Morcinek Gustaw: Różnice pomiędzy wersjami

Z e-ncyklopedia
(nowe, korekta, potrzebny skrót)
 
(dr)
(Nie pokazano 9 wersji utworzonych przez 4 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
==Morcinek Gustaw (1891-1963), literat
==Morcinek Gustaw (1891-1963), literat==


Urodził się 25 sierpnia 1891 w Karwinie, w dzielnicy górniczej. Nadano mu imię Augustyn, a on sam przez całe życie używał imienia Gustaw. W 1892 roku zginął jego ojciec. W 1897 roku rozpoczął edukację w szkole powszechnej w Karwinie centrum. Razem z matką i rodzeństwem mieszkali w Żabkowie. W 1907 roku ukończył szkołę powszechną. Był to zarazem koniec jego dzieciństwa, ponieważ rozpoczął pracę w szybie „Głębokim” w karwińskiej kopalni. W Karwinie działało Stowarzyszenie Katolickich Robotników „Praca”, miało to duże znaczenie dla budzenia i utrwalania polskiej świadomości narodowej oraz propagowania polskiej kultury, a zwłaszcza literatury. Morcinek zawdzięcza mu rozbudzenie pasji czytelniczych i teatralnych. W 1910 roku opuścił miasto i rozpoczął naukę w Seminarium Nauczycielskim Męskim Towarzystwa Szkoły Ludowej w Białej wraz z dwoma innymi młodymi górnikami- Franciszkiem Wacławczykiem i Robertem Stęchłym.
Urodził się 25 sierpnia 1891 w Karwinie, w dzielnicy górniczej. Nadano mu imię Augustyn, a on sam przez całe życie używał imienia Gustaw. W 1892 roku zginął jego ojciec. W 1897 roku rozpoczął edukację w szkole powszechnej w Karwinie centrum. Razem z matką i rodzeństwem mieszkali w Żabkowie. W 1907 roku ukończył szkołę powszechną. Był to zarazem koniec jego dzieciństwa, ponieważ rozpoczął pracę w szybie „Głębokim” w karwińskiej kopalni. W Karwinie działało Stowarzyszenie Katolickich Robotników „Praca”, miało to duże znaczenie dla budzenia i utrwalania polskiej świadomości narodowej oraz propagowania polskiej kultury, a zwłaszcza literatury. Morcinek zawdzięcza mu rozbudzenie pasji czytelniczych i teatralnych. W 1910 roku opuścił miasto i rozpoczął naukę w Seminarium Nauczycielskim Męskim Towarzystwa Szkoły Ludowej w Białej wraz z dwoma innymi młodymi górnikami - Franciszkiem Wacławczykiem i Robertem Stęchłym.


Z początkiem w pracy w kopalni wiąże się pierwsza próba literacka Morcinka „Skarby w zawalisku, czyli urodzony w czepku”. Silne wrażenie wywarła na nim postać Tadeusza Malickiego, wybitnego działacza na Podhalu. W okresie seminaryjnym zetknął się także z ideologią socjalistyczną, gdy w czasie nielegalnych zebrań czytano broszury Jana Hempla, rewolucyjnego działacza ruchu robotniczego.  
Z początkiem w pracy w kopalni wiąże się pierwsza próba literacka Morcinka ''Skarby w zawalisku, czyli urodzony w czepku''. Silne wrażenie wywarła na nim postać Tadeusza Malickiego, wybitnego działacza na Podhalu. W okresie seminaryjnym zetknął się także z ideologią socjalistyczną, gdy w czasie nielegalnych zebrań czytano broszury Jana Hempla, rewolucyjnego działacza ruchu robotniczego.  


