Kościół pw. Św. Apostołów Piotra i Pawła w Gliwicach

Kościół katedralny pw. Św. Apostołów Piotra i Pawła w Gliwicach

Historia

Kościół pw. Św. Apostołów Piotra i Pawła jest trójnawową budowlą w stylu neogotyckim, której wznoszenie rozpoczęto w 1896 roku. Zgodę na budowę wydał biskup wrocławski kard. Georg Kopp na prośbę magistratu Gliwic. Głównym powodem postawienia nowego kościoła była sytuacja społeczna pod koniec XIX wieku. Wzrost liczby mieszkańców Gliwic w okresie uprzemysłowienia Górnego Śląska spowodował, że stary kościół pw. Wszystkich Świętych nie był w stanie pomieścić wszystkich wiernych. Autorem projektu katedry został architekt Hugo Heer z Bytomia, mieszkający w Wiedniu, kierownikiem budowy Robert Beck, a opiekunem przedsięwzięcia ks. Paweł Buchali. Prace rozpoczęto 6 lipca 1896, poświęcenie kamienia węgielnego nastąpiło 23 listopada 1896, a 8 listopada 1899 ks. P. Buchali odprawił tutaj pierwszą mszę św. 16 maja 1900 kard. Kopp konsekrował kościół. Początkowo, do 15 stycznia 1908, był to kościół filialny. Następnie dokonano erygowania nowej parafii, a pierwszym proboszczem został ks. Józef Jagło, który już od 1903 roku był kuratusem kościoła. Własne księgi parafialne prowadzono zaś już od stycznia 1906 roku. W 1941 roku dokonano zmiany urzędującego proboszcza – został nim ks. E. Hampf. Koniec II wojny światowej przyniósł kolejne poważne zniszczenia kościoła. 24 stycznia 1945 wojska sowieckie dokonały ostrzału wojsk niemieckich w okolicach kościoła, skradziono też część sprzętów kościelnych. W następnych miesiącach wysiedlono niemieckiego proboszcza i przywrócono ks. Jagłę. Szkody wojenne usuwano do końca 1946 roku. W kolejnych latach przeprowadzano prace remontowe i renowacyjne. 25 marca 1992 papież Jan Paweł II podniósł kościół do godności katedry.

Budowla i wnętrze

Kościół zbudowano na planie krzyża łacińskiego o wymiarach 52 m (nawa główna) x 39 m (nawa poprzeczna). Posiada też dwie niższe nawy boczne (10,5 m) i wyższą główną (19,5 m). Prezbiterium zostało zamknięte pięciobocznie, a z obejścia wokół zostały wyprowadzone przejścia do bocznych kaplic i zakrystii. Nad całą budowlą dominuje wieża, która wraz z krzyżem mierzy 75,5 m wysokości. Mury kościoła zostały oblicowane cegłą klinkierową i glazurowaną, która pochodzi z Ligoty Zabrskiej.

Pierwsze trzy dzwony na wieży kościoła pw. Św. Apostołów Piotra i Pawła były odlane z brązu w ludwisarni braci Ullrich w Apoldzie i poświęcone w 1899 roku. W marcu 1917 roku Niemieckie Ministerstwo Wojny zarządziło ich zarekwirowanie na cele wojenne. Nowe dzwony poświęcono 10 września 1922. Największy z nich to dzwon Św. Marii, ważący – 3,405 tony o średnicy 1,88 m, posiada napis po łacinie oznaczający: Święta Mario Królowo Pokoju, módl się za nami. Od powietrza, głodu i wojny wybaw nas Panie. Dzwon średni, to dzwon Św. Józefa o wadze 2,010 tony i średnicy 1,57 m, posiada napis: Święty Józefie, opiekunie nasz, wejrzyj na twoją rodzinę i strzeż ją w roku pańskim 1922, w roku srebrnego jubileuszu księdza proboszcza Józefa Jagło. Najmniejszy, to dzwon Św. Jerzego, ważący 943 kg o średnicy 1,38 m, posiadający napis: Święty Jerzy walcz za nas. 538 parafian poległo na wojnie 1914–1918. Niech odpoczywają w pokoju Nikt nie ma większej miłości, niż ten, kto oddaje życie za przyjaciół swoich J 15.15.

