Kupiec Jan
Kupiec Jan (1841-1909), folklorysta, działacz oświatowy
Urodził się 15 kwietnia 1841 w Bielsku. Jego ojciec pochodził z Łąki (pow. pszczyński), ale chcąc uniknąć poboru do armii pruskiej uciekł do Bielska, gdzie urodził mu się syn, któremu na chrzcie nadał imię Jan. Niedługo po urodzeniu matka Barbara Solichowa zmarła, a jego wychowaniem zajęła się siostra matki – Gruszczyna, która zabrała półtoraroczne dziecko z powrotem do Łąki. W wieku 6 lat wstąpił do szkoły elementarnej. Jego nauczycielem był Kajetan Jarosz, który bardzo cenił swojego ucznia. Po ukończeniu szkoły nie kontynuował nauki na wyższym stopniu, ale jak podkreśla ks. Jan Kudera miał w sobie niezwykły talent do obserwacji i zapamiętywania, co dokumentuje obszerny zeszyt pieśni kościelnych z 1856 roku, który zebrał mając 15 lat. Nastoletni zbieracz obchodząc targi i odpusty wiejskie spisywał je. Można wśród nich znaleźć również pieśni morawskie. Po zakończeniu edukacji pomagał w gospodarstwie swojej cioci.
W wieku 20 lat został zaciągnięty do wojska, gdzie służył w gwardii królewskiej w Berlinie. Następnie, po wojnie prusko – austriackiej, w której uczestniczył, ożenił się w 1867 roku z Katarzyną Jarczokówną. W tym samym czasie objął za sprawą proboszcza ks. Philippiego pracę w parafii św. Mikołaja w Łące jako śpiewak, co rozpoczęło jego działalność publiczną. Trzeba zaznaczyć, że nie uczęszczał do żadnej szkoły muzycznej, a jednak nauczył się grać na organach oraz zapisu nutowego. Kolejną publiczną działalnością było prowadzenie wiejskiej czytelni zawierającej 600 książek. Jeśli chodzi o upodobania polityczne można je określić jako neutralne z lekkim ukierunkowaniem na Prusy. Było tak aż do wojny francusko – pruskiej, gdzie jeszcze śpiewał niemieckie pieśni patriotyczne. Jednak po powrocie z wojny i w sprzeciwie wobec Kulturkampfu opowiedział się po stronie polskiej. Kupiec bronił polskości Śląska. Poprzez swoje wypowiedzi wspierał Katolika wydawanego przez K. Miarkę, za co był więziony. Nawrocki pisze, że świadomie wpływał na rozbudzenie narodowe Ślązaków. Prócz zbierania kościelnych pieśni powiększał swoje zbiory utworów ludowych i patriotycznych. W 1874 roku nawiązał znajomość z Józefem Chociszewskim. Rozprowadzał jego prasę oraz obrazy patriotyczne i religijne, a także rozpoczął pisać do Oświaty i Górnoślązaka swoje patriotyczne wiersze i artykuły. Szczyt swojej pracy na rzecz polskości pokazał poprzez agitację za Polakiem Radwańskim z Pszczyny, który kandydował do parlamentu ogólnoniemieckiego, a zarazem otwarcie był przeciwnikiem barona Huenego, co spowodowało jeszcze większą niechęć między Kupcem, a ks. Philippim. Po przejściu Radwańskiego do partii proniemieckiej jeszcze bardziej eksponuje swoją niechęć do Niemiec. J. Kupiec popierał Wojciecha Korfantego i Jana Kowalczyka.
J. Kupiec posiada niekwestionowaną pozycję w historii Śląska jako zbieracz i popularyzator pieśni ludowych, legend, powiastek i bajek śląskich. W swojej twórczości bardzo często odnosił się do poznanych ludowych utworów zarówno tych znanych jak i mniej popularnych. Słynął jako pisarz i zbieracz pieśni chcąc zabezpieczyć je przed zapomnieniem. Polskość Jana Kupca, a przez to odejście od partii centrowej spowodowała wielkie szykany ze strony ks. Philippiego, który wykorzystując swoją władzę nie dawał Kupcowi rozgrzeszenia, a w czasie kazań publicznie go obrażał. Co, jak dokumentuje ks. Kudera, powodowało u niego wielką gorycz i poczucie niesprawiedliwości. Zaczął chorować na płuca, nie przerywając swojej pracy. Zmarł 11 grudnia 1909.
Bibliografia
J. Kudera, Obrazy Ślązaków; Wspomnienia godnych, t. II, Mikołów 1920; W. Nawrocki, Jan Kupiec, Poeta z Łąki, [w:] Zasłużeni ludzie dla Śląska, pod red. W. Szewczyka, Katowice 1963; W. Ogrodziński, Dzieje piśmiennictwa śląskiego, Katowice 1965; J. Krawczyk, Jan Kupiec, [w:] Pisarze śląscy XIX i XX w., Wrocław 1963; W. Nawrocki, Wokół epiki Jana Kupca, [w:] "Zaranie Śląskie" 1964, nr 4; J. Myszor, U. Burzywoda, Pieśni pątnicze ze zbioru Jana Kupca, SSHT 1982, t. 15; Słownik folkloru polskiego, pod red. J. Krzyżanowskiego, Warszawa 1965; "Biuletyn Stowarzyszenia Młodzieży Akademickiej w Chorzowie" 1937, nr 2.