31 sierpnia 1914 po ukończeniu Seminarium Nauczycielskiego został wcielony do armii austriackiej, do 31 Pułku Strzelców jako jednoroczny ochotnik i starszy żołnierz. Od 9 do 21 listopada 1914 walczył na froncie rosyjskim, na linii Olkusz- Wolbrom, tam też został ranny. Do 21 maja 1915 leczył się w szpitalu w Wiedniu. Powrócił na Śląsk Cieszyński by od 1 września podjąć obowiązki nauczyciela w szkole ludowej w Pruchnej. Uczył tam 1,5 miesiąca, bo 16 października 1915 przeniesiono go do szkoły ludowej w Ligocie koło Bielska. Tam pracował prawie rok. 15 sierpnia 1918 znalazł się ponownie w wojsku, w komendzie stacyjnej w Cieszynie. W nocy z 31 października na 1 listopada 1918 pełnił służbę radiotelegrafisty. W tę noc, którą określał jako własną noc listopadową, przejął z Krakowa rozkaz generała Bolesława Roi. Te wydarzenie stało się tematem pierwszej publikacji Morcinka, zatytułowanej „Wspomnienia z przewrotu w listopadzie 1918”. Po zakończeniu działań wojennych zdeklarował się do armii polskiej, do pułku Księstwa Cieszyńskiego. 1 października 1919 powrócił znów do nauczania. Początkowo jako nauczyciel prowizoryczny w szkole ludowej w Cieszynie, a od 18 października 1919 jako nauczyciel  mianowany przez Radę Szkolną w szkole w Skoczowie. 1 czerwca 1920 zgłosił się jako ochotnik na podstawie rozkazu wojskowego do czynnej służby wojskowej na froncie bolszewickim. 18 lutego 1921 został przeniesiony z IV Batalionu Wartowniczego Warszawskiego do 13 Pułku Piechoty. 25 maja 1921 powrócił do Skoczowa i objął obowiązki nauczycielskie w polskiej szkole ludowej przy ul. Mickiewicza. 16 kwietnia 1922 został zwolniony do rezerwy z 13 Pułku Piechoty, a 24 lipca 1922 zgłosił się do rejestracji w Powiatowej Komendzie Uzupełnień Biała- Bielsko. Był to koniec żołnierskiego rozdziału w życiorysie Gustawa Morcinka.  
31 sierpnia 1914 po ukończeniu Seminarium Nauczycielskiego został wcielony do armii austriackiej, do 31 Pułku Strzelców jako jednoroczny ochotnik i starszy żołnierz. Od 9 do 21 listopada 1914 walczył na froncie rosyjskim, na linii Olkusz - Wolbrom, tam też został ranny. Do 21 maja 1915 leczył się w szpitalu w Wiedniu. Powrócił na Śląsk Cieszyński by od 1 września podjąć obowiązki nauczyciela w szkole ludowej w Pruchnej. Uczył tam 1,5 miesiąca, bo 16 października 1915 przeniesiono go do szkoły ludowej w Ligocie koło Bielska. Tam pracował prawie rok. 15 sierpnia 1918 znalazł się ponownie w wojsku, w komendzie stacyjnej w Cieszynie. W nocy z 31 października na 1 listopada 1918 pełnił służbę radiotelegrafisty. W tę noc, którą określał jako własną noc listopadową, przejął z Krakowa rozkaz generała Bolesława Roi. Te wydarzenie stało się tematem pierwszej publikacji Morcinka, zatytułowanej ''Wspomnienia z przewrotu w listopadzie 1918''. Po zakończeniu działań wojennych zdeklarował się do armii polskiej, do pułku Księstwa Cieszyńskiego. 1 października 1919 powrócił znów do nauczania. Początkowo jako nauczyciel prowizoryczny w szkole ludowej w Cieszynie, a od 18 października 1919 jako nauczyciel  mianowany przez Radę Szkolną w szkole w Skoczowie. 1 czerwca 1920 zgłosił się jako ochotnik na podstawie rozkazu wojskowego do czynnej służby wojskowej na froncie bolszewickim. 18 lutego 1921 został przeniesiony z IV Batalionu Wartowniczego Warszawskiego do 13 Pułku Piechoty. 25 maja 1921 powrócił do Skoczowa i objął obowiązki nauczycielskie w polskiej szkole ludowej przy ul. Mickiewicza. 16 kwietnia 1922 został zwolniony do rezerwy z 13 Pułku Piechoty, a 24 lipca 1922 zgłosił się do rejestracji w Powiatowej Komendzie Uzupełnień Biała-Bielsko. Był to koniec żołnierskiego rozdziału w życiorysie Gustawa Morcinka.  


24 listopada 1922 Rada Szkolna Powiatowa w Cieszynie powierzyła mu pełnienie obowiązków nauczyciela w szkole wydziałowej w Skoczowie. W 1924 roku zaczął współpracę z Miesięcznikiem Pedagogicznym i zacieśnił z Dziennikiem Śląska Cieszyńskiego. W 1925 roku otrzymał swoja pierwszą nagrodę literacką przyznaną za nowelę „Śnieg w słońcu”. 31 grudnia 1925 zawarł związek małżeński z Zuzanną Lazur. 19 kwietnia 1926 brał udział jako delegat w IV Zjeździe Związku Nauczycielstwa Polskiego w Katowicach. 26 czerwca 1926 wybrano go prezesem Koła Literatów na Śląsku.  
24 listopada 1922 Rada Szkolna Powiatowa w Cieszynie powierzyła mu pełnienie obowiązków nauczyciela w szkole wydziałowej w Skoczowie. W 1924 roku zaczął współpracę z Miesięcznikiem Pedagogicznym i zacieśnił z Dziennikiem Śląska Cieszyńskiego. W 1925 roku otrzymał swoja pierwszą nagrodę literacką przyznaną za nowelę ''Śnieg w słońcu''. 31 grudnia 1925 zawarł związek małżeński z Zuzanną Lazur. 19 kwietnia 1926 brał udział jako delegat w IV Zjeździe Związku Nauczycielstwa Polskiego w Katowicach. 26 czerwca 1926 wybrano go prezesem Koła Literatów na Śląsku.  


