Parafia Imienia Najświętszej Maryi Panny i św. Bartłomieja w Piekarach Śląskich

Z e-ncyklopedia
Piekary bazylika fasada.jpg
Piekary oltarz.jpg
Piekary rajski plac.jpg

Historia

Wiek XIV to okres, na który należy datować budowę kościoła pw. św. Bartłomieja w Piekarach Wielkich. Według pierwotnych planów miał być on wybudowany na wzgórzu Cerekwica. Jednakże, jak głosi legenda, materiał przeznaczony do budowy kościoła, który zwożono na Cerekwicę, ginął zawsze w nocy, a odnajdywano go rankiem następnego dnia w centrum osady. Wydarzenie to uznano za niezaprzeczalny znak boski, a drewniany, mały kościół, zamiast na wzgórzu - wybudowano we wsi. Konsekrowany został w 1318 roku i należał wówczas do diecezji krakowskiej.

Kościół i Cudowny Obraz Matki Bożej Piekarskiej

W niedługim czasie w okolicy rozeszła się wiadomość o słynącym cudami obrazie Matki Boskiej, który umieszczony był w bocznej nawie kościoła pw. św. Bartłomieja. Ikona niewiadomego pochodzenia, namalowana przez nieznanego autora przyciągała ludność okolicznych osad i miast szukającą pocieszenia i pomocy Matki Najświętszej. Cudu od Najświętszej Maryi Panny doznał także pewien pobożny kapłan - ks. Jakub Roczkowski, proboszcz parafii. Wiarygodne świadectwo o widzeniach w Piekarach spisał ks. Andrzej Wiercioskowicz w 1678 roku: Ja niżej podpisany świadczę sumieniem mojem i wiarą kapłańską, że przed 15 laty około 3 godziny w nocy w przytomności przewielebnego ks. Roczkowskiego Jakuba, proboszcza na ten czas w Piekarach, widziałem światła dwa nakształt świec, które z górki Cerekwica zwanej spadały ku kościołowi w Piekarach i znowu wznosiły się w górę, zstępując przez całą godzinę. Na świadectwo tego widzenia podpisałem się tu własnoręcznie i pieczęcią stwierdziłem!

W II połowie XVII wieku, gdy w okolicach Tarnowskich Gór wybuchła epidemia cholery, stacjonujący w tym mieście jezuici zarządzili pielgrzymkę do piekarskiej ikony. Pamiętnikarze z tego okresu mówią, że w pielgrzymce tej wzięły udział wszystkie stany, a nawet tarnogórscy Żydzi. Wkrótce po tym wydarzeniu, zaraza ustała. Od tego czasu ruch pątniczy w Piekarach wzrósł do tego stopnia, że urzędujący proboszcz Roczkowski musiał prosić o pomoc jezuitów z Tarnowskich Gór, którzy za zgodą biskupa krakowskiego objęli probostwo w 1678 roku i duszpasterzowali tam przez następne 100 lat.

19 lutego 1680 obraz Najświętszej Maryi Panny z Piekar przewieziono do Pragi, na prośbę cesarza Leopolda I. Panowała tam wówczas zaraza morowa i dziesiątkowała ludność. 10 i 11 marca tego roku odbywały się w Pradze główne uroczystości, podczas których nieustannie odprawiano msze święte. Zaraza minęła, jednak trzy dni później wybuchła ponownie. Wówczas zorganizowano z udziałem obrazu, uroczystą procesję ulicami miasta. Zabieg ten pomógł ostatecznie i obraz obdarowany wotami dziękczynnymi, powrócił do Piekar 24 marca 1680.

Z błaganiem o pomoc zwrócił się do Matki Boskiej również sam król Jan III Sobieski, gdy w 1683 roku wyruszał pod Wiedeń, aby walczyć z Turkami. Pomoc Opatrzności połączona z męstwem władcy sprawiły, że 12 września 1683 Polska mogła świętować zwycięstwo. Na pamiątkę swojego pobytu, Jan III Sobieski ofiarował kościołowi dwa srebrne kielichy i patenę, zaś 300 lat później parafianie ufundowali na pamiątkę wiktorii wiedeńskiej tablicę, którą wmurowano w fasadę świątyni.

