Kulturkampf

Kulturkampf

Otto von Bismarck

Adalbert Falk

Bismarck contra papież

Na okres rządów biskupa Förstera przypadły wydarzenia związane z ogłoszeniem dogmatu o nieomylności papieża. W wymiarze kościelnym ich skutkiem był ferment na wydziale teologicznym uniwersytetu wrocławskiego, związany z odejściem kilku profesorów z ks. Josephem Hubertem Reinkensem na czele, a w wymiarze politycznym pretekst do otwarcia z Kościołem katolickim tzw. walki o kulturę (Kulturkampf).

Kanclerz Otto von Bismarck dążył do radykalnego oddzielenia Państwa od Kościoła, a właściwie jego podporządkowania władzy świeckiej. Dla Niemiec było to o tyle istotne, że przy okazji chciał pognębić rosnącą w siłę partię Centrum – reprezentanta tzw. politycznego katolicyzmu. Postawił tezę, że Centrum jest częścią „czarnej międzynarodówki” dowodzonej przez papieża z Rzymu. W walce z Kościołem posłużono się terminem „kulturkampf” (walka o kulturę) po raz pierwszy użyty przez liberalnego sprzymierzeńca Bismarcka – Rudolfa Virchowa. W jego rozumieniu kulturkampf miał stać się synonimem unowocześnienia państwa na gruncie liberalizmu.

8 lipca 1871 w pruskim Ministerstwie Wyznań zniesiono wydział katolicki. W listopadzie 1871 roku zmieniono w kodeksie karnym tzw. paragraf kazalnicy (Kanzelparagraph) - wprowadzając karę do dwóch lat twierdzy na duchownych, publicznie z ambony krytykujących władzę państwową. W styczniu 1872 roku na czele Ministerstwa Wyznań stanął Adalbert Falk - główny inicjator i wykonawca ustawodawstwa antykościelnego w Prusach. W następnych kilku latach w parlamencie Niemiec uchwalono kilka ustaw, które w istotny sposób zmieniły sytuację Kościoła katolickiego w Prusach. W 1872 roku - ustawa o zakazie działalności jezuitów. W marcu 1872 roku ustawa o nadzorze kościelnym całkowicie podporządkowało szkolnictwo władzy państwowej. Dotychczas bowiem w Prusach proboszczowie zarówno katoliccy jak i protestanccy nadzorowali proces nauczania w szkołach powszechnych. Ustawa o państwowym nadzorze szkolnym zbiegła się z reformą urzędu powiatowego, spowodowała tak wielkie napięcie między Bismarckiem a konserwatystami, iż ten w styczniu 1873 roku zrezygnował z funkcji premiera. Pod nieobecność Bismarcka sejm pruski uchwalił dalsze ustawy antykościelne tzw. prawa majowe. W kwietniu 1873 roku wyszła ustawa podporządkowująca Kościół ustawodawstwu państwowemu (kandydaci do kapłaństwa mieli obowiązek ukończenia państwowego gimnazjum, studiów teologicznych na uniwersytecie i złożenie egzaminu państwowego z filozofii, historii i literatury niemieckiej). Władza sądownicza Kościoła i prawo wymierzania kar zasądzone duchownym zostało ograniczone i poddane kontroli państwa. Obywatelom zapewniono całkowite prawo zmiany religii. W 1875 roku wprowadzono, drugą już w tym stuleciu kasatę zakonów. W tym samym roku wyszła ustawa o obowiązkowym ślubie cywilnym, niezależnym od ślubu kościelnego.

Na jednej z karykatur współczesnych kulturkampf przedstawiono jako grę w szachy między Bismarckiem a papieżem. Atutami Stolicy Apostolskiej były: Syllabus,(przeciwko liberalizmowi, komunizmowi), encyklika Quod nunquam (krytyka kulturkampfu), interdykt (kary kościelne z mocy prawa kanonicznego). W ręku Bismarcka natomiast znajdowały się tak mocne atuty jak: ustawa o zakonach, internowanie i aresztowanie duchowieństwa, wolność prasy.

• Foto: ww.erziehung.uni-giessen.de/studis/Robert/kulturk1.html

Bibliografia

Cd.: Katolik - czasopismo |Powrót do spisu treści