Wewnątrz kościoła znajdują się trzy ołtarze wykonane przez Zakład Sztuki Kościelnej Carla Buhla z Wrocławia oraz dwa ołtarze powstałe w Zakładzie Artystycznym Mayera z Monachium. Ołtarz główny z drzewa sosnowego przedstawia obraz Świętych Apostołów Piotra i Pawła autorstwa Juliana Waldowskiego, po bokach są zaś umieszczone figury św. Jadwigi Śląskiej oraz św. Elżbiety z Turyngii. Nad całością góruje figura Archanioła Michała. Ponadto ołtarz zdobią figury czterech aniołów: dwa umieszczone po bokach tabernakulum i dwa kolejne powyżej. W ołtarzu umieszczono relikwie świętych Wiktora i Innocentego. W ramach projektu „Renowacja 2000” dokonano odnowienia elementów wnętrza i w centralnym miejscu prezbiterium został ustawiony nowy ołtarz soborowy, wykonany przez artystę Stanisława Brachmańskiego z okazji pielgrzymki Jana Pawła II do Gliwic 17 czerwca 1999. Na antypendium umieszczono znaną scenę z Ewangelii Św. Łukasza – spotkanie Pana Jezusa i uczniów w Emaus. Obok ołtarza ustawiono ambonkę oraz chrzcielnicę. Przed starym ołtarzem głównym ustawiono katedrę biskupa - tron papieski Jana Pawła II, na którym zasiada biskup podczas przewodniczenia obrzędom Mszy św.

W transepcie południowym znajduje się ołtarz boczny Najświętszego Serca Pana Jezusa zawierający obraz Chrystusa, z lewej figurę św. Franciszka z Asyżu i z prawej św. Antoniego z Padwy. W zwieńczeniu góruje figura św. Błażeja ustawiona tam na pamiątkę fundacji ołtarza przez Błażeja Goika. Naprzeciw tego ołtarza mieści się ołtarz Najświętszej Maryi Panny. Umieszczono w nim obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem stojącej na globie ziemskim, jako Królowej Niebios (obecnie zamiennie umieszcza się obraz Matki Boskiej Fatimskiej poświęcony w 1952 roku przez proboszcza ks. Jana Maruszczaka z okazji Roku Maryjnego. Po bokach widnieją figury św. Józefa i św. Anny. Nad całością góruje rzeźba przedstawiająca św. Alojzego Gonzagę, patrona młodzieży. Obrazy umieszczone w obu ołtarzach bocznych, jak też w nawie głównej w 1899 roku wykonał Julian Waldowski z Wrocławia. Artysta często współpracował z firmą Buhla.

Kolejne dwa ołtarze, to ołtarz Matki Boskiej Bolesnej, w którym znajdują się relikwie męczenników Candidusa, Feliksa i Klemencji. Centralną część zajmuje Pieta przedstawiająca Matkę Bożą pochylającą się nad Chrystusem zdjętym z Krzyża dominującym nad rzeźbą. Po bokach umieszczono figury dwóch aniołów podtrzymujących pięcioramienne świeczniki. Ołtarz ufundowała w 1910 roku rodzina Błażeja i Ewy Goik z Gliwic–Trynku. Drugi z ołtarzy pochodzący z 1912 roku i ufundowany przez Jana Wowrę, to ołtarz Matki Boskiej Częstochowskiej w formie tryptyku znajdujący się na ścianie wschodniej w transepcie północnym. Jego zewnętrzna płaszczyzna przedstawia obraz Jezusa, jako Najlepszego Przyjaciela Dzieci. Wewnątrz umieszczono wizerunek Czarnej Madonny, na skrzydłach bocznych znajdują się płaskorzeźby przedstawiające św. Notburgę i bł. Bronisławę. Pod mensą w pozycji leżącej został przedstawiony św. Stanisław Kostka. Ołtarz dedykowano pierwszemu biskupowi gliwickiemu Janowi Wieczorkowi w 50. rocznicę święceń kapłańskich. Oba ołtarze zostały odrestaurowane na przełomie 2007/2008 przez Zakład Konserwatorski z Lubaczowa.