W marcu 1927 wyrokiem Sądu okręgowego w Cieszynie orzeczono separację i zasądzono mu płacenie alimentów w wysokości 160 złotych miesięcznie. 11 stycznia 1928 złożył przysięgę służbową przed szkolnym inspektoratem powiatowym Karolem Buzkiem. W 1928 roku otrzymał nagrodę w konkursie „Przewodnika Katolickiego” w Poznaniu za powieść „Byli dwaj bracia”. Od początków 1929 roku rozpoczął stałą współpracę z „Zaraniem Śląskim”. 2 maja 1929 małżeństwo Morcinków zostało prawnie unieważnione. W 1931 roku dostał pierwszą nagrodę w Śląskim Konkursie Literackim. Równocześnie otrzymał nagrodę za „Wyrąbany chodnik” w konkursie „Żołnierza Polskiego” i za nowelę „Na wieży”. 11 listopada 1934 otrzymał Krzyż Kawalerski Polonia Restituta. 25 listopada 1937 zmarła matka Gustawa. W grudniu 1937 otrzymał Gwiazdę Śląska.  
W marcu 1927 wyrokiem Sądu okręgowego w Cieszynie orzeczono separację i zasądzono mu płacenie alimentów w wysokości 160 złotych miesięcznie. 11 stycznia 1928 złożył przysięgę służbową przed szkolnym inspektoratem powiatowym Karolem Buzkiem. W 1928 roku otrzymał nagrodę w konkursie „Przewodnika Katolickiego” w Poznaniu za powieść ''Byli dwaj bracia''. Od początków 1929 roku rozpoczął stałą współpracę z „Zaraniem Śląskim”. 2 maja 1929 małżeństwo Morcinków zostało prawnie unieważnione. W 1931 roku dostał pierwszą nagrodę w Śląskim Konkursie Literackim. Równocześnie otrzymał nagrodę za ''Wyrąbany chodnik'' w konkursie „Żołnierza Polskiego” i za nowelę ''Na wieży''. 11 listopada 1934 otrzymał Krzyż Kawalerski Polonia Restituta. 25 listopada 1937 zmarła matka Gustawa. W grudniu 1937 otrzymał Gwiazdę Śląska.  


Za swoją działalność literacką i społeczną, gorliwą służbę patriotyczną, zapłacił wysoką cenę. 6 października 1939 przyszło po niego gestapo, wraz z jego dawnym uczniem o nazwisku Niemiec. Po aresztowaniu, przewieziono go do więzienia w Cieszynie, następnie do zamienionej w areszt dla więźniów Starej cukrowni w Sachsenhausen – Oranienburg koło Berlina. Po przybyciu do obozu, nastąpiły przesłuchania w których uczestniczyło dwóch więźniów- tłumaczy. Dali oni znać Morcinkowi, by nie przyznawał się do znajomości języka niemieckiego. Chcieli go uratować, byli to członkowie Związku Polaków w Niemczech. 4 marca 1940 przewieziono go do obozu w Dachau i młodszych pracowników UJ. 29 kwietnia 1945 obóz w Dachau wyzwolili Amerykanie.
Za swoją działalność literacką i społeczną, gorliwą służbę patriotyczną, zapłacił wysoką cenę. 6 października 1939 przyszło po niego [[gestapo]], wraz z jego dawnym uczniem o nazwisku Niemiec. Po aresztowaniu, przewieziono go do więzienia w Cieszynie, następnie do zamienionej w areszt dla więźniów Starej cukrowni w [[Obóz koncentracyjny - Sachsenhausen-Oranienburg|Sachsenhausen – Oranienburg]] koło Berlina. Po przybyciu do obozu, nastąpiły przesłuchania w których uczestniczyło dwóch więźniów - tłumaczy. Dali oni znać Morcinkowi, by nie przyznawał się do znajomości języka niemieckiego. Chcieli go uratować, byli to członkowie Związku Polaków w Niemczech. 4 marca 1940 przewieziono go wraz z młodszymi pracownikami UJ do [[Obóz koncentracyjny - Dachau|obozu w Dachau]]. 29 kwietnia 1945 obóz ten wyzwolili Amerykanie.


