Tekst źródłowy strony Kolęda - wizyta duszpasterska

Z łac. '' Calendae'', pierwszy dzień miesiąca - jest to wywodzący się ze średniowiecza zwyczaj nawiedzania przez księży swych parafian w okresie [[Boże Narodzenie|Bożego Narodzenia]].  

Począwszy od XIII wieku następowało zakorzenienie kolędy w treściach chrześcijańskich, a element duszpasterski stawał się zasadniczym składnikiem kolęd. Jednak w pewnych okresach, zwłaszcza w XV i XVI wieku stawał na drugim planie: wykorzystywano kolędy m.in. do przygotowania wiernych do spowiedzi i komunii wielkanocnej, a szczególnie do zwalczania praktyk zabobonnych. Kolędujący proboszcz miał obowiązek uczyć pacierza, zachęcając do lektury religijnej, a w razie potrzeby konfiskować książki heretyckie. Podczas kolęd zachowywany  był określony ceremoniał liturgiczny. Ksiądz odwiedzający parafian był ubrany w komżę i stułę. W ręku zaś trzymał krzyż lub relikwiarz. Towarzyszyli mu kościelny, zakrystianin lub  ministranci. W  okresie potrydenckim kolęda stała się istotnym elementem odnowy Kościoła. 1 czerwca 1601 bp krakowski B. Maciejewski wydał list pasterski do proboszczów, w którym zalecał  osobiste poznanie parafian  (wcześniej kolędę często odbywał skryba - kierownik szkoły parafialnej, organista lub zakrystianin), wysuwając na pierwszy plan element duszpasterski. Zalecił również sporządzanie notatek z poczynionych spostrzeżeń według ustalonego formularza, obowiązkiem  proboszczów  było  uprzedzanie parafian o mających nastąpić odwiedzinach kolędowych  w niedzielę poprzedzająca wizytę duszpasterską. Odwiedziny odbywały się popołudniami by nie burzyć porządku nabożeństw. Nadejście księdza oznajmiali ministranci głosem dzwonka. Przy wejściu śpiewali 1 lub 2 zwrotki kolędy.

Zreformowana kolęda stała się jednym z ważnych czynników odrodzonego życia religijnego tego okresu. W XVIII i XIX wieku w niektórych diecezjach nakazywano odwiedzanie domów innowierców (list pasterski biskupa żmudzkiego J.M. Karpia z 1737 roku) i piętnowano żądania daniny  od wiernych, nakazując zdanie się ich na własną wolę. Wyjątkiem były Prusy, gdzie płacono stałą stawkę kolędową i objęci nią byli także protestanci oraz Śląsk, gdzie kolęda jeszcze w XVIII wieku była daniną uiszczaną na rzecz niższej służby kościelnej rekrutującej się z ludności miejscowej.
  
W XVIII wieku następuje już w Polsce częściowe ujednolicenie formy kolęd. Synody diecezjalne z 1922-1928 roku zachowały ją w dotychczasowym kształcie i po wprowadzeniu niewielkich modyfikacji przetrwała do czasów współczesnych.

Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 roku (kan. 529 &1) mówi, iż odbywanie kolęd jest obowiązkiem proboszczów, którzy  sami i poprzez swoich wikariuszy winni poznawać parafian (zwłaszcza osoby chore, ubogie, samotne), uczestniczyć w ich troskach i wspierać w trudach, a małżonkom i rodzinom pomagać w wypełnianiu ich powołania. Zwyczaje polskie związane z kolędą są dostosowane do przepisów liturgicznych, a także zależą od lokalnych tradycji. Przed rozpoczęciem kolędy w kościele odbywa się obrzęd święcenia kredy i wody w [[Uroczystość Objawienia Pańskiego (Trzech Króli)|uroczystość Objawienia  Pańskiego]]. Podczas odwiedzin duszpasterskich następuje wspólna modlitwa, następnie  pokropienie pomieszczeń wodą święconą, a na zakończenie błogosławieństwo. Domownicy winni przygotować stół pokryty białym obrusem, ustawić na nim krzyż, dwa lichtarze ze świecami oraz naczynie ze święconą wodą i kropidło. Zgodnie z tradycją drzwi oznacza się kredą pisząc inicjały K+M+B i rok na znak, że domownicy przyjęli Objawienie Boże. Duszpasterzom może towarzyszyć kościelny lub ministranci. Z odbywaniem kolędy związana jest dobrowolna ofiara pieniężna składana przez wiernych z przeznaczeniem na cele Kościoła.

==Bibliografia==
Encyklopedia Katolicka, pod red. F. Gryglewicza, R. Łukaszczyka, Z. Sułkowskiego, t. 9, Lublin 2002; N. Lemaitre. M.T. Quison, V. Sot, Słownik kultury chrześcijańskiej, Warszawa 1997, s. 151; T. Smolińska, Religijne aspekty współczesnego kolędowania, [w:] Religijne inspiracje kultury na Górnym Śląsku, red. W. Świątkiewicz, J. Wycisło, Katowice 1998.

[[Kategoria:Rok liturgiczny]]