Parafia Matki Bożej Różańcowej w Rudzie

Z e-ncyklopedia
Ruda Rozancowa021.jpg
Ruda Rozan1.jpg

Historia miejscowości

W połowie XVIII wieku właścicielem Rudy, sąsiednich Biskupic oraz Pławniowic (wchodzących w skład majoratu rudzko-biskupicko-pławniowickiego) był Franciszek Wolfgang baron von Stechow, pierwszy landrat (starosta) powiatu gliwicko-toszeckiego po zajęciu Śląska przez Prusy. Sprowadził z Saksonii dwóch doświadczonych górników, którym polecił wykopanie szybu i poszukiwania rudy żelaza. Nie doczekał się on męskiego potomka. Swoją córkę Elżbietę von Stechow w 1748 roku wydał za mąż za pochodzącego z Piemontu hrabiego Giovanniego Baptistę Angelo Ballestrero, a jego majątek przeszedł w ręce Ballestremów. W 1798 roku właścicielem opisywanych ziem został hrabia Karol Franciszek von Ballestrem. Ruda rozwijała się. Podczas gdy w 1891 roku miejscowość liczyła 9500 mieszkańców, w 1902 roku ich liczba wzrosła do 15000 tysięcy. W samym centrum Rudy w przeciągu jedenastu lat przybyło przeszło trzy tysiące mieszkańców. W rozwijającej się Rudzie, zaliczanej do najstarszych osad na Górnym Śląsku, a wzmiankowanej już w trzynastym wieku w tzw. Rejestrze Ujazdowskim, nie było dotąd kościoła. Na msze św. i nabożeństwa wszyscy zdążali więc do Biskupic. Powiększająca się rudzka osada potrzebowała własnego miejsca kultu.

Budowa kościoła

Decyzję o budowie kościoła w Rudzie hrabia Karol Wolfgang Ballestrem podjął, gdy liczba rudzian osiągnęła pięć tysięcy. Kościół zlokalizowano w ówczesnym centrum miejscowości, w pobliżu rudzkiego dworu i w bezpośrednim sąsiedztwie najstarszej części Rudy, wznoszącej się na terenach otoczonych ulicami: Gitsstrasse od południa, Schlosstrasse od zachodu, Schulstrasse od północy i Hauptstrasse od wschodu. Budowano ją jako bezwieżową, o cechach neogotyckich, całkowitej długości wewnętrznej czterdziestu sześciu i szerokości czternastu metrów. Pod nieobecność chorego wówczas ks. Karola Pressfreunda, proboszcza biskupickiego, fundamenty pierwszego rudzkiego kościoła poświęcił starszy wikary z Biskupic, ks. Jaroschek. Projekt kościoła i przylegających do niego budynków opracował budowniczy i mistrz murarski Wachtel z Gliwic. Budowa rozpoczęta w kwietniu 1869 roku, została zakończona w listopadzie tegoż roku. Na patronkę budowanego kościoła wybrał Matkę Bożą Różańcową, na co wpływ miała zapewne Maryjna pobożność fundatora i całej jego rodziny.

Akt fundacyjny kościoła został sporządzony 10 listopada 1869. Pierwszy kościół ucieszył mieszkańców Rudy. Położony był jednak w sporej odległości od północnych części Rudy: Rudzkiej Kuźnicy i kolonii „Karol”. Wkrótce też i on okazał się dla mieszkańców zbyt ciasny.

Pierwszy kościół w Rudzie nie posiadał wieży, miał cechy neogotyckie. Kościół, który przyjął wezwanie Najświętszej Maryi Panny Królowej Różańca Świętego, został poświęcony 10 listopada 1869 przez ówczesnego dziekana dekanatu bytomskiego i proboszcza biskupickiego ks. Karola Pressfreunda, w asyście pierwszego jezuity osiadłego w Rudzie - o. Karola Schaffa SJ.

W centralnej części nastawy ołtarzowej znajdował się artystycznie wykonany obraz patronki kościoła. Z Jej prawej strony został umieszczony wizerunek św. Józefa, po lewej - obraz przedstawiający św. Barbarę orędowniczkę górników w ich „ostatniej godzinie”, zaś św. Józef patronuje robotnikom, a ponadto był ulubionym świętym w rodzinie Ballestremów. W lewym ołtarzu bocznym umieszczono obraz św. Ignacego Loyoli, założyciela zakonu jezuitów, prawy poświęcony był Najświętszemu Sercu Pana Jezusa.