7 grudnia 1946 zamieścił w „Trybunie Robotniczej” list otwarty do Polaków na emigracji, wzywając wszystkich do powrotu. List był akceptacją przemian politycznych i społeczno- ekonomicznych jakie zaszły w Polsce. Morcinek należał do grona osób, które podpisały petycję do wojewódzkiego urzędu Bezpieczeństwa Publicznego o uwolnienie Zbyszka Bednorza uprowadzonego 1 marca 1949 na ulicy Młyńskiej w Katowicach. Morcinek interesował się losem pisarza, mimo że sygnatariusze petycji otrzymali z UB ostrzeżenie, żeby przestali zajmować się sprawami jego kolegi. 29 września 1949 otrzymał pismo z Wydziału Historii Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w którym proponowano mu przesłanie maszynopisu „Podziemnego Śląska” do recenzentów celem ustalenia autentyczności i właściwego naświetlenia pewnych faktów. Morcinek wyraził zgodę. 17 luty 1950 z KC PZPR nadeszło pismo, podsumowujące opinie recenzentów. Z przytoczonego pisma widać wyraźnie, że o AK na Śląsku nie wolno było pisać.  
7 grudnia 1946 zamieścił w „Trybunie Robotniczej” list otwarty do Polaków na emigracji, wzywając wszystkich do powrotu. List był akceptacją przemian politycznych i społeczno- ekonomicznych, jakie zaszły w Polsce. Morcinek należał do grona osób, które podpisały petycję do wojewódzkiego urzędu Bezpieczeństwa Publicznego o uwolnienie [[Bednorz Zbyszko|Zbyszko Bednorza]] uprowadzonego 1 marca 1949 na ulicy Młyńskiej w Katowicach. Morcinek interesował się losem pisarza, mimo że sygnatariusze petycji otrzymali z UB ostrzeżenie, żeby przestali zajmować się sprawami jego kolegi.  


4 października 1950 wstąpił do Stronnictwa Demokratycznego Koła w Skoczowie, następnie został radnym Miejskiej Rady narodowej w Skoczowie i Radnym Powiatowej Rady Narodowej w Cieszynie, członkiem Powiatowej Komisji Oświaty i Kultury oraz przewodniczącym Wojewódzkiego Komitetu Obrońców w Katowicach. W styczniu 1951 wybrano go przewodniczącym katowickiego oddziału Związku Literatów Polskich. Sprawował tę funkcję do 1957 roku. 22 lipca otrzymał nagrodę państwową drugiego stopnia za ”Pokład Joanny”, co przeżył jako wielkie wyróżnienie. Od 15- 21 stycznia 1952 był w Warszawie na zjeździe ZLP, 24 we Wrocławiu, a 25 w Katowicach. W lipcu przebywał w Częstochowie i Tarnowskich Górach na spotkaniach Stronnictwa Demokratycznego a 22 czerwca 1952 wyjechał na Światowy Zlot Młodzieży do Warszawy. Z okazji Święta Odrodzenia otrzymał Order Pracy II klasy. Z końcem sierpnia 1952 zaczęły dochodzić do Morcinka pierwsze pogłoski o czekającym posłowaniu, co go przeraziło jako ostateczna utrata wolnego czasu na pisanie. Jednocześnie zdawał sobie sprawę, że jako poseł mógłby wiele uczynić dla spraw śląskich. 26 października 1952 z ramienia SD został posłem na Sejm PRL z okręgu wyborczego nr 55 w Bielsku Białej i otrzymał legitymację poselską nr 354. 6 stycznia 1953 powrócił z Moskwy do Skoczowa i wpadł w wir obowiązków poselskich.  
4 października 1950 wstąpił do Stronnictwa Demokratycznego Koła w Skoczowie, następnie został radnym Miejskiej Rady narodowej w Skoczowie i Radnym Powiatowej Rady Narodowej w Cieszynie, członkiem Powiatowej Komisji Oświaty i Kultury oraz przewodniczącym Wojewódzkiego Komitetu Obrońców w Katowicach. W styczniu 1951 roku wybrano go przewodniczącym katowickiego oddziału Związku Literatów Polskich. Sprawował tę funkcję do 1957 roku. 22 lipca otrzymał nagrodę państwową drugiego stopnia za ''Pokład Joanny'', co przeżył jako wielkie wyróżnienie. Brał udział w Światowym Zlocie Młodzieży w Warszawie (22 VI 1952). Z okazji Święta Odrodzenia otrzymał Order Pracy II klasy. 26 października 1952 z ramienia SD został posłem na Sejm PRL z okręgu wyborczego nr 55 w Bielsku Białej i otrzymał legitymację poselską nr 354. 6 stycznia 1953 powrócił z Moskwy do Skoczowa i wpadł w wir obowiązków poselskich.  


