Odpust parafialny

Z e-ncyklopedia
Wersja do druku nie jest już wspierana i może powodować błędy w wyświetlaniu. Zaktualizuj swoje zakładki i zamiast funkcji strony do druku użyj domyślnej funkcji drukowania w swojej przeglądarce.
"budy" , odpust parafialny, Katedra, Katowice 2009

Potocznie wyraz "odpust" kojarzy się najczęściej z określeniem uroczystości kościelnej, zwykle z okazji wspomnienia patrona danego kościoła. Termin ten posiada dwa znaczenia: dogmatyczne i liturgiczne. W sensie dogmatycznym odpust łączy się z sakramentem pokuty (łac. Indulgentia "amnestia" albo "darowanie kary"). W liturgicznym znaczeniu, odpustem określa się uroczystości ku czci opiekuna określonego kościoła.

Imieniny patrona kościoła dla lokalnych społeczności Górnego Śląska są uroczystością szczególną, która oprócz Bożego Narodzenia i Wielkanocy należy do najważniejszych w roku. Niektóre mają stałą wyznaczoną niedzielę np. Odpust Matki Bożej Różańcowej obchodzi się zawsze w pierwszą niedzielę października. Zdarzają się również miejscowości, gdzie uroczystość obchodzona jest w tygodniu np. parafia św. Walentego w Bieruniu Starym. Wtedy odpust przypada 14 lutego i w tym dniu jest świętowana. Najczęściej jednak odpust parafialny obchodzony jest w niedzielę.

Wierni zazwyczaj w tym dniu uczestniczą w uroczystej Mszy św. zwanej "sumą odpustową". Suma ta sprawowana jest zazwyczaj w intencji wszystkich parafian. Jest to Msza św. koncelebrowana, a uroczystego charakteru nadaje Jej orkiestra dęta (zazwyczaj z miejscowego zakładu pracy - głównie kopalń) oraz chór parafialny. W niektórych miejscowościach istnieje zwyczaj odprawiania sumy odpustowej poza kościołem, najczęściej na placu kościelnym, np. parafia Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Dobrodzieniu, parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Lubecku. Zwyczajem zachowanym w wielu parafiach jest udział w sumie duszpasterzy z sąsiednich parafii, jak również wywodzących się lub pracujących tam wcześniej.

Kościół zachęca parafian do skorzystania w tym dniu z Sakramentu Pokuty i przystąpienia do Komunii Świętej. Co jest jednym z warunków uzyskania "odpustu zupełnego". Po południu odbywają się uroczyste nieszpory. Cechą charakterystyczną sumy i nieszporów odpustowych są procesje teoforyczne. Wyróżniającymi się uczestnikami procesji są parafianie w strojach ludowych, dzieci pierwszokomunijne, przedstawiciele różnych związków i stowarzyszeń działających przy parafii niosący sztandary, a także górnicy w strojach galowych.

Odpust parafialny w Kościele rzymsko-katolickim wykształcił w ciągu wieków specyficzny dla siebie sposób świętowania. Uroczystość ta do południa przebiega pod znakiem nabożeństw zaś po południu przeradza się w radosne ucztowanie i zabawę. Świadczą o tym funkcjonujące przysłowia "Gdzie odpust tam jest rozpust", "Odpust-rozpust". Do ludowych zwyczajów podczas odpustu można zaliczyć biesiady, stragany, karuzele, strzelnice i zabawy taneczne. Nieodzowną częścią odpustu są stragany zwane inaczej "budami". Są one największą atrakcją głównie dla dzieci. Zwyczajem odpustowym jest także kupowanie pierników i częstowanie nimi zaproszonych gości. Niegdyś w każdej miejscowości urządzano zabawy taneczne dla wszystkich mieszkańców. Obecnie zwyczaj ten zastąpiły festyny organizowane przez księży, które odbywają się po nieszporach. Na festynach zorganizowane są też różne konkursy, zabawy i występy artystyczne.

Bibliografia

D. Świtała-Trybek, Świętowanie odpustów parafialnych na Górnym Śląsku, zachowania religijne i ludyczne, [w:] Pobożność ludowa w życiu liturgiczno-religijnym i kulturze, red. R. Pierskała, T. Smolińska, Opole 2004, s. 167-185; R. E. Rogowski, Eucharystia, [w:] Katolicyzm od A-Z, red. Z. Palak, Poznań 1982, s. 104; S. Wallis, Przysłowia, pogodki ludowe na Górnym Śląsku, Wrocław 1960, s. 45; J. Krzyżanowski, Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, t. 2, Warszawa 1978, s. 685; ABC Chrześcijanina, mały słownik, Warszawa 1996, s. 180; Słownik Teologiczny, t. 2 , red. A. Zuberbier, Katowice, Katowice 1989, s. 352, Encyklopedia kościoła , t. 2, red. F. L. Cross, Warszawa, s. 364; Słownik języka polskiego, t.2, red M. Szymczak, Warszawa 1979, s. 471.