W 1702 roku cudami słynący obraz, ze względów bezpieczeństwa, przewieziono do Opola, gdzie do dziś znajduje się w kościele pw. Podwyższenia Krzyża Świętego. Pomimo tego faktu, ludzie wciąż zjeżdżali do Piekar, a Matka Boża wysłuchiwała kierowanych do Niej modlitw. Ks. Jerzy Bellman, superior jezuitów, miał spostrzeżenie to skonstatować tymi słowy: (...) nie pędzel tu mocen, ni praca człowieka, ni drzewo, ni płótno, jeno Duch Boży, który sobie to miejsce i ten lud upodobał.

W 1811 roku parafia piekarska została wraz z całym dekanatem bytomskim przeniesiona do diecezji wrocławskiej.

Budowa kościoła

Na początku XIX wieku pielgrzymki do Piekar stały się jeszcze częstsze i liczniejsze niż do tej pory. Wtedy też zwrócono uwagę na to, iż drewniany kościółek jest zbyt mały, aby przyjmować pątników. Nie bez znaczenia pozostawał również fakt, że budowla była bardzo wiekowa. Zapadła decyzja o wzniesieniu nowego kościoła w tym samym miejscu, jednak z powodu braku funduszy sprawa doczekała się początków realizacji dopiero w 1842 roku za sprawą proboszcza ks. Jana Alojzego Ficka.

Ksiądz Ficek wykazywał wyjątkowe talenty organizacyjne, a także cieszył się ogromnym uznaniem i zaufaniem wśród parafian. Te dwa fakty sprawiły, że podjął się trudnego zadania zebrania funduszy i przeprowadzenia planowanej od dawna inwestycji - budowy kościoła. Budowa trwała od 1 lipca 1842, gdy zaczęto kopać fundamenty, do roku 1846, gdy 24 sierpnia odprawiono ostatnią mszę świętą w starym kościele.

Mówi się, że autorami dzieła budowy nowego kościoła są nie możni, ale pobożni. Stwierdzenie to ma sens, gdy zanalizuje się źródła funduszów zgromadzonych na ten cel. Pomimo hojnych darów zamożniejszych ludzi (jak hrabia Henckel von Donnersmarck, który przekazał ze swych lasów drewno potrzebne do budowy), przeważającą część przekazali ubodzy wierni z Piekar. Ludzie głodowali, chorowali na tyfus, ale mimo tego każdy dawał co mógł, aby jak najszybciej powstał kościół. W latach 1844-1849 na placu wokół kościoła wybudowano jeszcze cztery kaplice: św. Teresy, św. Franciszka, św. Sebastiana oraz Matki Bożej Lekarki Chorych. W zamyśle miały one służyć do odprawiania dodatkowych nabożeństw.

Nowy kościół został konsekrowany w 1849 roku przez biskupa wrocławskiego, kard. Diepenbrocka. Kardynał Diepenbrock przy tej okazji podarował na pamiątkę poświęcenia monstrancję, którą odkupił od rządu pruskiego, a która wcześniej należała do parafii.

Wystrój wnętrza

Wspaniała polichromia kościoła przedstawia wiele obrazów, m.in. Ofiarowanie, ukoronowanie Maryi w niebie, wizerunki największych Jej czcicieli, apostołów, świętych. Po bokach, nad prezbiterium umieszczono zaś wizerunki patronów Śląska - bł. Bronisławę i św. Jacka. Wkrótce powiększono kościół (gotowy na przyjęcie ok. 4000 wiernych), odrestaurowano organy, zamówiono nowe tabernakulum. Ks. Henryk Ligoń zadbał, aby w kościele zainstalowano centralne ogrzewanie, a w trakcie jego proboszczowania zawieszono także 4 nowe dzwony ufundowane przez zamożne rodziny piekarskie.