5 marca 1953 zmarł Józef Stalin. Uchwałą Rady Państwa i Rady Ministrów z dnia 7 marca o uczczeniu pamięci Józefa Stalina, podpisaną przez Bolesława Bieruta i Aleksandra Zawadzkiego, przemianowano Katowice na Stalinogród, a województwo katowickie na stalinogrodzkie. 28 kwietnia 1953 na drugiej sesji Sejmu został zatwierdzony dekret o przemianowaniu Katowic na Stalinogród. Wniosek złożył Gustaw Morcinek, który przedstawił dzieje Śląska i opisał wyswobodzenie go w 1945 roku przez Armię Radziecką. Próbował się tłumaczyć że był tylko wykonawcą postawionym w sytuacji przymusowej. W lipcu 1954 Morcinek otrzymał kolejne odznaczenie państwowe: Order Sztandaru Pracy I klasy. 22 lipca 1955 otrzymał Medal Dziesięciolecia Polski Ludowej.
Po śmierci Stalina (5 III 1953) uchwałą Rady Państwa i Rady Ministrów z dnia 7 marca o uczczeniu pamięci Józefa Stalina, podpisaną przez Bolesława Bieruta i Aleksandra Zawadzkiego, przemianowano Katowice na Stalinogród, a województwo katowickie na stalinogrodzkie. 28 kwietnia 1953 na drugiej sesji Sejmu został zatwierdzony dekret o przemianowaniu Katowic na Stalinogród. Wniosek złożył Gustaw Morcinek, który przedstawił dzieje Śląska i opisał wyswobodzenie go w 1945 roku przez Armię Radziecką. Próbował się tłumaczyć, że był tylko wykonawcą postawionym w sytuacji przymusowej. W lipcu 1954 Morcinek otrzymał kolejne odznaczenie państwowe: Order Sztandaru Pracy I klasy. 22 lipca 1955 otrzymał Medal Dziesięciolecia Polski Ludowej.


W sezonie teatralnym w 1958 roku objął funkcję kierownika literackiego Śląskiego Teatru Lalki i Autora w Katowicach. Funkcję tą pełnił do końca życia. Od 9-14 grudnia 1959 przebywał w Warszawie na zimowej sesji Sejmu. W marcu 1956 został członkiem Krajowej Rady Kultury i Sztuki. Od roku 1957 chciał poświecić się całkowicie twórczości pisarskiej i zrezygnował z kandydowania na posła.  
W sezonie teatralnym w 1958 roku objął funkcję kierownika literackiego Śląskiego Teatru Lalki i Aktora w Katowicach. Funkcję tą pełnił do końca życia. W marcu 1956 roku został członkiem Krajowej Rady Kultury i Sztuki. Od roku 1957 chciał poświęcić się całkowicie twórczości pisarskiej i zrezygnował z kandydowania na posła.  


Z końcem maja 1959 wyjechał do Budapesztu, gdzie zaalarmowały go depesze o ciężkim stanie siostry. Teresa Morcinkowa zmarła w cieszyńskim szpitalu. 8 kwietnia 1961 otrzymał list polecony z komisji dokumentacyjno- historycznej Związku Bojowników o Wolność i Demokrację w Piekarach Śląskich, zawierający kopię protokołu zebrania z 19 października 1960. Jednym z punktów obrad była jego książka „Mat Kurt Kraus”, którą w piśmie nazwano ‘wypocinami’ i której zarzucono ‘zohydzanie wybitnych i zasłużonych powstańców śląskich’. Załatwiono ją polubownie. Zarząd ZBoWiD przeprosił pisarza, i dołączył protokół zebrania w Piekarach. Wynikało z niego, że żadna z osób czyniących sąd nad książką, jej nie czytała. W grudniu 1961 Akademii Górniczo- Hutniczej w Krakowie otrzymał nagrodę prezesa Rady Ministrów za twórczość dla dzieci i młodzieży. Zmarł 20 grudnia 1963. W akcie zgonu jako przyczynę śmierci podano białaczkę limfatyczną.
Z końcem maja 1959 wyjechał do Budapesztu, gdzie zaalarmowały go depesze o ciężkim stanie siostry. 8 kwietnia 1961 otrzymał list polecony z komisji dokumentacyjno-historycznej Związku Bojowników o Wolność i Demokrację w Piekarach Śląskich, zawierający kopię protokołu zebrania z 19 października 1960. Jednym z punktów obrad była jego książka ''Mat Kurt Kraus'', którą w piśmie nazwano "wypocinami" i której zarzucono "zohydzanie wybitnych i zasłużonych powstańców śląskich". Załatwiono ją polubownie. Zarząd ZBoWiD przeprosił pisarza, i dołączył protokół zebrania w Piekarach. Wynikało z niego, że żadna z osób czyniących sąd nad książką, jej nie czytała. W grudniu 1961 Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie otrzymał nagrodę prezesa Rady Ministrów za twórczość dla dzieci i młodzieży. Zmarł w Krakowie 20 grudnia 1963. Spoczął na cmentarzu komunalnym w Cieszynie.  


