Tekst źródłowy strony Brzeg nad Odrą

==Brzeg==
Breg (staropol.), Visokebreg, (łac.) Brega, Briga, Brieg (niem.) 

Miasto powiatowe (ok. 37 tys. mieszkańców), położone na historycznym Dolnym Śląsku, nad Odrą, w woj. opolskim. Najstarsze informacje o osadzie „Wysoki Brzeg” pochodzą z II połowy XI w. z okresu, gdy czeski książę Brzetysław II najechał ziemie polskie (1096). Pierwotnie była to osada targowo-rybacka stanowiąca własność książąt wrocławskich. Zniszczona w czasie wielkiego najazdu Mongołów w 1241 r. szybko została odbudowana, do czego przyczyniło się nadanie praw miejskich w 1248 r. W końcu XIII w. za panowania księcia świdnickiego Bolka I Surowego (Belicosus) została otoczona murami obronnymi. Od 1270 r. w Brzegu mieli swoją siedzibę franciszkanie, a od 1280 joannici. Od 1311 r. Brzeg stał się stolicą Księstwa Brzeskiego, a wkrótce potem obok Legnicy jedną z dwóch stolic Księstwa Legnicko-Brzeskiego. Intensywny rozwój miasta nastąpił za panowania księcia Ludwika I brzeskiego (1359–1398). Zbudowano wówczas kolegiatę p.w. św. Jadwigi, murowany zamek piastowski, kościół św. Mikołaja oraz klasztor dominikanów. Pojawiły się liczne fundacje świeckie i religijne. W okresie wojen husyckich rozwój miasta został zahamowany, a miasto w latach 1428, 1429, 1432 było niszczone. Od połowy XVI w. pod rządami Jerzego I, a zwłaszcza Jerzego II Brzeg ponownie przeżywał swój „złoty wiek”. W mieście działało wówczas gimnazjum protestanckie, drukarnia, przybywali uczeni, artyści i myśliciele. Za rządów księcia Jerzego II (1540–1598) nastąpiła przebudowa ratusza oraz zamku (arch. Jakub Parr, Bernard Niuron), który przekształcono we wspaniałą renesansową rezydencję. Rozwijało się rzemiosło (zwłaszcza sukiennictwo) oraz handel, szczególnie wołami, o czym pisał m.in. Jan Kochanowski w utworze „Satyr, albo dziki mąż”: „To największe misterstwo, kto do Brzegu z woły, a do Gdańska wie drogę z żytem a z popioły”. Po okresie stagnacji związanym z wojną trzydziestoletnią nastąpiło pewne ożywienie. W mieście osiedlili się jezuici i kapucyni, a miasto wzbogaciło się o nowe barokowe kamienice mieszczańskie. W 1675 r. po śmierci ostatniego Piasta księcia Jerzego IV Wilhelma Brzeg znalazł się pod bezpośrednimi rządami Habsburgów. W okresie wojen śląskich 1740–1742, 1744–1745 oraz 1757–1763, miasto było ostrzeliwane i bombardowane, a w jego niedalekim sąsiedztwie armie pruska i austriacka stoczyły wielką bitwę pod Małujowicami (10 kwietnia 1741). Po zajęciu Śląska przez Prusy Brzeg przekształcono, w jedną z ośmiu twierdz kluczowych dla Śląska. Na polecenie króla pruskiego Fryderyka II miasto otoczono fortyfikacjami w systemie gwiaździstym z silnym garnizonem i magazynami broni i żywności. Nie uchroniło to Brzegu przed zajęciem go przez wojska napoleońskie w 1807 r. W 1842 r. Brzeg uzyskał połączenie kolejowe z Wrocławiem, Opolem (1843) i Nysą (1847). Powstały liczne zakłady przemysłowe m.in. rafineria cukru, fabryki maszyn i narzędzi, garbarnia, fabryki sukiennicze; miasto otrzymało też liczne urządzenia komunalne, i jak stwierdzał korespondent „Wielkiej Encyklopedii Powszechnej” (Warszawa 1893), było „jednym z najpiękniejszych [miast] w tym kraju [tj. na Śląsku]”. W 1945 r. miasto wskutek prowadzonych walk uległo zniszczeniu w ok. 70 proc. Współcześnie Brzeg jest ośrodkiem przemysłowym, gospodarczym, kulturalnym. Uwagę zwracają m.in. organizowane od 1988 r. międzynarodowe festiwale muzyczne z udziałem urodzonego w Brzegu Kurta Masura, dyrygenta Filharmonii Nowojorskiej oraz koncerty w ramach festiwalu „Wratislavia Cantans”

==Bibliografia==
Za: Wrocławia i Dolnego Śląska opisy krajoznawcze z XIX wieku, Wybrał, wstępem i przypisami opatrzył oraz  do druku podał
Tomasz Gałwiaczek, Wrocław 2014

[[Kategoria:Miasta i wsie]]