Kurcyusz Jerzy

Kurcyusz Jerzy (1907-1988), prawnik, polityk

Urodził się 12 października 1907 w Łomży w zaborze rosyjskim. Jego ojciec Stanisław był adwokatem i rejentem, działaczem społecznym, internowanym po zajęciu Kongresówki przez Niemców. Matką była Teresa z Przyremblów, spokrewniona z ks. Przyremblą, proboszczem w kościele katolickim w Carskim Siole, represjonowanym przez władze carskie i więzionym na Wyspach Sołowieckich. Jerzy Kurcyusz wychowywał się w Łomży, gdzie uczęszczał do gimnazjum. W latach gimnazjalnych należał do harcerstwa; w czasach zaś studiów na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego do Akademickiej Bratniej Pomocy. W 1931 roku z ramienia Młodzieży Wszechpolskiej kandydował - z powodzeniem - na prezesa Bratniej Pomocy Studentów UW. Za jego kadencji doszło do zamieszek, podczas których został zatrzymany i na dwa tygodnie osadzony w areszcie. Młodzież Wszechpolska była odpowiedzialna za usunięcie młodzieży żydowskiej z większości Bratnich Pomocy i zaangażowana w walkę o ograniczenie dostępu Żydów na wyższe uczelnie. Kurcyusz przewodził Radzie Naczelnej Młodzieży Wszechpolskiej, a także był członkiem władz Stronnictwa Narodowego oraz Obozu Wielkiej Polski.

Po ukończeniu studiów prawniczych i odbyciu aplikantury w 1936 roku został przyjęty do Rady Adwokackiej w Warszawie. Pod koniec tego roku wszedł do Komitetu Politycznego Organizacji Polskiej, a nieco później znalazł się w składzie trzyosobowego zarządu tego komitetu. Razem z Tadeuszem Gluzińskim i Janem Jodzewiczem brał udział w rozmowach - zakończyły się fiaskiem w 1937 roku - na temat możliwości porozumienia pomiędzy Obozem Narodowo-Radykalnym a rządzącymi piłsudczykami. Wybuch II wojny światowej zastał go w drodze powrotnej z turystycznej wycieczki do Włoch. Przekraczał wtedy granicę włosko-jugosłowiańską. Ze względu na słaby wzrok został zwolniony z obowiązku służby wojskowej; jednak jako ochotnik zgłosił się do Straży Obywatelskiej, będącej formą obrony cywilnej. Powierzono mu funkcję komendanta I Komisariatu SO, mieszczącego się przy ul. Bednarskiej na Powiślu. W obronie Warszawy ratował rannych spod zgliszcz. W pierwszych tygodniach okupacji Kurcyusz organizował konspiracyjny zespół nasłuchu zagranicznych radiostacji oraz powielanie i kolportaż „Biuletynu”. Później podjął się wyprawy na Zachód. W jej trakcie został zatrzymany w Zakopanem przez Gestapo. Po zwolnieniu udał się przez Budapeszt i Paryż do Rzymu. W Paryżu spotkał się z gen. Sikorskim i zdał mu relację z sytuacji w Polsce. W Rzymie nawiązał kontakty z ambasadorem gen. Bolesławem Wieniawą-Długoszewskim. Organizował własną łączność z Paryżem. Następnie został zaprzysiężony jako żołnierz Związku Walki Zbrojnej w trakcie niemieckiej ofensywy na Francję. Powrócił wówczas do Rzymu, skąd udał się do Aten, aby stworzyć kolejną placówkę łączności. Latem 1940 roku otrzymał polecenie udania się do Stambułu, gdzie krzyżowały się wpływy i interesy walczących stron oraz rywalizowały ze sobą wywiady. Ze Stambułu dwukrotnie jeździł na spotkania z gen. Sikorskim (w Teheranie i Bejrucie). W lutym 1944 roku Kurcyusz został odwołany ze Stambułu. Przez Kair i Lizbonę udał się do Londynu, gdzie objął stanowisko kierownika Wydziału Krajowego w Ministerstwie Informacji i Dokumentacji.

Pomimo nowych warunków politycznych powrócił do Polski latem 1946 roku, razem z emisariuszem politycznym z Londynu Adamem Sojką. Od tej pory bezpieka nie spuszczała go z oka. Wraz z matką, żoną, synem i pasierbicą zamieszkał w Zabrzu, a od 1958 roku mieszkał w Katowicach. Próbował pracować jako radca prawny, jednak często był zwalniany. Redagował „Bieżący Skorowidz Przepisów Prawnych”. Był aktywny w działalności popularyzatorskiej. Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego w 1951 roku zobowiązało władze katowickie do śledzenia Kurcyusza i dyscyplinarnego zwolnienia go z pracy m.in. za dawną przynależność do ONR. Niespodziewanie, w 1957 roku został aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa pod pretekstem handlu talonami na samochody. Po kilku miesiącach został zwolniony. W 1968 roku obronił pracę doktorską na Uniwersytecie Wrocławskim.

W latach 80. XX wieku służył radą działaczom regionalnych władz „Solidarności”. Pierwsza sprawa, którą się zajął, dotyczyła Wojciecha Figla z kopalni „Sosnowiec”. Jak później się okazało, była ona esbecką prowokacją. Figiel stanął przed sądem m.in. za usunięcie z szybu pięcioramiennej czerwonej gwiazdy. Po ogłoszeniu stanu wojennego mec. Kurcyusz został aresztowany, po kilku godzinach zwolniony. Jako prawnik występował w roli obrońcy - bronił górników kopalni „Piast”, pracowników huty „Baildon”. Znany jest z wygranego procesu górników „Piastu”. Bronił wówczas Zbigniewa Bogacza i jego towarzyszy. Miał wówczas powiedzieć, iż „do historii przejdą nazwiska oskarżonych, ale także nazwiska sędziów”. W 1982 roku doznał zawału serca. Pomimo tego kontynuował pracę w sądzie. Podczas strajku w kopalni „Manifest Lipcowy” informował o sytuacji na Śląsku polskie radiostacje na Zachodzie. Bronił Józefa Błauta, oskarżonego za strajk w kopalni "Manifest Lipcowy", który został uniewinniony. Bronił także Wandę Dragon, oskarżoną o kolportaż książek i podziemnej prasy, którą sąd skazał na półtora roku więzienia w zawieszeniu na dwa lata. Zajął się sprawą Jana Rumfa z kopalni "Rozbark", którego sąd skazał na 4 lata pozbawienia wolności za prowadzenie działalności związkowej. Mecenas Kurcyusz przywoływał przed sądem zeznania świadków bitych i przestraszonych, którzy nie zatracili ludzkiej przyzwoitości.

Zmarł 25 listopada 1988 w Katowicach-Ochojcu. Jego pogrzeb był manifestacją uznania dla jego wielkiej ofiarnej pracy na rzecz Polski.

Bibliografia

J. Kurcyusz, Na przedpolu Jałty, Katowice 1995; Dziennik Zachodni, 15-16 XII 2012, s. 11.