==Bibliografia==
==Bibliografia==
Krystyna Heska- Kwaśniewicz, Pisarski zakon. Biografia literacka Gustawa Morcinka, Opole 1988; E. Sikora, Gustaw Morcinek i jego związki z miastem Skoczów, [w:] Gustaw Morcinek. Piewca pracy. Materiały z uroczystej sesji naukowej, zorganizowanej 8 grudnia 1978 roku, z okazji piętnastej rocznicy śmierci Gustawa Morcinka, przez Klub Pisarzy SD im. Bolesława Prusa w Warszawie i Beskidzkie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne w Bielsku Białej, red. M. Halawa, Warszawa 1979 s. 73-82; K. Milota, Gustaw Morcinek jako działacz społeczny i polityczny,[w:] Gustaw Morcinek. Piewca pracy. Materiały z uroczystej sesji naukowej, zorganizowanej 8 grudnia 1978 roku, z okazji piętnastej rocznicy śmierci Gustawa Morcinka, przez Klub Pisarzy SD im. Bolesława Prusa w Warszawie i Beskidzkie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne w Bielsku Białej, red. M. Halawa, Warszawa 1979 s. 67-72.
K. Heska-Kwaśniewicz, Pisarski zakon. Biografia literacka Gustawa Morcinka, Opole 1988; E. Sikora, Gustaw Morcinek i jego związki z miastem Skoczów, [w:] Gustaw Morcinek. Piewca pracy. Materiały z uroczystej sesji naukowej, zorganizowanej 8 grudnia 1978 roku, z okazji piętnastej rocznicy śmierci Gustawa Morcinka, red. M. Halawa, Warszawa 1979 s. 73-82; K. Milota, Gustaw Morcinek jako działacz społeczny i polityczny, [w:] Gustaw Morcinek. Piewca pracy. Materiały z uroczystej sesji naukowej, zorganizowanej 8 grudnia 1978 roku, z okazji piętnastej rocznicy śmierci Gustawa Morcinka, red. M. Halawa, Warszawa 1979 s. 67-72.
 
{{Noty biograficzne}}
{{Noty biograficzne}}
[[Kategoria:Biografie - M]]
[[Kategoria:Biografie - M]]
[[Kategoria:Literaci i publicyści]]

Wersja z 21:17, 13 lut 2017

Morcinek Gustaw (1891-1963), literat

Urodził się 25 sierpnia 1891 w Karwinie, w dzielnicy górniczej. Nadano mu imię Augustyn, a on sam przez całe życie używał imienia Gustaw. W 1892 roku zginął jego ojciec. W 1897 roku rozpoczął edukację w szkole powszechnej w Karwinie centrum. Razem z matką i rodzeństwem mieszkali w Żabkowie. W 1907 roku ukończył szkołę powszechną. Był to zarazem koniec jego dzieciństwa, ponieważ rozpoczął pracę w szybie „Głębokim” w karwińskiej kopalni. W Karwinie działało Stowarzyszenie Katolickich Robotników „Praca”, miało to duże znaczenie dla budzenia i utrwalania polskiej świadomości narodowej oraz propagowania polskiej kultury, a zwłaszcza literatury. Morcinek zawdzięcza mu rozbudzenie pasji czytelniczych i teatralnych. W 1910 roku opuścił miasto i rozpoczął naukę w Seminarium Nauczycielskim Męskim Towarzystwa Szkoły Ludowej w Białej wraz z dwoma innymi młodymi górnikami - Franciszkiem Wacławczykiem i Robertem Stęchłym.

Z początkiem w pracy w kopalni wiąże się pierwsza próba literacka Morcinka Skarby w zawalisku, czyli urodzony w czepku. Silne wrażenie wywarła na nim postać Tadeusza Malickiego, wybitnego działacza na Podhalu. W okresie seminaryjnym zetknął się także z ideologią socjalistyczną, gdy w czasie nielegalnych zebrań czytano broszury Jana Hempla, rewolucyjnego działacza ruchu robotniczego.