W bezpośrednim sąsiedztwie kościoła znajduje się tzw. Rajski plac. Powstał on w momencie, gdy dawny cmentarz przeniesiono z terenu kościoła, w bardziej ustronne miejsce, w otoczeniu Kalwarii. Rajski plac służy głównie jako miejsce odprawiania różnych nabożeństw.

Przez setki lat istnienia kościoła, był on odwiedzany przez wiele znamienitych osobistości: elektora saskiego Fryderyka Augusta, króla Fryderyka Wilhelma IV, generała Stanisława Szeptyckiego, marszałka Józefa Piłsudskiego, generała Józefa Hallera, prezydenta RP Stanisława Wojciechowskiego, biskupów francuskich z kardynałem Dubois, prymasa ks. kardynała Edwarda Dalbora, ks. prymasa Stefana Wyszyńskiego oraz metropolitę krakowskiego Karola Wojtyłę. W 1986 roku piekarskie sanktuarium nawiedziła Matka Teresa z Kalkuty.

1 grudnia 1962 papież Jan XXIII nadał kościołowi piekarskiemu status bazyliki mniejszej.

Każdego roku odbywają się w Piekarach pielgrzymki stanowe. W ostatnią niedzielę maja do Piekar zjeżdżają mężczyźni i młodzieńcy, zaś w niedzielę po 15 sierpnia pielgrzymują na Kalwaryjskie Wzgórze kobiety i dziewczęta.

Proboszcz ks. Leopold Nerlich zdołał ukończyć budowę Kalwarii oraz odnowić kościół. Poświęcenia Kalwarii i znajdującego się na jej terenie kościoła pw. św. Krzyża i Zmartwychwstania dokonał kard. Kopp z Wrocławia 21 czerwca 1896, w obecności ok. 300 kapłanów i rzeszy tysięcy pątników.

Patrz również:

Posłuchaj

Proboszczowie

Bibliografia

Dekret dot. zmiany granicy parafii, WD 1925, nr 1, s. 7; H. Schindler [ed.], Quellen und Forschungen zur Geschichte v. Deutsch Piekar von ...., Deutsch Piekar 1912; E. Szramek [wyd.], Historia residentiae et templi Societatis Jesu Piekarii (1678-1716), Fontes Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku T. 1. Katowice 1931; J. Pawlik, Piekary Śląskie. Sanktuarium Matki Sprawiedliwości i Miłości Społecznej, Wrocław 2000; J. Wycisło, Sanktuarium Matki Bożej w Piekarach Śląskich, Katowice 1991; Wielki kalendarz ilustrowany dla wszystkich, Katowice 1929; Tomasz Dębek, Funkcjonowanie sanktuarium maryjnego w Piekarach Śląskich w latach 1944-1956, Katowice, pr. mgr w Bibliotece WTL UŚ; A. Potempa, 100 lat Kalwarii w Piekarach Śląskich, Piekary Śląskie 1996; Straty wojenne. Zabytkowe dzwony utracone w latach 1939-1945 w granicach Polski po 1945, t. 3 Województwo śląskie, cz. 1 diecezja katowicka wraz z częścią diecezji częstochowskiej, opr. P. Nadolski, Katowice 2008, s. 231-232; J. Wycisło, Określenia zespołu sakralnego w Piekarach w tradycji górnośląskiej, [w:] Sanktuaria i miejsca pątnicze w województwie śląskim, red. G. Brożek, Katowice 2005, s. 31-40; J. Górecki, Z wdzięcznością i błaganiem u Matki Bożej Piekarskiej, Katowice 2008; A. Więcek, Manifestacje religijno-patriotyczne w Piekarach Śląskich w latach 1922-1939, Katowice 1998, pr. mgr w Bibliotece WTL UŚ; Dekret ustanowienia sanktuarium w Piekarach Śląskich. Sanktuarium Najświętszej Maryi Panny Matki Sprawiedliwości i Miłości Społecznej, WA 2002, nr 9, s. 380; J. Kiedos, 60 rocznica koronacji obrazu Matki Boskiej w Piekarach Śląskich, WD 1985, nr 4, s. 134-136; Sanktuarium Matki Sprawiedliwości i Miłości Społecznej. Piekary Śląskie, Wrocław 2010.