicznie powołali Społeczny Komitet Budowy Kościoła. Jeden z jego członków, rolnik Karol Goj, przeznaczył pod budowę kościoła grunt o powierzchni 969 m kw. Miejsce to przede wszystkim miało znaczenie patriotyczne. Stamtąd bowiem wyruszali, pochodzący z Paprocan i sąsiednich Urbanowic, Cielmic oraz Wygorzela, powstańcy na zwycięską bitwę z Niemcami, do której doszło 16 sierpnia 1919 roku, podczas I Powstania Śląskiego. Dlatego też kościółek, którego budowę rozpoczęto w 1935 roku, obok wymiaru sakralnego, miał pełnić funkcję pomnika ku czci poległych powstańców.

Kierownictwo nad budową skromnego obiektu o powierzchni 150 m kw. sprawował technik Jerzy Szymiczek. Proboszcza o całym przedsięwzięciu poinformowano, gdy budowa już trwała. Dlatego kamień węgielny został przez niego poświęcony dopiero w czerwcu 1937 roku. O niechęci proboszcza do budowy kościoła dobrze świadczy sytuacja, że gdy przejeżdżał w pobliżu budowy w drodze do chorego, to odwracał głowę, by nie patrzeć na powstający kościół. Zanim zdążono uregulować sprawy prawno-administracyjne, kościółek był już zadaszony. Poświęcenie obiektu z winy proboszcza było opóźniane. Ostatecznie poświęcono go 13 października 1937 i dokonał tego delegat Kurii Diecezjalnej ks. infułat Wilhelm Kasperlik w obecności ks. dra Emila Szramka, ks. proboszcza Osyry oraz ks. Kuboszka. Tym samym w Tychach zaczął funkcjonować drugi obiekt sakralny pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa, jako filia parafii św. Marii Magdaleny.

Pomalowany przez pochodzącego z Tarnowskich Gór Machwicę kościół mieścił 500 osób. Pomimo dogodnej lokalizacji dla tej części parafian, proboszcz postanowił, że kościół będzie otwarty tylko kilka razy do roku, np. podczas odpustu czy kiermaszu. Niedający za wygraną mieszkańcy Paprocan, aż do 1939 roku zbierali spośród siebie intencje mszalne, z których ofiara była przeznaczana dla proboszcza oraz na jego dowóz z Tychów do Paprocan samochodem. Ostatecznie Msze św. były odprawiane w każdą niedzielę. Do kościoła w Paprocanach uczęszczali również mieszkańcy pobliskich Cielmic, mimo że do zakończenia II wojny światowej przynależeli do parafii w Bieruniu Starym.

W 1943 roku Paprocany zostały podniesione przez wikariusza generalnego ks. Franciszka Woźnicę do rangi samodzielnej jednostki duszpasterskiej - lokalii. Od tego momentu został tu skierowany duszpasterz, tzw. Pfarvikar, ks. Paweł Wyciślik. Była to część planu ks. Negwera, który zalecał tworzenie samodzielnych placówek duszpasterskich. Dzięki temu przydzieleni do nich duszpasterze zostali uchronieni przed wcieleniem do służby w Wehrmachcie. 1 maja 1946 z lokalii utworzono kurację Cielmice-Paprocany. Parafia w Paprocanach została erygowana 28 maja 1957 roku.

W latach 70. XX wieku parafia paprocańska liczyła około 10 tysięcy wiernych. Brakowało więc miejsca dla parafian nie tylko w samym kościółku, ale także nie było pomieszczeń potrzebnych do prowadzenia katechez. Dodatkowo wzrastająca ilość osiedli w Tychach, przekładała się na nieustanny wzrost liczby parafian. Pomimo próśb księdza administratora, władze lokalne i wojewódzkie nie udzieliły zezwolenia na budowę nowego kościoła. Oficjalnym powodem był brak materiałów budowlanych. Jednakże w obawie przed wybuchem niezadowolenia mieszkańców, jakie już miało miejsce na Wybrzeżu Gdańskim, ostatecznie władze ustąpiły. Wydano zezwolenie na powiększenie obiektu, ale kosztem wyburzenia dotychczasowego obiektu sakralnego, a co za tym idzie, zniszczenia symbolu patriotyzmu w Paprocanach. Ze względów propagandowych, o jakie postarały się władze państwowe, jak również czysto gospodarczych, ks. Porcek przystał na proponowane warunki. Zniszczenie małego kościółka zaowocowało otrzymaniem działki budowlanej o powierzchni 0,25 ha pod nowy kościół wraz z zapleczem administracyjno-katechetycznym. Jednak przebieg wyburzania doprowadził do rozgoryczenia wśród mieszkańców. Nie wyrażali oni bowiem aprobaty na bezczeszczenie pomnika swoich bliskich. Dotychczasowy budowniczy został więc dekretem biskupa katowickiego odwołany, a jego miejsce zajął ks. Franciszek Resiak.