31 sierpnia 1914 po ukończeniu Seminarium Nauczycielskiego został wcielony do armii austriackiej, do 31 Pułku Strzelców jako jednoroczny ochotnik i starszy żołnierz. Od 9 do 21 listopada 1914 walczył na froncie rosyjskim, na linii Olkusz - Wolbrom, tam też został ranny. Do 21 maja 1915 leczył się w szpitalu w Wiedniu. Powrócił na Śląsk Cieszyński by od 1 września podjąć obowiązki nauczyciela w szkole ludowej w Pruchnej. Uczył tam 1,5 miesiąca, bo 16 października 1915 przeniesiono go do szkoły ludowej w Ligocie koło Bielska. Tam pracował prawie rok. 15 sierpnia 1918 znalazł się ponownie w wojsku, w komendzie stacyjnej w Cieszynie. W nocy z 31 października na 1 listopada 1918 pełnił służbę radiotelegrafisty. W tę noc, którą określał jako własną noc listopadową, przejął z Krakowa rozkaz generała Bolesława Roi. Te wydarzenie stało się tematem pierwszej publikacji Morcinka, zatytułowanej Wspomnienia z przewrotu w listopadzie 1918. Po zakończeniu działań wojennych zdeklarował się do armii polskiej, do pułku Księstwa Cieszyńskiego. 1 października 1919 powrócił znów do nauczania. Początkowo jako nauczyciel prowizoryczny w szkole ludowej w Cieszynie, a od 18 października 1919 jako nauczyciel mianowany przez Radę Szkolną w szkole w Skoczowie. 1 czerwca 1920 zgłosił się jako ochotnik na podstawie rozkazu wojskowego do czynnej służby wojskowej na froncie bolszewickim. 18 lutego 1921 został przeniesiony z IV Batalionu Wartowniczego Warszawskiego do 13 Pułku Piechoty. 25 maja 1921 powrócił do Skoczowa i objął obowiązki nauczycielskie w polskiej szkole ludowej przy ul. Mickiewicza. 16 kwietnia 1922 został zwolniony do rezerwy z 13 Pułku Piechoty, a 24 lipca 1922 zgłosił się do rejestracji w Powiatowej Komendzie Uzupełnień Biała-Bielsko. Był to koniec żołnierskiego rozdziału w życiorysie Gustawa Morcinka.

24 listopada 1922 Rada Szkolna Powiatowa w Cieszynie powierzyła mu pełnienie obowiązków nauczyciela w szkole wydziałowej w Skoczowie. W 1924 roku zaczął współpracę z Miesięcznikiem Pedagogicznym i zacieśnił z Dziennikiem Śląska Cieszyńskiego. W 1925 roku otrzymał swoja pierwszą nagrodę literacką przyznaną za nowelę Śnieg w słońcu. 31 grudnia 1925 zawarł związek małżeński z Zuzanną Lazur. 19 kwietnia 1926 brał udział jako delegat w IV Zjeździe Związku Nauczycielstwa Polskiego w Katowicach. 26 czerwca 1926 wybrano go prezesem Koła Literatów na Śląsku.

W marcu 1927 wyrokiem Sądu okręgowego w Cieszynie orzeczono separację i zasądzono mu płacenie alimentów w wysokości 160 złotych miesięcznie. 11 stycznia 1928 złożył przysięgę służbową przed szkolnym inspektoratem powiatowym Karolem Buzkiem. W 1928 roku otrzymał nagrodę w konkursie „Przewodnika Katolickiego” w Poznaniu za powieść Byli dwaj bracia. Od początków 1929 roku rozpoczął stałą współpracę z „Zaraniem Śląskim”. 2 maja 1929 małżeństwo Morcinków zostało prawnie unieważnione. W 1931 roku dostał pierwszą nagrodę w Śląskim Konkursie Literackim. Równocześnie otrzymał nagrodę za Wyrąbany chodnik w konkursie „Żołnierza Polskiego” i za nowelę Na wieży. 11 listopada 1934 otrzymał Krzyż Kawalerski Polonia Restituta. 25 listopada 1937 zmarła matka Gustawa. W grudniu 1937 otrzymał Gwiazdę Śląska.

Za swoją działalność literacką i społeczną, gorliwą służbę patriotyczną, zapłacił wysoką cenę. 6 października 1939 przyszło po niego gestapo, wraz z jego dawnym uczniem o nazwisku Niemiec. Po aresztowaniu, przewieziono go do więzienia w Cieszynie, następnie do zamienionej w areszt dla więźniów Starej cukrowni w Sachsenhausen – Oranienburg koło Berlina. Po przybyciu do obozu, nastąpiły przesłuchania w których uczestniczyło dwóch więźniów - tłumaczy. Dali oni znać Morcinkowi, by nie przyznawał się do znajomości języka niemieckiego. Chcieli go uratować, byli to członkowie Związku Polaków w Niemczech. 4 marca 1940 przewieziono go wraz z młodszymi pracownikami UJ do obozu w Dachau. 29 kwietnia 1945 obóz ten wyzwolili Amerykanie.

7 grudnia 1946 zamieścił w „Trybunie Robotniczej” list otwarty do Polaków na emigracji, wzywając wszystkich do powrotu. List był akceptacją przemian politycznych i społeczno- ekonomicznych, jakie zaszły w Polsce. Morcinek należał do grona osób, które podpisały petycję do wojewódzkiego urzędu Bezpieczeństwa Publicznego o uwolnienie Zbyszko Bednorza uprowadzonego 1 marca 1949 na ulicy Młyńskiej w Katowicach. Morcinek interesował się losem pisarza, mimo że sygnatariusze petycji otrzymali z UB ostrzeżenie, żeby przestali zajmować się sprawami jego kolegi.

