Kapliczki na terenie archidiecezji katowickiej w XXI wieku
Kapliczki na terenie archidiecezji katowickiej, stan 2019 rok
- Kapliczki, krzyże przydrożne na terenie powiatu pszczyńskiego, wybrane przykłady: patrz: [1]
Brak katalogu tego typu budowli sakralnych przy jednoczesnym braku obowiązku prowadzenia ich ewidencji utrudnia udzielenia odpowiedzi co do ilości kapliczek na terenie diecezji. Aproksymacja stanu ilościowego na podstawie nielicznych publikacji książkowych lub stron internetowych mogłaby zafałszować obraz rzeczywistości. Lepszym rozwiązaniem okazało się wykonanie kwerendy w oparciu o Street View dostępny na mapach Google oraz weryfikacja danych na miejscu. Udało się ustalić datę budowy 233 kapliczek tego typu na wiek XXI, wiele oczekuje jeszcze na potwierdzenie daty. Ilość kapliczek w dekanatach jest wyraźnie zróżnicowana, przy czym podobne tendencje występują dla skupisk dekanatów, co świadczy o występowaniu zależności (rys. 1).
Miejsce budowy
Zdecydowana większość współczesnych kapliczek zostało zbudowanych przy kościołach, probostwach lub ogrodach parafialnych. Prywatne fundacje ograniczają się niemal wyłącznie do ogródków przydomowych (można mówić o tendencji budowy kapliczek wyłącznie w celach prywatnego kultu religijnego, gdzie kapliczka nie jest dostępna dla przechodniów), niewiele z nich zbudowano na poboczach dróg i skrzyżowaniach lub na terenach leśnych. Lokalizacje wynikają także z podjętych działań przez organizacje straży pożarnej lub myśliwych. Na rys. 1 przedstawiono wykresy rozmieszczenia kapliczek w poszczególnych dekanatach, rys. 2 obrazuje stan ogólny.
Zmiany formy
Współczesne kapliczki w zakresie formy posiadają szereg cech wyróżniających je od wcześniejszych, do których można zaliczyć:
- zredukowane formy zadaszeń (niewielkie zadaszenia, stosowanie dwóch słupów podpierających w miejsce czterech),
- redukcja formy przestrzennej skrzynek (skrzynki stają się płytkie, formy trójkąta),
- płaskie sceny figuralne zastępują figury i rzeźby,
- wyparcie wytworów snycerskich elementami wytworów stolarskich,
- swoboda w łączeniu materiałów konstrukcyjnych – drewna, kamienia, cegły, stali,
- powszechne stosowanie rurek stalowych dla zawieszenia kapliczek skrzynkowych,
- swoboda formy (przypominają altany, pergole, namioty, posiadają rozbudowane postumenty, kłody są rozgałęzione, daszki są wydatne oraz wielopołaciowe, przeźrocza w ściankach) przy ograniczeniu ilości elementów ozdobnych,
- stosowanie nieobrobionego drewna, wykorzystywanie pni.
Można również mówić o renesansie kapliczek kłodowych (począwszy od lat 80-tych XX w.).