Ważnymi elementami wystroju są ambona i konfesjonał. Na bogato zdobionej ambonie, będącej także dziełem Buhla, zostały umieszczone płaskorzeźby czterech Ewangelistów oraz Chrystusa. Wieńczący ją baldachim ukazuje figurę Św. Jerzego (wyraz hołdu dla kard. Koppa za dokonaną konsekrację kościoła). Filar znajdujący się naprzeciwko ambony został ozdobiony odlewem naturalnej wielkości Chrystusa Nauczyciela wykonanym w 1910 roku przez firmę Mayer z Monachium. Chrzcielnica pochodzi z 1900 roku; została wykonana z marmuru i umieszczona na drewnianej podstawie. Ma formę czworoboku. Na kopule umieszczono drewniane figurki przedstawiające Pana Jezusa i Jana Chrzciciela w scenie chrztu w Jordanie. W 1996 roku skradziono je i następnie zastąpiono nowymi, w 2001 roku wykonanymi w brązie przez artystę-rzeźbiarza Zygmunta Brachmańskiego.

Stacje Drogi Krzyżowej także stanowią o wysokich walorach estetycznych katedry. Początkowo do II wojny światowej były one zawieszone na ścianach naw bocznych. Po wojnie poddano je renowacji, która nie była zbyt udana, gdyż barwna polichromia została przykryta białą farbą i na nią naniesiono złocenia. Taki stan rzeczy przetrwał do lat 70-tych, kiedy to zdecydowano usunąć stacje Drogi Krzyżowej z kościoła i zastąpić je nowymi scenami Męki Pańskiej wykonanymi w technice sgraffito (nałożenie kolorowych barw tynku i wydobywanie formy poprzez zdrapywanie warstw wierzchnich) przez Jana Szmuca z Krakowa. W 2006 roku do katedry wróciły stare, neogotyckie stacje Drogi Krzyżowej, które poddano żmudnej i czasochłonnej renowacji w Zakładzie Konserwatorskim przy Muzeum w Lubaczowie; jako dziękczynienie za przeżyty Rok Eucharystii w 2005 roku. Jako, że Diecezjalna Komisja ds. Budownictwa Sakralnego i Kościelnego podjęła decyzję o braku możliwości współistnienia dwóch stacji Drogi Krzyżowej, za zgodą konserwatora zabytków zabezpieczono i zasłonięto sceny Męki Pańskiej w technice sgraffito. W tej technice można obecnie podziwiać jedynie wizerunki Tajemnic Różańca Świętego, które widnieją na ścianie wschodniej prezbiterium.

W 1934 roku pomalowano wnętrze kościoła zgodnie projektem inż. Hinssena. Sklepienia nad ołtarzem głównym, to symbole siedmiu sakramentów świętych oraz czterech ewangelistów. Nad ołtarzem NMP znajdują się wezwania litanii loretańskiej, a nad ołtarzem Serca Jezusowego - wezwania starochrześcijańskie. Pozostałe malowidła ścienne pochodzą z lat 70-tych i są autorstwa Jana Szmuca z Krakowa.

