Tekst źródłowy strony Hajda Wawrzyniec

==Hajda Wawrzyniec (1844-1923), działacz społeczny i kulturalny==
[[Plik:Hajda piekary.jpg|thumb|right]]
[[Plik:HajdaWawrzyniec.jpg|250px|left|thumb|Hajda Warzyniec wita gen. Szeptyckiego, 1922]]
[[Plik:Hajda nagrobek1.jpg|right|thumb|nagrobek W. Hajdy na cmentarzu w Piekarach]]

Urodził się 8 sierpnia 1844 w Bobrownikach Śląskich (dzielnica Piekary Rudne) w rodzinie robotnika kopalnianego, jako jeden z siedmiorga rodzeństwa. Nigdy nie uczęszczał do szkoły, gdyż w rodzinnej wsi nie było takowej, a do Tarnowskich Gór lub Radzionkowa było za daleko. Od najmłodszych lat więc pracował u okolicznych gospodarzy. Czytać uczyła go matka używając w tym celu książki do nabożeństwa. 

W domu rodzinnym Hajdów pielęgnowano mowę polską. Był bibliofilem, zbierał książki związane z kulturą śląską. Po śmierci rodziców w 1856 roku wyruszył do Piekar, gdzie dostał się na służbę. Po dwóch latach został zatrudniony w kopalni ''Wilhelmina''. Pierwsze zarobione pieniądze miał wydać na polskie książki drukowane w piekarskiej drukarni [[Heneczek Teodor|Teodora Heneczka]]. Prenumerował wówczas również polskie gazety, a u miejscowego organisty pobierał także lekcje gry na skrzypcach. W tym czasie dwukrotnie zmieniał miejsce pracy na kopalnie, najpierw pracował w kopalni  ''Szarlej'', potem ''Helena''. Zawarł związek małżeński z Pauliną Bednorz pochodzącą z Nowej Wsi. Niedługo po ślubie, w czasie wypadku na kopalni bezpowrotnie utracił wzrok. 

Mimo tej tragedii nadal gromadził książki i prenumerował czasopisma, które przeglądała i czytała mu żona Paulina. Prawdopodobnie ona też napisała w jego imieniu list do J. I. Kraszewskiego z prośbą o jakiekolwiek książki, „chociażby takowe były już zużyte, poplamione nawet i pół obdarte”. Rodzinę - żonę i siedmioro synów, utrzymywał z renty wypłacanej przez kopalnię (15 marek). Dorabiał także wyrabiając przedmioty z trzciny, czego nauczył się w wrocławskim ośrodku dla ociemniałych. Wypadek, w którego następstwie utracił wzrok stał się punktem zwrotnym w jego życiu. Rozpoczął intensywną działalność na polu narodowym, zaangażował się w pracę z młodzieżą. W tym czasie młodzież organizowała się w tzw. Kółka lub Kasyna, które na Górnym Śląsku pełniły rolę uniwersytetów ludowych uczących dziejów narodu polskiego i polskiej literatury. Hajda stał się organizatorem działalności Kółka piekarskiego. Prowadził pogawędki, recytował wiersze (także swoje) oraz zachęcał do czytania polskiej literatury. Zorganizował także sekcję śpiewaczą, gdzie uczył pieśni kościelnych, świeckich a także gry na instrumentach. Był inicjatorem powstania sekcji teatralnej oraz założycielem biblioteki, chętnie odwiedzanej przez mieszkańców Piekar.

Bardzo dobrze prosperujące Kółko, zostało decyzją bytomskiego sądu ziemskiego zlikwidowane. W wieku 40 lat Wawrzyniec Hajda został wdowcem, zmarła bowiem jego żona, która nie potrafiła pogodzić się z przedwczesną śmiercią wszystkich siedmiu synów. Hajdą zaopiekowali się wówczas przyjaciele. Ożenił się ponownie z Marią Oleś z Wielowsi. Niedługo po tym wydarzeniu Śląski Wernyhora, jak nazywano Hajdę zabrał głos w prasie, broniąc polskości w sferze kultury. Podjął walkę z [[Bismarck Otto von|Bismarckiem]], sprzeciwiał się germanizacji, bronił wiary katolickiej. Sprzeciwiał się wprowadzeniu niemieckich śpiewów w kościołach, zniesieniu nabożeństw maryjnych. Postawiono go przed sądem pod zarzutem wzniecania buntu. Jednak długie śledztwo i obawa sędziów przed szykanami za więzienie ślepca, sprawiły, że sprawa zakończyła się uniewinnieniem. 

