Ludyga-Laskowski Jan

Ludyga Laskowski Jan (1894-1956), właściwe - Ludyga

Urodził się 15 marca 1894 w Rozbarku, obecnej dzielnicy Bytomia. Jego rodzina walczyła o wyzwolenie Górnego Śląska spod panowania pruskiego. Ojciec - Jan Marcin Ludyga - prowadził aktywną pracę w ruchu narodowym. Matka Marta z d. Skrzypek brała udział w działalności towarzystw kobiecych na Śląsku.

Już w wieku 15 lat wstąpił do Polowych Drużyn Sokolich w Bytomiu, rok później został mianowany ich naczelnikiem. 2 września 1914 został powołany do wojska pruskiego. Drugi człon nazwiska - Laskowski - przyjął gdy wstępował do wojska polskiego we Francji (1917-1919). Następnie używał nazwiska dwuczłonowego Ludyga – Laskowski, a w 1922 roku wystąpił o zmianę nazwiska rodowego i uznanie przybranego. Na początku przebywał na froncie wschodnim, potem jednak został przeniesiony na zachód, a w 1915 roku pod Verdun przeszedł na stronę Francji. Za to został skazany przez sąd niemiecki na karę śmierci. W 1933 roku został w Niemczech aresztowany za polską działalność na Górnym Śląsku i postawiony przed sądem doraźnym. W więzieniu przebywał trzy tygodnie, po czym został zwolniony dzięki interwencji Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

Został mianowany przez Francuzów komendantem obozów jeńców wojennych w Romans, potem w Barcelonnette i Montrambert. Gdy zaś we Francji została powołana Armia Polska wstąpił do niej. Już po dwóch miesiącach służby został mianowany pierwszym komendantem polskiej szkoły podoficerskiej w Le Naus. Stopniowo awansował na adiutanta I Korpusu Wojska Polskiego we Francji. Wtedy także uzyskał stopień podporucznika.

W kwietniu 1919 roku powrócił do Polski jako szef II oddziału sztabu korpusu. Brał udział w wojnie ukraińskiej, potem został oddelegowany jako osobisty adiutant gen. Hallera. Gdy zrezygnował z tego stanowiska został skierowany do sztabu jedenastej dywizji piechoty, gdzie pełnił funkcję szefa drugiego oddziału.

28 kwietnia 1920 Jan Ludyga–Laskowski został skierowany na Górny Śląsk, gdzie piastował stanowisko szefa sztabu Polskiej Organizacji Wojskowej. Był jednym ze współtwórców planu przygotowań II powstania śląskiego, w którym zresztą brał czynny udział. Uczestniczył także w III powstaniu śląskim, pełniąc szereg ważnych funkcji: dowódcy V batalionu w Szarleju, potem dowódcy Grupy „Wschód” i wreszcie zastępcy Naczelnego Wodza Wojsk Powstańczych. Podczas III powstania awansował do rangi majora. Przygotowywał też planowaną likwidację III powstania.

W październiku 1921 roku objął stanowisko szefa oddziału wyszkolenia i zaopatrzenia zdemobilizowanych powstańców zorganizowanych w Związku Powstańców Śląskich. Jan Ludyga–Laskowski był współtwórcą tego związku i jednym z jego głównych działaczy. Gdy część Górnego Śląska została przyłączona do Polski pełnił służbę w sztabie gen. Stanisława Szeptyckiego.

Po zakończeniu III powstania na Śląsku zaczął zbierać różne materiały dotyczące walk, które toczyły się na Górnym Śląsku w latach 1920-1921. Wtedy także rozpoczął przygotowania nad książką, która została wydana w 1925 roku. Był również autorem wielu artykułów w prasie: Zarys przebiegu walk w trzech powstaniach śląskich, W piętnastą rocznicę III powstania śląskiego. W okresie międzywojennym pracował nad dwoma innymi książkami: II tomem Materiałów do historii powstań górnośląskich (1925), Zarysem historii trzech powstań śląskich 1919–1920–1921 (1938). Publikacje te ukazały się dopiero po śmierci autora. Uzupełniał wtedy także swoje wykształcenie. W 1924 roku zdał maturę, a w 1935 roku złożył egzamin notarialny.

1 kwietnia 1926 został przeniesiony w stan spoczynku. W tym czasie prowadził hurtownię tytoniu w Katowicach, ale także działał społecznie jako honorowy ławnik, niepłatny członek rady miejskiej w Katowicach. Był też członkiem wielu organizacji społecznych.

Był honorowym członkiem Związku Powstańców Śląskich, Związku Więźniów Politycznych. W latach 30. XX wieku był związany z chadecją na Górnym Śląsku. W 1938 roku odmówił propozycji kandydowania do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej. W chwili wybuchu II wojny światowej brał udział w kampanii wrześniowej, uczestnicząc w obronie Śląska. 18 września 1939 przedostał się do Francji, gdzie służył w polskich siłach zbrojnych do 1940 roku. Po upadku Francji udał się na południe. W latach 1940-1944 w obozie pracy organizował polskich żołnierzy. 23 marca 1944 został aresztowany przez Gestapo, był więziony i zesłany do Fort Montluc, gdzie doczekał wkroczenia wojsk amerykańskich.

Po wojnie służył nadal w wojsku polskim jako szef batalionu. Pozostawał nim do 1948 roku, to jest do chwili rozwiązania Armii Polskiej. Po tym wydarzeniu został przeniesiony w stan spoczynku. Od 1950 roku poważnie chorował. Zmarł w Paryżu 16 lipca 1956 i tam też został pochowany.

Bibliografia

J. Ludyga–Laskowski, Zarys historii trzech powstań śląskich 1919–1920–1921, Opole 1973; Encyklopedia powstań śląskich, red. F. Hawranek, Opole 1983.