Nowy proboszcz, kontynuując rozbiórkę, jeszcze w 1972 roku zapoznał się ze sporządzonym wcześniej projektem nowego kościoła. Jego autorem był architekt inż. Adrian Szendzielorz z Siemianowic Śląskich, który zaprojektował także prezbiterium, ołtarz oraz ambonę. Do listopada 1972 roku Msze św. były sprawowane na niezadaszonym ołtarzu. Ostatecznie postanowiono zbudować nad nim wiatę z twardych płyt pilśniowych, zamykaną zasłoną z kotary. W takich warunkach sprawowane były wszystkie sakramenty. O postawieniu zadaszenia doniesiono dyrektorowi do spraw wyznań, który przyjechał skontrolować poczynania budowniczych w obawie przed równoczesną budową dwóch kościołów. Po dokonaniu wizji odstąpił od sprawy. Od grudnia 1972 roku wszystkie nabożeństwa odbywały się w kaplicy Wieczerzy Pańskiej pod kościołem, której obrys wyznaczał powierzchnię pierwszego kościółka. Na pamiątkę po kościółku-pomniku, pozostawiono jedną ścianę, stanowiącą fragment muru starego obiektu. Z polecenia ks. Millera dekorację wnętrza kościoła zlecono pochodzącemu z Mikołowa artyście plastykowi Franciszkowi Gielowi. Poświęcenia kościoła w stanie surowym dokonał bp Herbert Bednorz 10 czerwca 1973 w obecności pięciu tysięcy parafian. Odbyło się ono wbrew woli władz administracyjnych, które nie sporządziły do tego czasu protokołu odbioru. Nowy budynek zachował dotychczasowy tytuł Najświętszego Serca Pana Jezusa.

W 1975 roku na terenie parafii mieszkało już 33 tysiące wiernych. Msze św. były sprawowane co godzinę z piętnastoma minutami przerwy przez zmieniających się sześciu duszpasterzy. Dotychczasowe probostwo, będące domkiem jednorodzinnym, w 1975 roku zostało rozbudowane. W 1979 roku uzyskano zgodę na dobudowanie po obu stronach, wzdłuż kościoła tzw. wykuszów, których celem było pomieszczenie większej liczby wiernych w kościele. Ich budowa została ukończona rok później. Dzięki temu, że łączyły one główny kościół z dolną kaplicą, w jednej Mszy św. mogli równocześnie uczestniczyć wierni zgromadzeni w kościele jak i przebywający w kaplicy Wieczerzy Pańskiej, która pełniła funkcję kościoła dziennego. W latach 80. pod kościołem, w piwnicach probostwa oraz w budynku gospodarczym zostały utworzone salki, w których odbywała się przykościelna katecheza.

Na szczególną uwagę w wystroju wnętrza zasługuje znajdująca się w prezbiterium płaskorzeźba w kształcie krzyża, zawierająca liczne sceny biblijne, począwszy od ofiary Abla, aż po Zesłanie Ducha Świętego. W jej centrum widoczny jest Chrystus Pantokrator z ukazanym Najświętszym Sercem. Płaskorzeźba o powierzchni 35 m kw. została wyklepana z miedzianej blachy, a następnie galwanicznie posrebrzona. Całością przedsięwzięcia zajął się inż. Piotr Szopa. Po bokach prezbiterium umieszczone są dwa witraże, przedstawiające Zmartwychwstanie oraz Sąd Ostateczny. Charakteryzują się one optymistyczną, napawającą nadzieją kolorystyką. Ich łączna powierzchnia to 70 m kw. Ostatecznie wystroju kościoła nie udało się skończyć. W pozostałych bowiem oknach zamierzano umieścić witraże, prezentujące kwiaty polskie. Jednak z powodu zaginięcia projektu, plan nie został zrealizowany.

W Paprocanach cześć Najświętszego Serca Pana Jezusa odnotowano jeszcze przed budową pierwszego kościółka. Wskazuje na to powstała w 1932 roku przydrożna figura Najświętszego Serca Pana Jezusa, znajdująca się w ogrodzie posesji przy ulicy Paprocańskiej. Została ona ufundowana przez Karla Moja, o czym informuje umieszczony pod figurą napis. Parafia paprocańska była pierwszą parafią, która odłączyła się od parafii św. Marii Magdaleny w Tychach. Jednak z powodu znacznego wzrostu liczby mieszkańców w całym mieście, na przestrzeni lat dochodziło do kolejnych podziałów. Najpierw 10 kwietnia 1977 erygowano parafię w Cielmicach. W 1983 roku ok. 16 tys. wiernych zostało odłączonych od parafii paprocańskiej i przydzielono ich do nowej parafii św. Krzysztofa. W 1984 roku ok. 4 tys. parafian przeszło do powstałej wówczas parafii św. Maksymiliana Kolbego, w roku 1989 ok. 12 tys. do parafii bł. Karoliny. Ostatni podział Paprocan miał miejsce 16 maja 1996 na rzecz tworzonej przez franciszkanów parafii św. Franciszka z Asyżu i św. Klary. Wówczas liczba parafian w Paprocanach zmniejszyła się o ok. 6,5 tys. Obecnie parafia paprocańska liczy ok. 3,5 tys. wiernych.

Proboszczowie

Bibliografia

J. Wycisło, F. Resiak, Budowa nowych kościołów i erygowanie parafii, [w:] Tychy. Monografia miasta 1945-1993, red. M. Szczepański, Tychy 1996, s. 315-316, 321-322; Kronika parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Paprocanach, t. 1; Ankieta dotycząca historii parafii i budowy kościoła pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa z 1992 roku, opr. F. Resiak i J. Wycisło; Schematyzm (1993); Katalog Archidiecezji Katowickiej 2005, Katowice 2005, s. 742-743; C. Grot, Paprocany. Szkic monograficzny wioski górnośląskiej. Przeszłość i teraźniejszość, Paprocany 1938, s. 13-15, 18, 34; Straty wojenne. Zabytkowe dzwony utracone w latach 1939-1945 w granicach Polski po 1945, t. 3 Województwo śląskie, cz. 1 diecezja katowicka wraz z częścią diecezji częstochowskiej, opr. P. Nadolski, Katowice 2008, s. 226.