Rozbudowa kościoła

W 1890 roku nastąpiła rozbudowa kościoła, przeprowadzona z fundacji hr. Franciszka Ballestrema, który od 1879 roku, stał na czele majoratu. Została wówczas dobudowana pięcioboczna absyda, a pod nią krypta. Wzniesiono także wtedy - od południowej strony kościoła kaplicę Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. Okna absydy zostały upiększone witrażami z wizerunkami świętych, których imiona nosili najbliżsi członkowie rodziny Franciszka Ballestrema, a zatem on sam, jego żona, ojciec i najstarszy syn. W zachowanych witrażach przedstawiono więc, w takiej właśnie kolejności, od prawej do lewej strony: św. Franciszka Ksawerego, św. Jadwigę Śląską, św. Karola Boromeusza i św. Walentego. Witraże zostały również ozdobione herbami rodowymi rodziny Ballestremów. Tabernakulum posiada ornamentykę opartą na motywie Pelikana z Księgi Apokalipsy. Zabytkiem z II połowy XIX wieku są organy, wykonane prawdopodobnie pod koniec XIX wieku przez Karola Volkmanna, a także dzwony: Matka Boska Różańcowa, Św. Ignacy Loyola, Św. Stanisław Kostka. Dla upamiętnienia pierwszej pielgrzymki Ojca Świętego Jana Pawła II do Ojczyzny w 1979 roku i w celu uczczenia półwiecza parafii, 15 czerwca 1980, bp Józef Kurpas , poświęcił 3 nowe dzwony: Jan Paweł II z napisem: Nie lękajcie się; Św. Ignacy Loyola z inskrypcją: Na większą chwałę Bożą; Królowa Różańca Św. z dedykacją: Z okazji 50-lecia parafii Matki Boskiej Różańcowej w Rudzie Śląskiej, za pontyfikatu Jana Pawła II, ufundowali Parafianie. W 1997 roku ściany ozdobiono czternastoma obrazami namalowanymi przez Kazimierza Kaliskiego, przedstawiającymi sceny poszczególnych Tajemnic Różańca Świętego.

W okresie kulturkampfu, w 1872 roku jezuici zmuszeni byli odejść z Rudy. Od sierpnia 1872 roku posługę duszpasterską w Rudzie sprawowali księża diecezjalni. W 1901 roku został założony cmentarz. Na głównej alei cmentarza usytuowany jest Pomnik - mauzoleum dla uczczenia pamięci powstańców poległych w trzech kolejnych powstaniach śląskich oraz dla upamiętnienia martyrologii mieszkańców Rudy, którzy zginęli w więzieniach i obozach koncentracyjnych.

W wyniku zmian politycznych, w 1922 roku, ordynariusz wrocławski, kard. Adolf Bertram zezwolił na powtórne założenie rezydencji jezuickiej w Rudzie. 30 czerwca 1922, w kilka dni po przejęciu miejscowości przez władze polskie, jezuici powrócili do Rudy. Po utworzeniu diecezji katowickiej administrator apostolski ks. August Hlond ustanowił nowe dekanaty, m.in. rudzki. Na pierwszego dziekana powołano ks. Pawła Sigullę , proboszcza Orzegowa. 31 grudnia 1928, bp A. Lisiecki utworzył parafię Matki Boskiej Różańcowej w Rudzie, co oznaczało jednocześnie, że kościół ów stał się kościołem parafialnym i przestał pełnić rolę kościoła pomocniczego. W kościele parafialnym odbywały się w niedziele i święta cztery Msze św., w tym trzy w języku polskim i jedna w języku niemieckim. W związku z szeroką działalnością apostolską prowadzoną przez zakon jezuitów, wystąpili oni z rezygnacją dalszego prowadzenie parafii. Bp Damian Zimoń 12 grudnia 1986 powierzył parafię duchowieństwu diecezjalnemu. 12 lutego 1987 generał Towarzystwa Jezusowego o. Peter Hans Kolvenbach SJ ogłosił dekret o rozwiązaniu rezydencji jezuickiej w Rudzie.