- Krzyże przydrożne w diecezji katowickiej, wybór: [2]
Bibliografia
Alojzy Kuś, Świadectwa wiary i pamięci; Monografia gminy i parafii Chełm Śląski, Wyd. 2, Chełm Śląski 2004; Jerzy Dudek, Czyżowice: monografia parafii i kościoła Chrystusa Króla, Drukarnia Baterex, Racibórz 2012; Henryk Rojek, Kronika Niedobczyc, Rybnik 2014 Historie krzyżami znaczone / [red. Zygmunt Skupień ; współpr. red. Aurelia Tomas ; współaut. tekstów Beata Adamczyk et al.]. Godów : Gminne Centrum Kultury,Sportu i Turystyki, 2014; J. Wroński, Kaplice, krzyże, figury. Mała architektura sakralna Radzionkowa i Rojcy, Radzionków 2005; Kapliczki i krzyże przydrożne Bytomia / Małgorzata Derus. - Bytom : Urząd Miejski, cop. 2006. Małgorzata Derus, Kapliczki i krzyże przydrożne Bytomia, Urząd Miejski, cop. 2006; Kapliczki krzyże i figury przydrożne Zabrza i okolic w rysunkach Józefa Jonika, red. Andrzej Roczniok, Narodowa Oficyna Śląska, Zabrze 2010; Irena i Andrzej Mateoszkowie, Kapliczki, figury i krzyże przydrożne w Rudzie Śląskiej, Irena i Andrzej Mateoszkowie, Muzeum Miejskie im. Maksymiliana Chroboka, Ruda Śląska 2003; Kontny Irena, Kaplice, krzyże i figury przydrożne na terenie miasta Mysłowice. Ku chwale Pańskiej i ozdobie miasta, Mysłowice 2007; Kronika Gierałtowic. Cz. 2, Zachować od zapomnienia : krzyże, kapliczki, groty, oprac. Maria Kipka, Gierałtowice : [s.n.], 2010; Paweł Stanisław Ziebura, Krzyże i kapliczki oraz figury świętych w krajobrazie Łąki, Łąka 2014; Bożena Grobelska, Beata Wolak, Krzyże i kapliczki przydrożne w Gminie Gorzyce, Neiko Plus, Drukarnia Cyfrowa Studio Reklamy, Gorzyce 2011; Piotr Zegrodzki, Krzyże i kapliczki przydrożne w parafii św. Barbary w Górze: na podstawie Kroniki Parafialnej 1980-2005, Towarzystwo Miłośników Ziemi Pszczyńskiej, Góra Pszczyna, 2006; Adam Lapski, Ryszard Szopa, Chorzowskie krzyże, kapliczki, rzeźby, Chorzów 2006; Paweł Porwoł, Małe formy architektury sakralnej : kapliczki, figury, krzyże, Muzeum w Wodzisławiu Śląskim, Wodzisław Śląski 2005; Aleksandra Wiechuła, Porami roku malowane... : kapliczki i krzyże przydrożne Orzesza, Illustris, Orzesze, Zabrze, 2014; Paweł Porwoł, Przydrożne kapliczki na terenie powiatu wodzisławskiego, 2011; Przyszowice - krzyże przydrożne i kapliczki, wybór cytatów Antoni Wyciślik, opis Urszula Kaczmarczyk, [S.l. : s.n.], 2007; Natalia Maria Ruman, Pszczyńskie sacrum w obiektach małej architektury, Cieszyn, Pszczyna 2012; Sztuka sakralna Rudy Śląskiej, red. nauk. Barbara Szczypka-Gwiazda i Michał Lubina, Muzeum Miejskie im. Maksymiliana Chroboka, Ruda Śląska 2005; Śladami historii - pszowskie krzyże i kapliczki, pod kier. Anny Łoboziak, Stowarzyszenie Pomóżmy Sobie, Pszów 2011; Śladami krzyży i kapliczek naszej Małej Ojczyzny, Żorskie Stowarzyszenie Edukacyjno-Kulturalne, Gimnazjum nr 2 z Oddzialami Sportowymi w Żorach, Żorskie Stowarzyszenie Edukacyjno-Kulturalne, Żory 2009; Józef Mieczysław Granieczny, Franciszek Leśniewski, Świadkowie naszej historii w fotografii: Łaziskie krzyże i kapliczki, Towarzystwo Przyjaciół Łazisk, Łaziska Górne 2004; Świadkowie przeszłości czyli Kapliczki i krzyże przydrożne w pejzażu gminy Gierałtowice, red. Urszula Kaczmarczyk, zdjęcia Piotr Barchański, Wydaw. "Śląskie ABC", Rybnik 2003; Maria Lipok-Bierwiaczonek, Tychy oczywiste i nieoczywiste. Książęce ślady, dotknięcie sacrum i nowe miasto, Tychy 2015; Jerzy Kempa, Z historii Bujakowa, Katowice: Drukarnia Archidiecezjalna, 2006; Tadeusz Michalski, Zbiór materiałów i informacji zebranych z okazji jubileuszu 60-lecia Koła Łowieckiego "Przepiórka" w Bojszowach, Bojszowy 2010; Anna Gudzik, Mała architektura sakralna w Rybniku. Kapliczki, figury i krzyże przydrożne (2015).