Jelito Józef

Jelito Józef (1887-1967), orientalista

Urodził się 4 marca 1887 w Lipinach Śląskich (Świętochłowice) w rodzinie hutnika Mikołaja i Joanny z d. Bahs. Szkołę podstawową ukończył w rodzinnej miejscowości, po czym podjął naukę w Gimnazjum Klasycznym w Królewskiej Hucie. Po zdaniu matury w 1909 roku wstąpił na Wydział Teologiczny Uniwersytetu Wrocławskiego. Już jako student teologii zapisał się na Wydział Filozoficzny, gdzie pod kierunkiem asyriologa Brunona Meissnera uczył się języka akkadyjskiego i pisma klinowego. W tym czasie należał do polskiej tajnej organizacji akademickiej. Na podstawie pracy Kary sądowe w prawie wojskowym i administracyjnym Babilończyków i Asyryjczyków uzyskał stopień doktora filozofii. Był członkiem Towarzystwa Naukowego im. Goerresa, które zaproponowało mu dwuletni wyjazd stypendialny do Palestyny. Święcenia kapłańskie przyjął 18 czerwca 1914 w kościele pw. Świętego Krzyża we Wrocławiu. Zarówno pracę duszpasterską podjętą w Łabędach bezpośrednio po święceniach, jak i plany wyjazdu do Palestyny przerwała I wojna światowa. Od sierpnia 1914 roku do września 1918 roku był kapelanem wojskowym w szpitalu wojskowym w Gliwicach, następnie do końca sierpnia 1919 roku – w zakładzie dobroczynnym w Berlinie.

Po powrocie na Śląsk, do końca kwietnia 1920 roku, był administratorem parafii w Ligocie Turawskiej. W czasie kampanii plebiscytowej agitował ludność do opowiedzenia się podczas głosowania za Polską. W 1920 roku został przeniesiony do Siemianowic, gdzie do końca sierpnia 1923 roku pełnił obowiązki wikarego w parafii Krzyża Świętego. W 1922 roku był współorganizatorem pierwszego w tym mieście polskiego gimnazjum, które prowadził jako dyrektor od września 1923 roku do końca sierpnia 1928 roku, pełniąc równocześnie obowiązki katechety. Zwolniony z tego stanowiska, podjął pracę katechety w Państwowym Gimnazjum im. A. Mickiewicza w Katowicach, w którym uczył do 1933 roku. W tym czasie był także wizytatorem diecezjalnym wizytującym szkoły powszechne w Radzionkowie.

W 1934 roku został mianowany notariuszem i referentem Kurii Diecezjalnej w Katowicach. W tym samym roku habilitował się na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Lwowskiego. Uzyskał veniam legendi z zakresu nauk biblijnych Starego Testamentu na podstawie pracy porównującej nowo odkryte teksty z Ugarit z Biblią. Habilitację przeniósł do Krakowa, gdzie na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego wykładał przez pewien czas języki hebrajski i akkadyjski. W 1937 roku został radcą duchownym Kurii Diecezjalnej oraz egzaminatorem prosynodalnym. Cały wolny czas poświęcał studiom nad historią starożytnego Wschodu, odczytywaniu starożytnych tekstów i poprawianiu tłumaczeń już dokonanych. Był współpracownikiem Komisji Orientalistycznej Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie. Uczestniczył w zjazdach orientalistów, wygłaszał referaty, brał udział w pracach Polskiego Towarzystwa Teologicznego.

W czasie II wojny światowej cały czas pracował w kurii katowickiej. Był członkiem Diecezjalnej Rady Administracyjnej. Po wojnie wykładał w wyższych seminariach duchownych we Wrocławiu (1947-1950) i w Nysie (1949-1958) egzegezę Starego Testamentu. W 1947 roku mianowany został kanonikiem gremialnym Kapituły Katedralnej w Katowicach. Ponadto powierzono mu urząd skarbnika Rady Misyjnej Związku Duchowieństwa. W związku ze złym stanem zdrowia w listopadzie 1956 roku złożył prośbę o zwolnienie z pracy kurialnej. Przychylono się do niej dopiero po dwóch latach.

Po przejściu na emeryturę poświęcił się pracy naukowej. Bibliografia jego publikacji obejmuje około 70 pozycji. Artykuły i przyczynki naukowe zamieszczał m.in. w Ateneum Kapłańskim, Collectanea Theologica, Gościu Niedzielnym, Naszej Przeszłości, Przeglądzie Biblijnym, Przeglądzie Teologicznym, Ruchu Biblijnym i Liturgicznym. Wygłaszał wykłady z dziedziny biblistyki. Cenny księgozbiór z dziedziny biblistyki i orientalistyki zgodnie z jego wolą przekazano bibliotece Wyższego Śląskiego Seminarium Duchownego w Krakowie. Zmarł 9 marca 1967. Spoczął na cmentarzu przy ul. Francuskiej w Katowicach.

Bibliografia

AAKat, Akta personalne ks. Józefa Jelity; Schematyzm (1927-1953); Antonów-Nitsche I., Jelito Józef (hasło), [w:] Słownik biograficzny, s. 150-151; S. Bieniek, Ks. Prof. Dr Józef Jelito, GN 1967, nr 17, s. 101; E. Chudek, Życie i działalność ks. Józefa Jelito w l. 1887-1967, Katowice 1986, mps w Bibliotece WTL UŚ; Grajewski, Wygnanie, s. 105, 139, 142, 216; Gwóźdź, Udział duchowieństwa, s. 185; A. Klawek, Wspomnienie o śp. ks. prof. dr Józefie Jelito, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 1967, s. 112-114; J. Mandziuk, Jelito Józef (hasło), [w:] SPTK, t. 5, s. 594-596 (tam bibliografia); Myszor, Historia diecezji, s. 84 i nn; Olszar, Duchowieństwo, s. 570, 571, 594; WD 1929, nr 2, s. 22; 1934, nr 3, s. 67; 1937, nr 3, s. 135; 1937, nr 11, s. 439; A. Grajewski, Twój Gość, s. 74; J. Żurek, Ruch "księży patriotów" w województwie katowickim w latach 1949-1956, Warszawa - Katowice 2009, s. 164 i nn; Z. Janeczek, Siemianowicki słownik biograficzny, Katowice 1996, s. 89-90; A. Halor, Kościół Krzyża Świętego w Siemianowicach. Monografia rocznicowa, Siemianowice 2006, s. 79-81; A. Dziurok, Aparat bezpieczeństwa wobec biskupów i kurii katowickiej w latach 1945-1956, [w:] Aparat bezpieczeństwa wobec kurii biskupich w Polsce, Warszawa 2009, s. 62; Ł. Marek, Aparat bezpieczeństwa wobec kurii katowickiej w latach 1956-1970, [w:] Aparat bezpieczeństwa wobec kurii biskupich w Polsce, Warszawa 2009, s. 89-90.