Kaplica św. Józefa

Równolegle z kościołem Matki Bożej Różańcowej w 1870 roku zbudowano dla mieszkańców Rudzkiej Kuźnicy kaplicę św. Józefa.W jej pobliżu w 1901 roku hr. Franciszek Ballestrem rozpoczął budowę nowego kościoła pw. św. Józefa. Jego budowę zakończono w listopadzie 1906 roku. Odtąd Kościół Matki Boskiej Różańcowej, stał się kościołem pomocniczym. W 1908 roku wikarym w parafii św. Józefa został ks. Józef Czempiel . Do 1910 roku, mieszkał na probostwie przy starym kościele Matki Boskiej Różańcowej, a w Rudzie prowadził działalność w ruchu abstynenckim.

Krzyże przydrożne i inne obiekty sakralne

Od 1922 roku na skrzyżowaniu ulic Wolności z Kościelną, w narożnym budynku znajduje się rzadko spotykany rodzaj murowanej groty-kaplicy przydrożnej, otwierającej się do wnętrza wielką ostrołukową arkadą na pomieszczenie Grupy Ukrzyżowania (z 1893 roku). Na drodze prowadzącej z Rudy do Orzegowa usytuowana jest Grota z figurą Matki Bożej, która w trudnych czasach komunizmu gromadziła na wspólne nabożeństwa wiernych z sąsiednich parafii.

Bractwa i stowarzyszenia

W latach 1870-1872 powstało bractwo maryjne - Żywy Różaniec, Bractwo Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny i Bractwo Pocieszenia Najświętszej Maryi Panny, Dzieło Dziecięctwa Pana Jezusa,którego celem było zainteresowanie dzieci sprawami misyjnymi. W 1904 roku w Rudzie powstało bractwo Straży Honorowej szerzące kult Najświętszego Serca Pana Jezusa, założone w Bourg we Francji w 1863 roku. Dzięki jezuitom na terenie Górnego Śląska pojawiło się Apostolstwo Modlitwy. Jego celem było krzewienie czci Najświętszego Serca Pana Jezusa. Działała również przy rudzkiej kuracji Kongregacja Mariańska Panien (KMP). Została założona w 1901 roku, dzieliła się na polskie i niemieckie członkinie. Od 1901 roku przy rudzkiej parafii działało Bractwo Wstrzemięźliwości. Do stowarzyszeń społeczno-kulturalno-wychowawczych zaliczało się Towarzystwo św. Alojzego , założone w 1871 roku w Bytomiu przez ks. Norberta Bonczyka , poetę śląskiego. W kuracji rudzkiej było też przejściowo Katolickie Stowarzyszenie Mężów i Młodzieńców, a potem Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży (KSM), założone w 1903 roku. W 1930 roku zostało założone Stowarzyszenie Pań Miłosierdzia św. Wincentego a' Paulo, skupiające około 400 członkiń, które zajmowały się działalnością charytatywną. W następnym roku przy kancelarii parafialnej powstało biuro dobroczynności „Caritas”

Proboszczowie

Bibliografia

Dekret erekcji parafii, WD 1928, nr 12, s. 78; Informacja o zmianie granic parafii, WD 1959, nr 3, s. 44; A. Ratka, Kościół Matki Boskiej Różańcowej w Rudzie Śląskiej. Od rezydencji jezuickiej i kuracji do parafii, Ruda Śl. 2000; Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564-1995, opr. L. Grzebień, Kraków 1996, s. 582; Straty wojenne. Zabytkowe dzwony utracone w latach 1939-1945 w granicach Polski po 1945, t. 3 Województwo Śląskie, cz. 1 diecezja katowicka wraz z częścią diecezji częstochowskiej, opr. P. Nadolski, Katowice 2008, s. 253; E. Raszczyk, Historia i dziesięcioletni plan pracy duszpasterskiej w parafii M. B. Różańcowej w Rudzie Śl., mps w Bibliotece WTL UŚ w Katowicach; M. Rzepka, Nadal świętuję Barbórkę. Parafia pw. Matki Bożej Różańcowej w Rudzie, GN 2004, nr 42 (dodatek katowicki), s. 8; D. Głazek, Domus Celeberrima Architektura sakralna (katolicka) w przemysłowej części Górnego Śląska 1870-1914, Katowice 2003, s. 224.