Góra św. Anny

Pierwsza wzmianka o kościele na Górze Chełmskiej datowana jest na 25 kwietnia 1516 i pochodzi z pisma Jana V Turzo, biskupa wrocławskiego, w którym biskup wspomina o przekazaniu przez Mikołaja Strzałę kaplicy znajdującej się na Górze Chełmskiej, proboszczowi leśnickiemu, odpowiedzialnemu odtąd za jej administrację.

Sprowadzenie i osiedlenie franciszkanów na Górze Św. Anny związane jest z historią rodu Gaszynów, będących fundatorami sanktuarium pod wezwaniem Świętej Anny Samotrzeciej. Ród ten przybył na Śląsk w połowie XVI wieku z Ziemi Wieluńskiej. Hrabia Melchior Ferdynand ( ) podjął plan sprowadzenia franciszkanów do kościoła położonego na Górze. Franciszkanie – reformaci, początkowo wahali się z przyjęciem propozycji Gaszyny. Dopiero najazd szwedzki w 1655 roku i spalenie klasztorów reformackich, zmusił zakonników z Lwowa i Krakowa do ucieczki i schronienia się w niedużym klasztorze franciszkanów w Gliwicach. Klasztor ten jednak był za mały do przyjęcia większej liczby zakonników i dlatego też władze zakonne zdecydowały się przyjąć zaproszenie Gaszyny i 14 października 1655 na Górę św. przybyło 22 franciszkanów. Początkowo osiedlili się w Leśnicy obok kościółka cmentarnego. Dopiero po roku zamieszkali w drewnianym klasztorze, wzniesionym przez Gaszynę na szczycie góry. Pełnoprawnymi właścicielami przekazanych im włości, stali się 16 czerwca 1657, kiedy to król Jan Kazimierz przebywając w Głogówku, na prośbę hr. Gaszyny zatwierdził akt darowizny.

Kalwaria składająca się z 40 kaplic została zbudowana za czasów Jerzego Adama Gaszyny w latach 1700-1709. Powstała według projektu osiadłego w Opolu włoskiego architekta Domenico Singo. Po zakazie urządzania pielgrzymek poza granice Śląska, wydanego przez króla pruskiego Fryderyka II, franciszkanie zdecydowali się wziąć pod opiekę kalwarię. Od 1763 roku zaczęli organizować nabożeństwa kalwaryjskie.

10 października 1810 dobra zakonu franciszkańskiego na Górze św. Anny dekretem o sekularyzacji zostały skonfiskowane, a zakonnicy musieli opuścić klasztor. W 1813 roku w obiektach klasztornych znajdował się magazyn prochu armii rosyjskiej, walczącej w koalicji przeciwko Napoleonowi. Protestujący ród Gaszynów usiłował bronić swoich praw majątkowych do Góry św. Anny, ale był to już okres schyłkowy potęgi rodu. W 1831 roku Gaszynowie zmuszeni zostali do sprzedaży Poręby wraz z Górą Św. Anny. W 1832 roku władze pruskie zgodziły się na przejęcie klasztoru i kalwarii przez wrocławskiego biskupa.

Przez wszystkie lata od sekularyzacji katolicy Górnego Śląska wytrwale pielgrzymowali na Górę św. Anny. Opiekowali się nimi przebywający w ukryciu franciszkanie: ojciec Epifaniusz Gomolski do 1815 roku, a następnie ojciec Ignacy Lichowski do 1822 roku. Z pomocą podczas odpustów przychodzili im inni sekularyzowani zakonnicy, a w późniejszym czasie opiekę duszpasterską nad sanktuarium przejęli księża diecezjalni z najbliższej okolicy.

W 1859 roku sanktuarium na Górze św. Anny przejęli franciszkanie z Westfalii. Mieli trudności z adaptacją w nowym miejscu ze względu na brak znajomości języka polskiego. Pierwszymi zakonnikami mówiącymi po polsku byli w tym czasie ks. Władysław Schneider oraz ks. Atanazy Kleinwächter. Obaj przeszli z kleru diecezjalnego do zakonu. Od 1861 roku w sanktuarium na Górze Św. Anny zaczęto organizować osobne odpusty dla polsko - i niemieckojęzycznych pielgrzymów. W 1939 roku władze hitlerowskie wydały całkowity zakaz odprawiania na Śląsku Opolskim nabożeństw w języku polskim.

W okresie kulturkampfu Góra św. Anny przeżyła kolejne dramatyczne wydarzenia. Pierwszym krokiem władz pruskich było zamknięcie nowicjatu, szkoły klasztornej oraz wydanie zakazu głoszenia kazań, a w 1875 roku franciszkanie otrzymali nakaz opuszczenia ośrodka franciszkańskiego. Zarządcą klasztoru został ustanowiony radca rejencyjny von Schuckmann. W tym okresie majątek Góry Św. Anny został zagrabiony, a naczynia, szaty liturgiczne oraz inwentarz klasztorny sprzedane.

Franciszkanie wrócili na Górę św. Anny w 1881 roku, wpierw nieoficjalnie. Pierwszy powrócił o. Anastazy Kleinwächter, a następnie o. Dezyderiusz Liss. W sierpniu 1887 roku władze pruskie zezwoliły oficjalnie franciszkanom na powrót na Górę Św. Anny.

Podczas trzeciego powstania śląskiego miała miejsce bitwa o Górę św. Anny. Najwyższe wzniesienie Wyżyny Śląskiej było ważnym punktem strategicznym na drodze kontrofensywy niemieckiej w kierunku Gliwic. Bitwa trwała ponad dwa tygodnie i zakończyła się zdobyciem Góry św. Anny przez Niemców. W czasach okupacji, pielgrzymki na Górę św. Anny chociaż zostały ograniczone, to jednak nigdy nie ustały.

Wielkim wydarzeniem w dziejach sanktuarium była wizyta papieża Jana Pawła II w dniu 21 czerwca 1983 roku.

Bibliografia

C. Reisch, Historia Góry świętej Anny na Górnym Śląsku, Wrocław 2006, (tłumaczenie edycji z 1910 r.); J. Górecki, Pielgrzymowanie Górnoślązaków na Górę św. Anny. Studium teologiczno-pastoralne, Katowice 2002; A. Hanich, Góra Świętej Anny - sanktuarium diecezji opolskiej, Opole 1993; tenże, Liczebność i zasięg przestrzenny pątnictwa na Górę Świętej Anny w latach 1945-1985, [w:] Dziedzictwo duchowe i historyczne Góry Świętej Anny. Materiały z sesji naukowej [...], red. W. Musialik, Opole-Wrocław 1997, s. 29-59, tenże, Sanktuarium na Górze św. Anny w okresie III powstania śląskiego, STHSO 13 (1992), s. 264-269. Fotografia umieszczona za zezwoleniem władz zakonnych z Góry św. Anny; R. Hajduk, Góra Świętej Anny, Warszawa 1983.