Budownictwo sakralne

Z e-ncyklopedia

Budownictwo sakralne po Soborze Watykańskim II

Tychy - par. Ducha Świętego
Tychy - par. św. Maksymiliana
Bieruń - par. św. Barbary
Żory - par. Miłosierdzia Bożego
Ochojec Rybnicki

W XIX wieku rozpoczął się w Kościele katolickim proces odnowy liturgii, co bezpośrednio wpłynęło na kształt architektury sakralnej. W nurcie tego ruchu mieści się bardzo ważna dla najnowszych dziejów liturgii encyklika papieża Piusa XII Mediator Dei opublikowana w 1947 roku. Przełomowym dokumentem dla odnowy liturgii, stała się Konstytucja o Liturgii przyjęta przez ojców Soboru Watykańskiego II.

Konstytucja zalecała przeanalizowanie obowiązujących zasad odnoszących się do architektury i sztuki sakralnej. Wyrażała otwartość Kościoła na nowe formy sztuki, stwierdzając, że żaden ze stylów architektonicznych nie należy traktować jako styl własny Kościoła. Postulowano, że nowo powstające obiekty, miały być dziełami współczesnymi, jednak wyraźnie odróżniającymi się od budowli świeckich.

Biskup Herbert Bednorz, który w tym czasie faktycznie przewodził Kościołowi katowickiemu bardzo szybko przystąpił do realizacji postulatów zawartych w Konstytucji o Liturgii św. 23 grudnia 1963 bp Herbert Bednorz powołał do życia Komisję Sztuki Sakralnej i na jej czele postawił ks. Józefa Gawora (po nim funkcję przejął ks. Jerzy Nyga). Zadaniem Komisji było opiniowanie wszystkich powstających budowli sakralnych to jest architektury, rzeźb, malarstwa oraz innych formy sztuk plastycznych i użytkowych o charakterze sakralnym.

Pierwszym zadaniem przy realizacji soborowych zaleceń, było przystosowanie wnętrz kościołów do ducha odnowionej liturgii. Ks. dr Gawor stał się niekwestionowanym ekspertem w tej dziedzinie, mając pełne zaufanie ze strony biskupa ordynariusza. Często postulował również usuwanie z już istniejących obiektów sakralnych figur i obrazów, które jego zdaniem i Komisji nie spełniały zaleceń dokumentów soborowych. Częstym skutkiem jego decyzji były zmiany realizowane nieroztropnie, które zaowocowały zniszczeniem wielu cennych dzieł sztuki, głównie z XIX wieku (z tzw. neostylów). Przykładem może być tutaj kościół pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Katowicach, gdzie w 1968 roku usunięto główny, gotycki ołtarz wykonany z francuskiego piaskowca, a także cztery boczne ołtarze. Podobny los spotkał kościół pw. św. Mikołaja w Bielsku i wiele innych kościołów. Po czterdziestu latach od zakończenia soboru w tych parafiach, w których było to możliwe proboszczowie powracają do starego wystroju, zachowując jedynie najważniejsze zalecenia soborowe takie jak usytuowanie ołtarza, chrzcielnicy i ambony.

W tym czasie powstawały plany budowy nowych kościołów, a więc powstał problem stylu architektonicznego, w jakim miały zostać zrealizowane. Pewne kontrowersje wywołał np. projekt wystroju kościoła pw. Ścięcia Św. Jana Chrzciciela w Tychach, gdzie skrajnie rozbieżne opinie rzeczoznawców dotyczyły postaci Chrystusa na ścianie prezbiterium. Pozytywnym przykładem wprowadzania zmian w duchu soborowym jest modernizacja wnętrza kościoła pw. św. Józefa w Świętochłowicach. Gruntownej przebudowy prezbiterium doczekała się również katedra Chrystusa Króla w Katowicach.

W dyskusji nad architekturą i sztuką ogromne znaczenie miał I Synod Diecezji Katowickiej (1972-1975). Zauważono wówczas naglącą potrzebę budowy nowych kościołów, aby wierni mogli swobodnie spełniać swoje praktyki religijne. Uzyskanie pozwoleń na budowy trwało nieraz bardzo długo i kosztowało wiele wysiłku. Z czasem jednak liczba budujących się kościołów wzrastała. Na szczególną uwagę zasługuje postać Stanisława Kwaśniewicza, projektującego w 1965 roku kościół w Drogomyślu, uznany za pierwszą na Górnym Śląsku realizację postulatów Soboru Watykańskiego II. Wnikliwa analiza Konstytucji o Liturgii, a także innych dokumentów dotyczących zagadnień liturgicznych, zaowocowała powstaniem obiektu wyrażającego treści religijne za pomocą wszystkich dziedzin artystycznych. Projekt w Drogomyślu zapoczątkował cały szereg realizacji o wysokiej klasie artystycznej. Dzięki temu i jemu podobnym przedsięwzięciom, kształtowała się posoborowa architektura sakralna Górnego Śląska. Wśród ciekawych inwestycji, warto wspomnieć jeszcze o kościele Dobrego Pasterza w Ustroniu i kościele pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Katowicach na osiedlu Tysiąclecia.

Spośród wielu osób, związanych z architekturą i sztuką sakralną Górnego Śląska po Soborze Watykańskim II, należy wspomnieć nazwiska takie, jak: Stanisław Kwaśniewicz, Jerzy Egon Kwiatkowski, Franciszek Klimek, Zygmunt Brachmański, Maria Roga–Skąpska, Henryk Buszko, Aleksander Franta, Maria i Stanisław Pękalscy, Gerard Grzywaczyk, Teresa Michałowska-Rauszer. To jedynie nieliczne nazwiska spośród sporej liczby projektantów, architektów, konstruktorów i artystów tworzących obiekty sakralne diecezji katowickiej po soborze.

Od drugiej połowy lat siedemdziesiątych XX wieku, kościół katowicki stał się mecenasem wielu wybitnych artystów Górnego Śląska. Decydując się na nowoczesne i odważne projekty, pozwolił projektantom na wszechstronne zaprezentowanie swoich umiejętności. Diecezja weszła w nową fazę kultury i sztuki, nacechowaną duchem Soboru Watykańskiego II.

Bibliografia

W. Skworc, Budownictwo kościołów w diecezji katowickiej w latach 1945-1989, Katowice 1996; J. Sowińska, Forma i sacrum. Współczesne kościoły Górnego Śląska, Warszawa 2006; W. Skworc, Budowa nowych kościołów wyrazem "misio ad intra", [w:] Kościół śląski wspólnota misyjną, red. W. Świątkiewicz, J. Wycisło, Katowice 1995, s. 105-122.


Cd:

Book.png

czytaj: Podział diecezji - metropolia katowicka | Powrót do spisu treści