Księgi metrykalne
Wyraz metryka z łaciny matrix oznacza samica lub macica w szerszym znaczeniu źródło. Pierwszy raz tym słowem posłużono się w 199 roku na oznaczenie listy posiadaczy nieruchomości. Chrześcijanie pierwszych spisów używali do katechumenów, świętych ochrzczonych i zmarłych. Takie spisy były prowadzone do celów liturgicznych, porządkowych i statystycznych. Pierwsze miały postać tabliczek powleczonych woskiem tzw. dyptychów. Na takich tabliczkach spisywano ludzi ochrzczonych, katechumenów. Chrześcijanie bardzo szybko zaczęli spisywać także małżeństwa. W średniowieczu ksiąg metrykalnych nie prowadzono miały na to jednak wpływ wiele czynników jak między innymi: prześladowania chrześcijan, wojny oraz duża liczba chrześcijan. Sam nakaz prowadzenia ksiąg metrykalnych po raz pierwszy pojawił się na Synodzie w Tournai w 1481 roku, dotyczył on prowadzenia księgi chrztu.
Obwarowanie prawem powszechnym, prowadzenia ksiąg metrykalnych nastąpiło podczas Soboru Trydenckiego dokładnie dnia 11 listopada 1563 roku, podczas 24 sesji w ramach dekretu Tametsi. Nakazano prowadzenia księgi małżeństw, wpływ na to miało zawieranie małżeństw tajnych, chciano teraz aby wszystkie małżeństwa były zawierane w sposób jawny. Na tej samej soborowej sesji nakazano także prowadzić księgi chrztów. To również odnosiło się do sakramentu małżeństwa, gdyż dzięki księdze chrztu można był poznać pokrewieństwo duchowe jakie wynikało z relacji ojca/ matki chrzestnej w stosunku do samego ochrzczonego i jego rodziców, oraz księdza udzielającego chrztu i ochrzczonego z jego rodzicami. Takie pokrewieństwo duchowe zachodziło także podczas bierzmowania. To obligowało proboszczów do prowadzenia także księgi bierzmowania. Sobór Trydencki nie nakazywał prowadzenia ksiąg zgonów. Taki obowiązek nałożył dopiero tzw. Rytuał Rzymski z 1614 roku, papieża Pawła V. Konieczność spisywania osób zmarłych potwierdził Kodeks Prawa Kanonicznego z 1917 roku. Obowiązek prowadzenia ksiąg metrykalnych w Polsce ochrzczonych i zaślubionych w Polsce wprowadziły synody odbywające się w latach 1579-1602 między innymi Synod Piotrkowski z 1609 roku, który nakazał spisywania ochrzczonych, zaślubionych i bierzmowanych. Zaś Rytuał Piotrkowski z 1631 roku zobligował do prowadzenia księgi zgonów.
Prowadzenie ksiąg metrykalnych potwierdził Kodeks Prawa Kanonicznego z 1917 roku oraz Kodeks promulgowany przez Jana Pawła II w 1983 roku. Tak więc dzisiaj prawo kościelne nakazuje prowadzenia ksiąg: ochrzczonych, małżeństw, bierzmowanych oraz zmarłych. Księga ochrzczonych składa się z rubryk: imię (imiona) i nazwisko ochrzczonego; data i miejsce urodzenia oraz chrztu; nazwisko i imię, wiek, wyznanie, miejsce zamieszkania rodziców; rodzice połączeni; nazwisko i imię, wiek, wyznanie oraz miejsce zamieszkania chrzestnych; szafarz sakramentu oraz adnotacje. Na księgę bierzmowanych składają się takie rubryki jak: imię i nazwisko bierzmowanego; imię nadane przy bierzmowaniu; datę i miejsce urodzenia bierzmowanego; datę i miejsce chrztu bierzmowanego; imię i nazwisko świadka bierzmowania; data i miejsce bierzmowania oraz imię i nazwisko szafarza sakramentu. W księdze małżeństw zapisuje się: imiona i nazwiska nupturientów; wyznanie, stan i zamieszkanie stron; data i miejsce urodzenia oraz chrztu nupturientów; imiona i nazwiska rodziców małżonków; data zawarcia małżeństwa; imię i nazwisko świadka urzędowego; imiona i nazwiska, wiek, miejsce zamieszkania świadków oraz numer bieżący protokołu przedślubnego. W księdze zgonu wpisuje się: imię, imiona i nazwisko osoby zmarłej; datę i miejsce urodzenia; miejsce zamieszkania-adres; datę i miejsce zgonu; imiona i nazwiska rodziców zmarłego; imię i nazwisko żyjącego współmałżonka, wyznanie osoby zmarłej; przyjęte sakramenty, datę i miejsce pogrzebu; numer cywilnego aktu zgonu i przez kogo został wystawiony.
Bibliografia
J. Kurpas, Początki ksiąg metrykalnych, Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, t. 2, z. 1-2, Lublin 1961, s. 6-22; H. Krajewska, Wstęp, [w: ] Księgi metrykalne i stanu cywilnego w archiwach państwowych w Polsce, oprac. A. Laszuk, wydanie III, Warszawa 2003, s. 1; W. Wenz, Kancelaria parafialna jako przestrzeń kościelnego posługiwania. Studium kanoniczno-pastoralne, Wrocław 2008, s. 92; 94; 123-129; 139; 141; 146-149;156-157; 159.