4 października 1950 wstąpił do Stronnictwa Demokratycznego Koła w Skoczowie, następnie został radnym Miejskiej Rady narodowej w Skoczowie i Radnym Powiatowej Rady Narodowej w Cieszynie, członkiem Powiatowej Komisji Oświaty i Kultury oraz przewodniczącym Wojewódzkiego Komitetu Obrońców w Katowicach. W styczniu 1951 roku wybrano go przewodniczącym katowickiego oddziału Związku Literatów Polskich. Sprawował tę funkcję do 1957 roku. 22 lipca otrzymał nagrodę państwową drugiego stopnia za Pokład Joanny, co przeżył jako wielkie wyróżnienie. Brał udział w Światowym Zlocie Młodzieży w Warszawie (22 VI 1952). Z okazji Święta Odrodzenia otrzymał Order Pracy II klasy. 26 października 1952 z ramienia SD został posłem na Sejm PRL z okręgu wyborczego nr 55 w Bielsku Białej i otrzymał legitymację poselską nr 354. 6 stycznia 1953 powrócił z Moskwy do Skoczowa i wpadł w wir obowiązków poselskich.

Po śmierci Stalina (5 III 1953) uchwałą Rady Państwa i Rady Ministrów z dnia 7 marca o uczczeniu pamięci Józefa Stalina, podpisaną przez Bolesława Bieruta i Aleksandra Zawadzkiego, przemianowano Katowice na Stalinogród, a województwo katowickie na stalinogrodzkie. 28 kwietnia 1953 na drugiej sesji Sejmu został zatwierdzony dekret o przemianowaniu Katowic na Stalinogród. Wniosek złożył Gustaw Morcinek, który przedstawił dzieje Śląska i opisał wyswobodzenie go w 1945 roku przez Armię Radziecką. Próbował się tłumaczyć, że był tylko wykonawcą postawionym w sytuacji przymusowej. W lipcu 1954 Morcinek otrzymał kolejne odznaczenie państwowe: Order Sztandaru Pracy I klasy. 22 lipca 1955 otrzymał Medal Dziesięciolecia Polski Ludowej.

W sezonie teatralnym w 1958 roku objął funkcję kierownika literackiego Śląskiego Teatru Lalki i Aktora w Katowicach. Funkcję tą pełnił do końca życia. W marcu 1956 roku został członkiem Krajowej Rady Kultury i Sztuki. Od roku 1957 chciał poświęcić się całkowicie twórczości pisarskiej i zrezygnował z kandydowania na posła.

Z końcem maja 1959 wyjechał do Budapesztu, gdzie zaalarmowały go depesze o ciężkim stanie siostry. 8 kwietnia 1961 otrzymał list polecony z komisji dokumentacyjno-historycznej Związku Bojowników o Wolność i Demokrację w Piekarach Śląskich, zawierający kopię protokołu zebrania z 19 października 1960. Jednym z punktów obrad była jego książka Mat Kurt Kraus, którą w piśmie nazwano "wypocinami" i której zarzucono "zohydzanie wybitnych i zasłużonych powstańców śląskich". Załatwiono ją polubownie. Zarząd ZBoWiD przeprosił pisarza, i dołączył protokół zebrania w Piekarach. Wynikało z niego, że żadna z osób czyniących sąd nad książką, jej nie czytała. W grudniu 1961 Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie otrzymał nagrodę prezesa Rady Ministrów za twórczość dla dzieci i młodzieży. Zmarł w Krakowie 20 grudnia 1963. Spoczął na cmentarzu komunalnym w Cieszynie.

Bibliografia

K. Heska-Kwaśniewicz, Pisarski zakon. Biografia literacka Gustawa Morcinka, Opole 1988; E. Sikora, Gustaw Morcinek i jego związki z miastem Skoczów, [w:] Gustaw Morcinek. Piewca pracy. Materiały z uroczystej sesji naukowej, zorganizowanej 8 grudnia 1978 roku, z okazji piętnastej rocznicy śmierci Gustawa Morcinka, red. M. Halawa, Warszawa 1979 s. 73-82; K. Milota, Gustaw Morcinek jako działacz społeczny i polityczny, [w:] Gustaw Morcinek. Piewca pracy. Materiały z uroczystej sesji naukowej, zorganizowanej 8 grudnia 1978 roku, z okazji piętnastej rocznicy śmierci Gustawa Morcinka, red. M. Halawa, Warszawa 1979 s. 67-72.