Ważnym elementem wystroju wnętrza są witraże. Niestety pierwotna wersja firmy A. Kliem z Raciborza uległa zniszczeniu podczas II wojny światowej. Obecne witraże pochodzą z lat 50-tych. Jedyne zachowane przedwojenne witraże znajdują się nad ołtarzami bocznymi. Nad ołtarzem NMP widnieje witraż przedstawiający NMP, jako Królową Różańca Świętego. Jej Boskie Dziecię przekazuje św. Dominikowi różaniec, obok klęczy św. Katarzyna ze Sieny. Witraż ufundowała Kongregacja Różańca Świętego z parafii Wszystkich Świętych. Nad ołtarzem Serca Jezusowego znajduje się witraż przedstawiający Świętą Rodzinę z Trójcą Świętą. W portalu głównym - w celu lepszego oświetlenia przedsionka - w 1911 roku zamontowano witraż Adoracji Baranka Bożego przez aniołów wykonany przez firmę Mayer z Monachium. W ostatnich latach uzupełniono istniejące 4 nowymi witrażami wykonanymi przez firmę Glassini z Chorzowa. Pierwszy przedstawia logo Pielgrzymki papieża Jana Pawła II do Ojczyzny w 1999 roku, drugi zawiera logo Pielgrzymki Jana Pawła II do Gliwic, trzeci - herb Biskupa Gliwickiego Jana Wieczorka z okazji 25-lecia sakry biskupiej (16 sierpnia 2006), czwarty - emblemat pt. Eucharystia fundamentem wspólnoty parafialnej upamiętniający 100. rocznicę ustanowienia parafii (15 stycznia 2008).

Wśród cennych elementów wystroju wnętrza kościoła można wyróżnić także organy gliwickiej firmy Ernst Kurzer zainstalowane w 1899 roku. Obecnie mają one ponad 4000 piszczałek, 55 głosów, 42 rejestry boczne, 3 ręczne klawiatury i jeden pedał ze sterowaniem elektropneumatycznym. Ich rozbudowy w 1936 roku dokonała firma Gebrüder Rieger z Karniowa, a kolejne remonty przeprowadzono w latach 1987/88 oraz 2008/2009. To pozwoliło utrzymać instrument na wysokim poziomie brzmienia i co roku - od 1990 roku - organizować międzynarodowy festiwal „Dni Muzyki Organowej”.

W 2000 roku, w ramach projektu renowacyjnego, powstała kaplica Adoracji Najświętszego Sakramentu, która wcześniej była salką św. Stanisława. Mieści się ona na lewo od ołtarza głównego. Nad Kaplicą Adoracji znajduje się neogotycka kapliczka z figurką Dzieciątka Jezus „Praskie Jezulatko”. Na ścianie bocznej kaplicy widnieje obraz MB Nieustającej Pomocy. W 2003 roku obok katedry powstało Centrum Edukacyjne im. Jana Pawła II. 17 czerwca 2009, w 10. rocznicę pobytu papieża Jana Pawła II w Gliwicach wspólnie z władzami miasta zasadzono Dąb Papieski.

Gazetka parafialna

• Katedra

Proboszczowie

• ks. Józef Jagło (1908-1949)
• ks. E. Hampf substytut (1941-1945)
• ks. Jan Maruszczak (1949-1959)
• ks. Feliks Świder (1959-1978)
• ks. Konrad Kołodziej (1978-2010)
• ks. Bernard Plucik (2010-nadal)

Bibliografia

J. Bonczol, Katedra pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła, [w:] "Rocznik Muzeum w Gliwicach", t. 9, Gliwice 1993 i t. 10, Gliwice 1994; Parafialny folder okolicznościowy dot. wystroju wnętrza katedry; F. Koenig, Organy katedry gliwickiej, Gliwice 2008; J. Kopiec, Diecezja gliwicka: dzieje i współczesność, Opole 1999; J. Schmidt, Historia kościołów w Gliwicach, Gliwice 1998; Tenże, Kościoły ziemi gliwickiej-Gliwice, Gliwice 2007.