Diuturnum illud
Pap. Leon XIII - encyklika Diuturnum illud
Opublikowana 29 czerwca 1881.
Encyklika papieża Leona XIII Diuturnum illud powstała w okresie wstrząsów, które przechodziły przez Europę w wyniku niepokoju politycznego. Przyczynę takiego stanu rzeczy odnajdujemy w wielu czynnikach: powstanie Stanów Zjednoczonych i wyzwolenie się kolonii, zniesienie niewolnictwa, echo rewolucji francuskiej, zabójstwa monarchów czy darwinizm. Czynników było więcej, ponieważ do międzynarodowych dochodziły lokalne. W wyniku tak groźnie zapowiadającej się przyszłości głowa kościoła katolickiego nie mogła pozostać obojętna i stanąć w obronie praw ludzi do godziwego życia.
Następca Piusa IX o taki stan rzeczy obwinia ludzką ciekawość mającą swój początek w XVI wieku, a w XVIII wieku szczyt. Wyraża swój stanowczy sprzeciw wobec pochodzenia władzy od ludu – jako błędnej i pysznej próbie ustawienia człowieka na piedestale przeznaczonym dla Boga. Pojęcie to bowiem stoi w całkowitej sprzeczności z nauczaniem katolickim, a także z nauką Pisma Świętego. Papież zauważa w związku z tym kolejny problem pochodzenia teologiczno-społecznego, a mianowicie: bonum commune. Gdy Bóg był uważany przez ludzi i panujących za źródło władzy to On troszczył się o dobro ogółu. Zawsze wskazywał najbardziej odpowiednią drogę władcy. Natomiast, gdy ludzie odrzucili Stwórcę jako praprzyczynę władzy okazało się, że jest poważny problem z zaspokojeniem żądań każdej jednostki. Powaga i ważność tej wypowiedzi bierze się z odwołania nie tylko do duchowości, ale także do rozumu. Przywołuje argumenty z Biblii, ale również naukę Ojców Kościoła jako podstawę argumentacji ontologiczno-racjonalnej, w której logika doboru argumentów stanowi ogromny wkład.
Pap. Leon XIII nie krytykuje formy rządów. Nie mówi nic o najlepszej formie władzy. Podkreśla wyjątkowość monarchii jako tej, która od wieków była związana z życiem Kościoła katolickiego i utrzymywała ład społeczny. Akceptuje republikańską formę władzy pod trzema warunkami: odwołanie się w niej do Boga jako Źródła, dbanie głównie o bonum commune, a także niezależność Kościoła. Zauważa, iż to w narodzie tkwi możliwość wyboru rodzaju władzy odpowiednio do niego dopasowanej. Wymienia również korzyści płynące z boskiego pochodzenia władzy: wzmocnienie sferą sacrum, większa uległość poddanych. W tej nauce dba przede wszystkim o obywateli wskazując im możliwość buntu tylko pod bardzo ważnym warunkiem: działania władcy nie mogą uderzać w wolną wolę ani wolność sumienia.
Papież przypomina, że każda forma władzy: czy to królewska, czy demokratyczna ma za zadanie doprowadzić podopiecznych do szczęścia, które wywodzi się z Boga i do Niego dąży za ich pośrednictwem tutaj na ziemi. Jak dalej zauważa papież implikuje to korzyści dla państwa i obywateli. W wyniku tak rozumianej władzy przez następcę świętego Piotra nikną bunty i wszelkie waśnie, zachowany jest honor i dostojeństwo władzy i obywateli.
Urzeczywistniając wszelkie swoje argumenty odwołuje się do historii chrześcijaństwa, którego początki sięgają starożytnego Imperium Rzymskiego. Zwraca uwagę na postawę wyznawców Chrystusa wobec władzy, która ich prześladowała – byli jej wierni, jako, że wierzyli iż pochodzi od ich Pana. Przywołuje przykłady Listów Apostolskich, ale także męczenników, którzy stawali bezbronni przed trybunałami sprawiedliwości. Ukazuje rolę kościoła i papiestwa w odrodzeniu się państwowości po upadku Cesarstwa Zachodniego, powołania pierwszego państwa świeckiego w świecie zachodnim: Świętego Cesarstwa. Kontrastując to wszystko papież zwraca uwagę, że odeszło się od tego w wyniku reformacji – ruchu, który pociągnął za sobą miliony istnień, wywołał niepokój i niepewność o przyszłość. Jak dalej pisze – przyniosła źle rozumianą wolność – samowolę.
Kończąc swoje rozważania Leon XIII przedstawia biskupom ich zadania w nowej dla Kościoła katolickiego sytuacji: współpraca całego Kościoła w celu przezwyciężenia stagnacji, objęcie wiernych swą nauczycielską powagą i błogosławieństwem. Mają stać się znakami dla wierzących. Oddaje wszystkich pod opiekę świętych.
Tekst encykliki: [1]
Bibliografia
Encyklopedia katolicka, red. Wincenty Granat, t.3, wyd. Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1979; Józef Majka, Katolicka nauka społeczna, wyd. Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych, Warszawa 1988. [opr. Krzysztof Małek]