W 1890 roku Wawrzyniec Hajda i [[Katryniok Józef|ks. Katryniok]] powołali do życia piekarskie [[Alojzjanie|Towarzystwo Alojzjanów]].  Hajda pełnił w nim funkcję duchowego kierownika. Ponadto Hajda wciąż tworzył teksty nowych pieśni i komponował do nich muzykę. Jego dorobek sięgał 200 utworów o tematyce religijnej i patriotycznej. Pisał także chętnie na różnego rodzaju okazje - chrzty, komunie, jubileusze, prymicje. Swoją twórczością wpisywał się w nurt śląskich samorodnych pisarzy ludowych, obok takich poetów jak [[Ligoń Juliusz|Juliusz Ligoń]] z Królewskiej Huty, Daniel Szendzielorz z Michałkowic, czy Wincenty Winkler z Chropaczowa.

Wawrzyniec Hajda koordynował także piekarską kampanię w wyborach do parlamentu Rzeszy w 1893 roku. Zalecił wybór majora Szmuli - kandydata otwarcie broniącego polskości.  Po likwidacji ''Alojzjanów'' jego członkowie kontynuowali działalność pod szyldem ''Kasyna Polskiego''. Hajda nie zaprzestał spotkań z młodzieżą - spotykali się potajemnie w kalwaryjskiej Kaplicy Heroda, w piekarni Augustyna Głazowskiego na Kalwaryjskiej oraz w ciepłe dni, na łąkach nad Brynicą.

Jego twórczość obok tematów patriotycznych i religijnych, traktuje o kulturze Górnego Śląska, o życiu codziennym pracowników kopalń i mieszkańców zwłaszcza Piekar Śląskich. Wśród wielu legend, których jest autorem, najbardziej znanymi są opowieści ''Święta Barbara'' i ''Szarlej''. Pisał gwarą górnośląską. 

Postać Śląskiego Wernyhory fascynowała wiele znakomitych osobistości, które przybywały do Piekar na spotkanie. Wśród takich gości znaleźli się: arcybiskup Simon, Maria Skłodowska - Curie wraz z mężem, towarzyszący im [[Korfanty Wojciech|Wojciech Korfanty]]. Dwukrotnie był z wizytą u Hajdy Józef Haller, a wielokrotnie gościł Hajda niemieckiego filozofa - Fryderyka Nietzsche.

Wawrzyniec Hajda zorganizował manifestację na obchody 3 maja, w setną rocznicę śmierci Tadeusza Kościuszki, a także wspierał powojenną [[Plebiscyt i jego skutki|kampanię plebiscytową]]. Mówi się, że to dzięki wpływowi jego charyzmatycznej osobowości Piekary zostały przyłączone do Polski już w 1921 roku. 26 czerwca 1922 witał w Piekarach Wojsko Polskie pod dowództwem gen. Szeptyckiego. 
Wawrzyniec Hajda zmarł  27 marca 1923 w Piekarach. Pochowany został na piekarskim cmentarzu.


Imieniem Wawrzyńca Hajdy nazwano Szkołę Podstawową nr 5 oraz jedną z ulic w Piekarach Śląskich. W 2001 roku, uchwałą Rady Miasta Piekary Śląskie, ustanowiono nagrodę im. Wawrzyńca Hajdy, przyznawaną corocznie w dziedzinie kultury.

==Bibliografia==
D. Sieradzka, A. Żydek, Wawrzyniec Hajda (1844-1923). Śląski działacz społeczno-narodowy, Piekary Śląskie 1994; A. Grajewski, Wawrzyniec Hajda - na przekór losowi, GN 1986, nr 5; J. Wycisło, Kopiec wyzwolenia Śląska, "Z tej Ziemi. Śląski kalendarz katolicki na rok 1994", Katowice 1993, s. 153-158; Tenże, Śląski Wernyhora, "Z tej Ziemi. Śląski kalendarz katolicki na rok 1992", Katowice 1991, s. 92-97.


{{Noty biograficzne}}
[[Kategoria:Biografie - H]]
[[Kategoria:Społecznicy]]