Parafia św. Marii Magdaleny w Bełku

Z e-ncyklopedia
kościół pw. św. Jana Sarkandra
kościół pw. św. Jana Sarkandra
probostwo
kościół pw. św. Marii Magdaleny
cmentarz przy starym kościele

Historia miejscowości

Bełk jest sołectwem gminy Czerwionka-Leszczyny i zarazem jedną z najstarszych wsi ziemi rybnickiej. Pierwsza wzmianka pochodzi z dokumentu wystawionego 2 stycznia 1289 przez księcia opolskiego Kazimierza . W dyplomie, jako jeden ze świadków, pojawił się rycerz Andrzej, zwany Belick. Z kolei w formie apud Belconem – u Bełka – nazwa osady została zamieszczona w Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis. W tym czasie prawdopodobnie dokonano lokacji wsi na prawie niemieckim. Toponomastycy natomiast genezę nazwy miejscowości wywodzą od bełkotu wody.

W 1412 roku Bełk stał się częścią odprawy wdowiej księżnej Heleny, żony Jana II Żelaznego, natomiast pierwszym wymienianym w źródłach z imienia właścicielem osady był rycerz Mikołaj z Bełku (1415 r.). Po nim na blisko sto lat wieś przejął ród Czaplów, używających również nazwiska Bełkowski. W XVI wieku doszło do zamiany majątków pomiędzy Czaplami z Bełku a Holly z Ponięcic, po czym dominium uległo podziałowi na dwie części - Bełk Górny i Bełk Dolny. W XVIII wieku ten pierwszy przeszedł na własność Jana von Stengela, natomiast drugi stał się własnością rodu Osieckich. Wtedy też na wschód od wsi założono kuźnicę miedzi, którą prowadzili mistrzowie z Saksonii. Zakład zaprzestał produkcji ok. 1860 roku, ale nazwa kuźnica utrwaliła się co do miejsca jego posadowienia. Do ponownego połączenia obydwu części miejscowości doszło pod koniec XVIII stulecia. W 1816 roku Bełk stał się własnością Franciszka Galli, gliwickiego kupca winnego i korzennego. Po jego śmierci w 1823 roku majątek odziedziczyła córka Helena, żona Johna Baildona. W tym czasie na terenie dominium działało kilka niewielkich zakładów przemysłowych, w tym kopalnia Helena. Po śmierci Baildona w 1846 roku właścicielem osady został jego syn Artur, który cztery lata później sprzedał majątek przemysłowcowi Antoniemu Gemanderowi. Ten zaś na stałe przeniósł się do Bełku dopiero w 1885 roku. Wdowa po nim, Emilia Lukas, cały majątek przekazała bratankowi Alfonsowi. Ród Lukasów miał duży wkład w rozwój wsi. W początkach XX wieku z ich inicjatywy budowano szpital połączony z ochronką prowadzoną przez Siostry Kongregacji Służebnic Maryi. Jego uroczystego otwarcia dokonano 11 października 1908.

Jak pisze Ludwik Musioł tzw. "kopiec bełkowski" w średniowieczu przecinał trakt handlowy. W 1860 roku na wzgórzu została zbudowana neogotycka kaplica, stanowiąca nekropolię rodów Gemander i Lukas. Spoczywa tam pięć osób, w tym m.in. Eleonora – przedwcześnie zmarła córka Alfonsa Lukasa.

Historia parafii

Jak podkreśla Franciszek Maroń Bełk jest jedną ze starszych parafii. Jednak wobec skromnej bazy źródłowej czas jej powstania można powiązać jedynie z chwilą przeniesienia wsi na prawo niemieckie w pierwszej połowie XIV wieku. Niemniej nazwa samej parafii w Bełku po raz pierwszy została wymieniona dopiero w spisie świętopietrza z 1447 roku. W skład parafii wchodziły Stanowice oraz Szczejkowice i być może przez pewien czas Palowice. W latach 1738-1919 do wspólnoty bełkowskiej należały również Leszczyny. Pierwszy kościół, pw. Wszystkich Świętych, w 1679 roku wizytator określił jako poświęcony, natomiast w 1687 roku jako nie poświęcony. Podobnie wypowiedział się o ołtarzach, przekazując, że proboszcz sprawował msze św. na zniszczonym ołtarzyku przenośnym.

