Kolęda - wizyta duszpasterska

Kolęda – wizyta duszpasterska

( z łac. Calendae, pierwszy dzień miesiąca) jest to wywodzący się ze średniowiecza zwyczaj nawiedzania przez księży swych parafian w okresie Bożego Narodzenia.

Począwszy od XIII wieku następowało zakorzenienie kolędy w treściach chrześcijańskich, a element duszpasterski stawał się zasadniczym składnikiem kolęd. Jednak w pewnych okresach zwłaszcza w XV i XVI wieku stawał na drugim planie: wykorzystywano kolędy m.in. do przygotowania wiernych do spowiedzi i komunii wielkanocnej, a zwłaszcza do zwalczania praktyk zabobonnych. Kolędujący proboszcz miał obowiązek uczyć pacierza, zachęcając do lektury religijnej, a w razie potrzeby konfiskować książki heretyckie. Podczas kolęd zachowywany był określony ceremoniał liturgiczny. Ksiądz odwiedzający parafian był ubrany w komżę i stułę. W ręku zaś trzymał krzyż lub relikwiarz. Towarzyszyli mu kościelny zakrystianin lub ministranci. W okresie potrydenckim kolęda stała się istotnym elementem odnowy Kościoła. 1 czerwca 1601 bp krakowski B. Maciejewski wydał list pasterski do proboszczów, w którym zalecał osobiste poznanie parafian (wcześniej kolędę często odbywał skryba- kierownik szkoły parafialnej, organista lub zakrystianin), wysuwając na pierwszy plan element duszpasterski. Zalecił również sporządzanie notatek z poczynionych spostrzeżeń według ustalonego formularza, obowiązkiem proboszczów było uprzedzanie parafian o mających nastąpić odwiedzinach kolędowych w niedzielę poprzedzająca wizytę duszpasterską. Odwiedziny odbywały się popołudniami by nie burzyć porządku nabożeństw. Nadejście księdza oznajmiali ministranci głosem dzwonka. Przy wejściu śpiewali 1 lub 2 zwrotki kolędy.

Zreformowana kolęda stała się jednym z ważnych czynników odrodzonego życia religijnego tego okresu. W XVIII i XIX wieku w niektórych diecezjach nakazywano odwiedzanie domów innowierców (list pasterski biskupa żmudzkiego J. M. Karpia z 1737 roku) i piętnowano żądania daniny od wiernych, nakazując zdanie się ich na własną wolę. Wyjątkiem były Prusy, gdzie płacono stałą stawkę kolędową i objęci nią byli także protestanci oraz Śląsk, gdzie kolęda jeszcze w XVIII wieku była daniną uiszczaną na rzecz niższej służby kościelnej rekrutującej się z ludności miejscowej.

W XVIII wieku następuje już w Polsce częściowe ujednolicenie formy kolęd. Synody diecezjalne z 1922-1928 roku zachowały ją w dotychczasowym kształcie i po wprowadzeniu niewielkich modyfikacji przetrwała do czasów współczesnych.

Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 roku (kan. 529 &1) mówi, iż odbywanie kolęd jest obowiązkiem proboszczów, którzy sami i poprzez swoich wikariuszy winni poznawać parafian (zwłaszcza osoby chore, ubogie, samotne) uczestniczyć w ich troskach i wspierać w trudach, a małżonkom i rodzinom pomagać w wypełnianiu ich powołania. Zwyczaje polskie związane z kolędą są dostosowane do przepisów liturgicznych, a także zależą od lokalnych tradycji. Przed rozpoczęciem kolędy w kościele odbywa się obrzęd święcenia kredy i wody w uroczystość Objawienia Pańskiego. Podczas odwiedzin duszpasterskich następuje wspólna modlitwa, następnie pokropienie pomieszczeń wodą święconą, a na zakończenie błogosławieństwo. Domownicy winni przygotować stół pokryty białym obrusem, ustawić na nim krzyż dwa lichtarze ze świecami, oraz naczynie ze święconą woda i kropidło. Zgodnie z tradycją drzwi oznacza się kredą pisząc inicjały K+M+B i rok na znak, że domownicy przyjęli objawienie Boże. Duszpasterzom może towarzyszyć kościelny lub ministranci. Z odbywaniem kolędy związana jest dobrowolna ofiara pieniężna składana przez wiernych z przeznaczeniem na cele Kościoła.

Bibliografia

Encyklopedia Katolicka, pod red. F. Gryglewicza, R. Łukaszczyka, Z. Sułkowskiego, t. 9, Lublin 2002; N. Lemaitre. M. T. Quison, V. Sot, Słownik kultury chrześcijańskiej, Warszawa 1997, s. 151; T. Smolińska, Religijne aspekty współczesnego kolędowania, [w:] Religijne inspiracje kultury na Górnym Śląsku, red. W. Świątkiewicz, J. Wycisło, Katowice 1998.