Wnętrze kościoła ozdobiono "jakimiś obrazami", podłogę i ławki wykonano z drewna, postawiono drewnianą chrzcielnicę w kształcie kielicha, pomalowaną ambonę ulokowano w pniu drzewa. Brakowało konfesjonału, dlatego kapłan spowiadał na ławie. W ołtarzu głównym umieszczono figurę przedstawiająca Maryję z Dzieciątkiem Jezus, a po jej obu stronach płaskorzeźby św. Barbary i św. Katarzyny. Dwa boczne ołtarze posiadały również rzeźbienia, ale skromniejsze. Tabernakulum z drewna wykonano na kształt "Matki Karmicielki". Trzy dzwony zawieszone zostały w przylegającej do kościoła wieży, a czwarty umieszczono w sygnaturce wieńczącej dach kościoła. Kościół otaczał kryty gontem gościniec, a wokół niego rozciągał się cmentarz otoczony drewnianym płotem.

W 1745 roku kościół zniszczył pożar. Jego odbudowy w latach 1746-1753 podjął się ks. Ignacy Jan Gumiński, późniejszy proboszcz. Wzniesiony na nowo drewniany kościółek zachował swój poprzedni wygląd. Dobudowano do niego jedynie zakrystię, a z zewnątrz otoczono sobotami. Zainstalowano też chór z tyłu nawy. W centralnej części głównego ołtarza umieszczono obraz z 1610 roku z podobizną św. Marii Magdaleny, nowej patronki. Po jego bokach znalazły się rzeźby św. Katarzyny i św. Barbary, pochodzące z poprzedniego kościoła. W bocznych ołtarzach z 1870 roku umieszczono obrazy przedstawiające Matkę Boską i św. Antoniego. W przedsionku kościoła postawiono XVII-wieczny kamienny żegnacz z inskrypcją AH (Adalbertus Holly). Drewniany kościół otacza zabytkowy cmentarz. Znajdują się na nim m.in. marmurowe nagrobki zmarłych z rodów Baildon i Lukas oraz neogotyckie, żelazne krzyże na mogiłach rodziny Martin. Drugi cmentarz został założony na początku XX wieku.

Nowy kościół pw. św Jana Sarkandra

1 sierpnia 1997 przystąpiono do budowy nowego kościoła parafialnego. Jego budowniczym został ks. Piotr Cionaka. Projekt architektoniczny opracował Michał Kuczmiński. 20 grudnia 2007 bp Gerard Bernacki poświęcił nowy kościół. W ołtarzu zostały umieszczone relikwie św. Stanisława Kostki. Podczas konsekracji kościoła zostało również zmienione jego wezwanie. Nowym patronem został św. Jan Sarkander. Prezbiterium kościoła zostało wyłożone białym marmurem. Nad całością góruje potężny, stalowy krzyż nawiązujący swym wyglądem do tego na wieży kościelnej. Wzrok przyciągają naścienna mozaika przedstawiająca św. Jana Sarkandra oraz witrażowa Droga Krzyżowa.

Kapliczki i krzyże przydrożne

Proboszczowie

Bibliografia

Archiwum Klasztoru SS. Służebniczek, Kronika Sióstr Służebniczek w Bełku. Założenie i działalność ochronki, Księga I (1907-1958), s. 4; F. Maroń, Rozwój sieci parafialnej diecezji katowickiej do końca XV w., SSHT 2 (1969), s. 101-168; R. Cop, Stosunki wyznaniowe w archiprezbiteracie gliwickim w XVII wieku, Katowice 2008, pr. mgr mps w Bibliotece WTL; Katalog Archidiecezji Katowickiej 2005, cz. 2, s. 85; L. Musioł, Monografia historyczna parafii, Bełk 1953; H. Polak, Dzieje Bełku, Czerwionka–Leszczyny 2002; Straty wojenne. Zabytkowe dzwony utracone w latach 1939-1945 w granicach Polski po 1945, T. 3 województwo śląskie, cz. 1 diecezja katowicka wraz z częścią diecezji częstochowskiej, opr. P. Nadolski, Katowice 2008, s. 71-72; P. Cionaka, Historia budowy kościoła św. Jana Sarkandra w Bełku, WA 2007, nr 12, s. 616-618; P. Kucharczak, Kościoły z baniami, GN 2003, nr 35, (dodatek katowicki), s. 28; B. Kloch, Najstarsze parafie Górnego Śląska. Średniowieczna organizacja parafialna Górnego Śląska w diecezji wrocławskiej, Racibórz 2010, s. 92; Tenże, Czerwionka-Leszczyny. Kościoły i parafie, Czerwionka-Leszczyny 2001, s. 3; A. Żukowski, A. Gudzik, Szlakami Zielonego Śląska 1, Czerwionka-Leszczyny 2010, s. 99-101; M. Sarapkiewicz, Od Wszystkich Świętych do Jana Sarkandra, "Tygodnik Rybnicki" 2012, nr 48 (316), s. 21.